Libya, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ‘Gerekirse askeri göndeririz’ çıkışıyla bir anda Türkiye gündeminin en üst sıralarına yerleşti. Kıbrıs’ta başlayan sondaj gerilimi, 9 yıldır savaşın hiç bitmediği Libya’ya uzandı. Neredeyse tüm küresel güçlerin askeri oyun sahasına dönüşen Libya’da yaklaşan savaşın derin kökleri bulunuyor.
HÜSEYİN İSTEMİL
Akdeniz’de gerilimin son adresi Libya. Türkiye’nin deniz sınırı mutabakat muhtırası ve askeri işbirliği anlaşmaları imzaladığı ülke, Arap Baharı’nın ardından uluslararası güçler tarafından vurulan ilk merkez olmuştu. Avrupa’nın en önemli enerji kaynaklarından biri olan Libya, dünyanın en büyük sorunu haline dönüşen ‘göç’ rotasının da kalbinde yer alıyor. Ülke şu anda fiili olarak iki ayrı güç tarafında yönetiliyor: Bingazi’’deki Meclis ve Trablus’ta’ki Hükümet...
Bu iki gücün mücadelesi ise tam anlamıyla küresel bir rekabet. Bir yanda Katar, Türkiye dieğr yanda Fransa, Suudi Arabistan, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri. Sahneye son giren güç ise Rusya. İngiltere, İtalya ve ABD ise gelişmeleri perde arkasında izlemekle yetinseler de Tobruk merkezli General Hafter güçleri ile dirsek temasları dikkat çekiyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Talep gelirse Libya’ya asker gönderebiliriz” çıkışıyla bir anda Türkiye gündeminde üst sıralara çıkan Libya’nın kim kimdir, hedefler, politikalar, ittifaklar ve denklemler krizin oldukça derin köklerini de ortaya koyuyor.
HAFTER ÇÖLLERİ, TRABLUS NÜFUSU KONTROL EDİYOR
Ülkenin başkenti Trablus’u ve önemli nüfus yoğunluğuna sahip sahil şehirlerini UMH kontrol ediyorken, Hafter, kuzeydoğuda yer alan Bingazi, Tobruk ve Derne şehirleriyle birlikte ülkenin büyük bir kısmını kaplayan güneydeki çöl bölgelerinde hakimiyet gösteriyor. 1.760.000 km2’lik yüz ölçümüyle Libya’da kontrol alanı açısından üstünlük General Hafter güçlerine bağlı Tobruk Temsilciler Meclisi’nde. Toprak hakimiyeti açısından UMH’nin 10 katından fazla alana hakim olan Hafter güçleri, nüfus açısından bu üstünlüğü koruyamıyor. Resmi nüfus sayımı olmadığı için kesin verilerle konuşmak zor ancak yaklaşık 6.5 milyon nüfusa sahip Libya’nın yarısı/yarısına yakınının UMH kontrolündeki bölgelerde yaşadığı düşünülüyor. 6 milyonluk iç savaş öncesi Libya nüfusunun 2.5 milyonunun Misrata, Trablus ve Sirte’de ikamet ettiği biliniyor.
2011’DE KADDAFİ DEVRİLDİ
Uluslararası güçlerin müdahalesi ile 23 Ağustos 2011’de Kaddafi yönetimi Trablus’u kaybetti. Bir kaç ay sonra 20 Ekim’de Kaddafi, Sirte’de muhalifler tarafından öldürüldü. Ülke o günden sonra uzun süre kaos ve hükümetsiz olarak yoluna devam etti.
2016’DA SUHEYRAT ANLAŞMASI
Avrupa’nın enerji ihtiyacı ve artan göçler nedeniyle uluslararası toplum, Libya’da çatışan tarafları bir araya getirdi ve 15 Şubat 2016’da Suheyrat Anlaşması imzalandı. Anlaşmayla Başbakanlığını Feyyaz Saraç’ın yaptığı Trasblus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti kuruldu. Bingazi’deki Meclis’in de onaylaması ile tam yetkili hale gelmesi planlanan Hükümet için bu güven oylaması hiç yapılamadı. Bugüne ulaşan sorunların ilki de buradan başladı. BM’nin güven oylamasından önce resmen tanıdığı hükümetin resim anlaşma ve tanınırlık için Meclis’ten onay alması zorunlu. Ancak Meclis bugün, Trablus’u kuşatan taraflardan General Hafter yanlısı bir pozisyonda.
TOBRUK TEMSİLCİLER MECLİSİ
‘Fas’ın Suheyrat kasabasında imzalanan anlaşmanın bir diğer maddesi de Tobruk’taki Meclis’in ülkenin yasama meclisi olarak kabul edilmesiydi. Anlaşmanın şartlarına göre Trablus Hükümeti’nin Meclis’ten onay alması gerekiyordu. Ancak bu onay hiç bir zaman gelmedi. Hali hazırda gayrimeşru hükümet olarak kendini tanımlıyor ve Ulusal Mutabakat hükümetini tanımıyor. Tamamen General Hafter’in kontrolünde.
TOBRUK İTTİFAKI GÜÇLERİ
General Hafter’i destekleyen ülkeler; Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan, Fransa ve Rusya. (Moskova yönetimi özellikle paralı asker grubu Wagner ve İHA desteğiyle sahada Hafter’e ciddi destek veriyor.)
