Gök kubbenin altında söylenmemiş, düşünülmemiş şey yoktur. Kime ait olduğu konusunda muhtelif rivayetler olan bu söz, test edilmesi mümkün olmasa da genel kabul görür. Yeni bir fikir olduğunu düşündüğümüz her şey, bir tarihde söylenmiş ya da benzeri bir fikir dile getirilmiştir diye kabul ederiz. Bilimsel gerçekliğinin tespiti mümkün olmayan bu tez aslında bizi, keşfettiğini düşündüğümüz yeni fikirlerin, sabit ve mutlak olamayacağı hususunda terbiye eder, dikkatli olmaya çağırır.

İletişimin temellerinden biri sayılabilecek bu ilke günümüzde anlamını kaybetti. Hele internet üzerinden yapılan iletişimde ''gök kubbenin altında söylenmemiş söz yok'' hikmeti, artık bir anlam ifade etmiyor. Çünkü kayıtlara geçmiş her söz ve düşünce, bilgisayarlar aracılığı ile bulunuyor ve hiç bir kognitif çaba sarfetmeye gerek kalmadan, yapay zeka bu düşüncelerden yeni fikirler üretebiliyor. Üretken Yapay Zeka (Generative AI-GenAI) teknolojisi metnin, fotoğrafın, seslerin veya videoların kayıtlı olduğu veri tabanlarını kullanarak, daha önce ''söylenmemiş, duyulmamış, görülmemiş'' yeni şeyleri derleyebiliyor.

Binyıllar içinde gelişen, olgunlaşan ve hayatta kalmayı başardığı için bize kadar gelen kadim bilgiler, internette ve özelikle sosyal medyada saniyeler içinde, yapay zeka aracalığı ile yeniden derleniyor. İnternet üzerindeki iletişimde aslında büyük yaşam tecrübesine ve bilgi birikimine gerek yok, sadece interneti iyi kullanmayı bilmek yeterli.

***

Toplumsal hayatta binlerce yıldır var olan ağızdan ağıza bilgi aktarımı, fısıltı gazetesi vs gibi klasik iletişim yöntemleri artık anlamını yitirdi. Bu, etkilerini tam olarak belki onlarca yıl sonra anlayabileceğimiz önemli bir toplumsal paradigma değişimi aslında.

İnternet üzerinden yapılan iletişimin seyrini zaten yapay zeka belirliyor. Sosyal medya platformlarının algoritmaları, en ilgi çeken duyguları en çok harekete geçiren paylaşımları ön plana çıkarıyor. Aslında tepki verdiğimiz paylaşımlar yapay zekanın öncelik tercihleri, yani biz yapay zekaya kızıyor ya da tepki gösteriyoruz.

Kullanıcılar da bilinçli ya da bilinçsiz olarak algoritmaların önceliklerine göre hareket etmek zorunda kalıyor. Bir müddet sonra farkında olmadan üretken yapay zekanın tespit ve tercih ettiği duygusal yoğunluğu yüksek bir üslub, kullanıcıların genel üslubu haline geliyor.

***

Zihinlerde, gündemdeki konudan bağımsız olarak,olağanüstü hal oluşuyor. Bu sosyal medya algoritmalarının teşvik ettiği bir haleti ruhiyet. Sosyal medya agoritmaları da bizim paylaşımlarımızdan öğrenerek bu sonuca varıyor. Ne kadar gerilim varsa o kadar da ilgi var. Bu kısır döngüyü besleyen paylaşımlar kanaatlerimizi ve düşüncelerimizi hatta davranışlarımızı belirleyebiliyor.

İnternetteki paylaşımların doğru, makul, ahlaklı olması değil, öncelikli olarak algoritmaların beklentilerini karşılayabilmesi önemli olan. Milyonlarca hatta milyarlarca kullanıcı ve milyonlarca bot hesap, gerçekte nasıl karar verdiğini kimsenin bilmediği algoritmaların neleri konuşmamız gerektiği yönündeki kararını beslemek üzere paylaşım yapıyor ya da paylaşımlara tepki veriyor.

Bu mekanizma ciddi toplumsal sorunların sağduyulu bir şekilde konuşulmasını imkansız hale getiriyor. Türkiye'nin gündemi olan konular hakkında sosyal medyada neler konuşuluyor şeklinde basit bir araştırma yapan bir kişi, tarafların sağduyulu olarak tartışmasının ne denli imkansız hale geldiğini kolayca gözlemleyebilir. Sosyal medyada örneğin ''Kürt sorunu'' araması yapıp sonuçlarına bakmak yeterli olacaktır.

***

Sosyal medya ve internet üzerinde araştırmalar yapan, kitaplar yazan insanlar internetin demokrasi için ne denli tehlikeli bir şey olabileceği üzerini sayısız tezler ortaya attı. Kısa vadede algoritmaların fikirlerimizi ve davranışlarımızı dönüştürme etkisi artarak devam edecek. Ancak günün birinde en aptalların bile gündemi aslında algoritmların belirlediği gerçeğini anlaması çok yüksek bir ihtimal.

Bu gerçeği herkes kavrayınca, algoritmalar hangi ''cinliği'' keşfeder bilinmez. Ama insanlığın onbilerce yıl içinde oluşturduğu düşünce silsilesinin algoritma marifeti ile tarih çöplüğüne mahkum olması hehemen hemen imkansız. Bunu aksi kıyamet olur.