Eğitimin kalitesini ölçen PISA sonuçlarında Türkiye dünya ortalamasının altında kaldı. Düşündürücü tablo ‘Sebebi ne?’ sorusunu gündeme taşıdı. Çok ayaklı sorunun öne çıkan yanıtı ise eğitim harcamalarına ilişkin istatistiklere yansıdı. TÜİK verilerine göre devletin eğitime ayırdığı pay düştü. Öğrenci başına yapılan harcama da dolar bazında geriledi.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’na (OECD) üye 81 ülkenin değerlendirildiği PISA 2022 testlerinde Türkiye 81 ülke arasında 39’uncu oldu. Türk öğrenciler matematik, okuma ve bilim alanında OECD ortalamasının altında kaldı. Uzmanlar ise vahim sonuçların ardında birden çok başlık bulunduğunu belirtti. Yoksulluk, eğitime ulaşamama ve yetersiz beslenmeyle birlikte asıl sorun TÜİK verileriyle gözler önüne serildi.
DEVLETİN ÖĞRENCİ BAŞINA YAPTIĞI HARCAMA DÜŞTÜ
Geçen yıla ait istatistiklere göre eğitim harcamalarının gayrisafi yurt içi hasıla içindeki payı yüzde 4.8’den yüzde 3.9’a düştü. Öğrenci başına yapılan eğitim harcaması da 2021’de bin 755 dolar seviyesindeyken geçen yıl bin 515 dolara geriledi. Devletin eğitime harcadığı paranın düşmesi ailelerin cebindeki yükü artırdı. OECD ülkeleri arasında eğitime en çok bütçe ayırmak zorunda kalan da Türkiye’deki aileler oldu.
Nitelikli eğitime erişimin önündeki en büyük engellerden biri olan eğitim masrafları her geçen gün artıyor. Türkiye’de artan enflasyonla eğitim masrafları da katlanıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı verilere göre eğitim harcamaları, Türk lirası cinsinden bir önceki yıla göre yüzde 69,3 artarak 587 milyar 438 milyon TL oldu. Eğitimde harcamalar artaken, veriler ailelerin eğitime kamudan daha fazla bütçe ayırdığını ortaya koydu.
TÜİK verilerine göre, eğitim harcamalarının gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) içindeki payı 2021 yılında yüzde 4,8 iken geçen yıl yüzde 3,9’a geriledi. Devletin eğitim harcamalarının GSYH içindeki payı da 2021 yılında yüzde 3,5 iken 2022 yılında yüzde 3,1’e düştü. Öğrenci başına yapılan eğitim harcaması 2021 yılında 15 bin 622 TL iken geçen yıl 25 bin 143 TL olarak gerçekleşti. Bu harcama da dolar bazında 2021 yılına göre geriledi. 2021’de bin 755 dolar olan öğrenci başına eğitim harcaması geçen yıl bin 515 dolara geriledi.
TÜİK verilerine göre, eğitim düzeylerine göre değerlendirildiğinde geçen yıl öğrenci başına harcamanın en yüksek olduğu eğitim düzeyi 50 bin 236 TL ile yükseköğretim oldu. Öte yandan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) yayınladığı rapora göre, Türkiye üst orta eğitim (lise) harcamalarında 40 ülke arasında 38’inci sırada geliyor.
Raporda, OECD ülkelerinde ilk ve ortaöğretimin finansmanında hükümetlerin önemli rol oynadığına dikkat çekildi. 2020’de ilk ve ortaöğretimde özel finansman payının yüzde 9 civarında olduğu Türkiye’de ise bu oranın yüzde 20’yi geçtiği kaydedildi.
ÖĞRENCİ BAŞINA GİDER EN ÇOK OKUL ÖNCESİNDE ARTTI
Eğitim harcamaları, hizmet sunucularına göre değerlendirildiğinde devlet eğitim kurumlarınca yapılan harcamaların yüzde 35,1’ini yükseköğretim, yüzde 21,7’sini ortaöğretim oluşturdu. Özel eğitim kurumlarınca yapılan harcamaların yüzde 44,6’sı yükseköğretime, yüzde 31’i ortaöğretime yapıldı.
Türkiye’de 2022 yılında yapılan eğitim harcamalarının yüzde 79,1’i devlet tarafından finanse edildi. Eğitim harcamaları içerisinde hanehalklarının yaptığı harcamaların payı ise yüzde 10 oldu. Öğrenci başına toplam eğitim harcaması bir önceki yıla göre yüzde 60,9 arttı. Öğrenci başına eğitim harcamalarının 2022 yılında 2021 yılına göre en fazla artış gösterdiği eğitim düzeyi yüzde 74,4 ile okul öncesi oldu. Bunu yüzde 67,7 ile yükseköğretim takip etti.
TÜRKİYE’NİN EĞİTİM HAYATINDAN İŞ HAYATINA GEÇİŞ KARNESİ DE DÜŞÜK
OECD’nin “Bir Bakışta Eğitim 2023” raporunda Türkiye eğitim hayatından çalışma hayatına geçişte de, olumsuz bir görünüm sergiledi. 18-24 yaş grubunda, ne eğitimde ne de iş hayatında olanların oranı, Türkiye’de diğer birçok OECD ülkesine kıyasla yüksek. OECD ülkelerinde bu ortalama yüzde 15 civarındayken Şili, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Türkiye ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nde söz konusu gençlerin payı yüzde 25’ler seviyesine çıkıyor.
Türkiye’de ne eğitim ne de iş hayatında olanların oranı, 25-29 yaş grubunda da bir hayli yüksek. Lise diplomasına sahip oldukları halde eğitime devam etmeyen ama çalışma hayatına da dahil olmayanların toplama oranı yüzde 33,3.
KAMUNUN HARCAMALARI SON YILIN EN DÜŞÜK SEVİYESİNDE
Eğitim Reformu Girişimi’nin (ERG), yayımladığı Eğitim İzleme Raporu 2023 dosyasında “Eğitimin Finansmanı” konusu da yer aldı. Türkiye’de öğrenci başına yapılan harcamanın ilköğretimde 4 bin 400 dolar, ortaöğretimde ise 5 bin 110 dolar olduğu belirtildi. Türkiye’nin öğrenci başına yaptığı harcama itibarıyla OECD ülkeleri arasında Meksika ve Kolombiya’nın ardından son sırada yer aldığı kaydedildi.
TÜİK verilerinden yararlanılarak hazırlanan rapora göre, toplam eğitim harcamaları içinde ailelerin harcama oranı giderek artarak 2022 itibarıyla yüzde 21’e dayanırken kamunun eğitim harcamaları 2022 itibarıyla son 10 yılın en düşük seviyesini gördü. Buna göre, 2012’de toplam eğitim harcamaları içinde kamu harcamalarının yüzde 70,7 olan payı, 2022’de yüzde 68,7’ye kadar geriledi.