TRABLUS İTTİFAKI GÜÇLERİ
Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni destekleyen ülkeler; Türkiye, İtalya, Katar. (AB ve BM’nin siyasi desteği var) Hem göçmen rotası hem petrol nedeniyle Trablus ile yakın duran İtalya, Türkiye’nin son yaptığı anlaşmadan sonra rotasını Tobruk’a çevirmiş durumda.
BAĞIMSIZ KALAN ÜLKELER
ABD, İngiltere. Her ne kadar General Hafter’in ilişikisi eskiye dayansa da ABD halen iç savaşta net olarak Hafter’e destek açıklamış değil. Ancak, Washington hem tarihi hem fiili olarak Hafter’e daha yakın duruyor. Hafter’in son dönemlerde Rusya’dan destek alması bu ilişkiyi karmaşıklaştırsa da ABD için Hafter gözden çıkarılacak bir figür değil.
AŞİRETLERİN ETKİSİ
Libya’nın en önemli özelliği diğer Arap ülkelerindeki gibi kabile ve aşiretlerin söz sahibi olması. Ülkede en bilinen ve büyük bir nüfus yoğunluğuna sahip aşiretler Tuaregler, Amazingler, Verşufanna ve Tebular. Özellikle General Hafter aşiret liderleriyle iyi ilişkiler kurarak toprak hakimiyeti konusunda üstünlüğünü korumaya çalışıyor. Ülkenin güney doğusunun neredeyse tamamı bu aşiretlerin kontrolünde.
2 NİSAN’DA TRABLUS OPERASYONU BAŞLADI
General Hafter kontrolündeki silahlı güçlerin ‘çatı örgütü’ Libya Ulusal Ordusu, Libya Diyalog sürecinden iki hafta önce 2 Nisan’da aşiretlerle yaptığı görüşmeler sonrasında birçok bölgeyi savaşmadan kontrol altına aldı. 4 Nisan’da da başkent Trablus’u ele geçirmek için operasyon başlattıklarını duyurdu.
MUTABAKAT MUHTIRASI NEDİR
Yunanistan’ın 2014’te Girit adasını baz alarak işgal ettiği Libya deniz alanını tanımıyor. Bu kapsamda UMH ile 27 Kasım’da iki muhtıra imzaladı; “Güvenlik ve Askeri İşbirliği Mutabakat Muhtırası” ve “Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası”. Doğu Akdeniz’de ortak gaz arama ve boru hattı projesi gerçekleştiren İsrail, Mısır, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin (GKRY) Türkiye’yi pasifize etmesine karşı Libya ile ittifak gerçekleştiriyor. Deniz alanlarının sınırlandırılması anlaşmasıyla belirlenen Türkiye ile Libya’nın Doğu Akdeniz’deki sınırları BM tarafından kabul edilmesi halinde, İsrail’in gaz sahasından Avrupa’ya doğal gaz taşınmasını amaçlayan “East Med Boru Hattı” projesi için Libya’dan ve Türkiye’den izin alınması gerekecek. Türkiye ile Libya arasında imzalanan “güvenlik ve askeri işbirliği” mutabakatına göre de Libya, Türk ordusuna topraklarında 3 yıl konuşlanabilme hakkı tanınıyor. Türk askerinin Libya’ya gönderilmesiyle hem psikolojik üstünlük hem de sahada askeri strateji açısından başarı elde edilmesi planlanıyor.
General Hafter
GENERAL TOYOTA
Libya’da Tobruk güçlerinin lideri konumundaki General Hafter, aslında siyasi hayatına devrik lider Muammer Kaddafi’nin en yakınında başladı. Kaddafi’nin en güvendiği komutan olan Hatfer, 1983 yılında Fransız destekli Çad güçlerine karşı yürütülen savaşa komutanlık yaptı. Emrindeki devasa ordu Çad çöllerinde ağır yenilgiye uğradı. Çad güçlerine karşı oldukça donanımlı olan Libya ordusu çöllerde ağır tank ve topçu birlikleri, zırhlı araçları kullandı. Fransızların desteklediği Çad güçleri ise Toyota pikuplara monte edilmiş küçük füzeler ve ağır makinalı silahlarla parlak Libya ordusunu ağır bozgun yaşattı. General Hafter ve 300 askeri esir düştü. Bu savaşın ardından Hafter’e ‘General Toyota’ lakabı takıldı. Vekalet savaşını resmen destekliyor görünmek istemeyen Kaddafi, Hatfer ve güçlerini savaştan sonra yüzüstü bıraktı ve tüm yetkilerini aldı. 1993’te yönetime darbe yapmak iddiası ile hakkında soruşturma başlatılacağını duyunca CIA tarafından ülkeden çıkarıldı. Uzun yıllar ABD’de yaşayan Hafter, 2011’deki halk ayaklanmasıyla Libya’ya döndü ve isyancılara komutanlık yaptı. Kaddafi’nin öldürülmesinin ardından desteklediği hükümetin lideri Abdülfettah Yunus’un suikast sonucu öldürülmesinin ardından ülkeden ayrıldı. Daha sonra 150 subayın Hafter kontrolünde yeni bir Genelkurmay Başkanlığı’nın kurulması talebi üzerine ülkeye tekrar döndü. Siyasi krizi fırsata çevirmek adına 2014’te Tobruk’taki ‘Temsilciler Meclisi’ni ‘resmi hükümet’ olarak tanımladı. Bu tarihten itibaren yaklaşık 3 yıl süren Bingazi savaşıyla birlikte yükselişe geçen Hafter güçleri, birçok ülkenin desteğiyle hükümetini Trablus’a alternatif olarak sunmaya başladı.
