1942-1944 yılları arasında uygulanan Varlık Vergisi, Türkiye'de yaşayan gayrimüslim vatandaşların mal ve mülklerine el koymak amacıyla çıkarıldı. Gelirlerinin çok üzerinde vergi ödemeye zorlanan Ermeni, Rum, Yahudi vatandaşlar, evlerini ve dükkanlarını satmaya zorlandı. Varlık Vergisi'ni ödeyemeyen gayrimüslimler Erzurum'a sürgün edildi, çeşitli kamu işlerinde çalıştırıldı. İşte, Varlık Vergisi Kanunu'nun çıkarılmasının amaçları...
Netflix'te yayınlanan 'Kulüp' dizisinde, Varlık Vergisi'nden etkilenen Yahudi bir ailenin yaşadığı dram konu edildi. Bugüne kadar Türkiye'de yaşayan gayrimüslimler üzerine yapılmış en gerçekçi dizi-film projesi olarak kabul edilen 'Kulüp' dizisinde, Yahudilerin nezdinde tüm gayrimüslimlerin Varlık Vergisi nedeniyle yaşadıkları zorluklara dikkat çekildi.
1942 yılında kanunlaşarak yürürlüğe giren Varlık Vergisi, bir defaya mahsus olarak uygulandı. Gayrimüslim tüccar ve iş insanlarına büyük darbe indiren Varlık Vergisi ile Müslümanların ve yabancıların servetlerinin 1/8'inin, dönmelerin servetlerinin 1/4'ünün, gayrimüslimlerin servetlerinin de yarısının (1/2) vergi olarak alınması istendi. Varlık Vergisi, Türkiye çapında 114 bin 368 kişiye uygulandı.
VARLIK VERGİSİ NEDİR, NE ZAMAN KABUL EDİLDİ?
İkinci Dünya Savaşı yıllarının ekonomik güçlüklerini aşmak amacıyla olağanüstü kazanç ve servete sahip olan kişilerden bir defaya mahsus olmak üzere 'Varlık Vergisi' alındı.
11 Kasım 1942 tarihinde yasalaşan Varlık Vergisi miktarlarının belirlenmesi ve toplanması amacıyla her ilde kurulan vergi tespit komisyonlarında şehrin en yetkili mülkiye ve mal memurları görevlendirildi.
Kanunda vergi oranı ile ilgili doğrudan bir ifade yer almazken, vergi miktarı ile ilgili tespit ve takdir hakkı da bu komisyonlara bırakıldı. Vergilerin tahsili için verilen süre ise 15 gündü.
Nüfus > Varlık Vergisi
Ermeniler > yüzde 232
Yahudiler > yüzde 179
Rumlar > yüzde 156
Müslüman > yüzde 4,94
15 günlük süre zarfında gayrimüslimlerin bir kısmının vergiyi ödeyemedi, bir kısmı ise malı mülkü olmasına rağmen vergi tutarını ödemek için yeterince nakit parası olmadığı yönünde beyanda bulundu. Bu kişiler gayrimenkullerini satışa koydu ve bu yüzden de devletten ek süre talep etti. Ancak bu süre verilmediği gibi, kanunda mükerrer olmadıkça vergilerle ilgili itirazların da yapılamayacağı belirtildi. Mükerrer vergi itirazlarında ise miktarca çok olan alındı.
İstanbul'da kurulan üç komisyon, tahakkuk eden vergi listelerini 18 Aralık 1942'de açıkladı. Tahakkuk eden vergilerin yüzde 87'si gayrimüslim, yüzde 7'si müslim mükelleflere yüklendi. Geri kalan yüzde 6 değişik kalemlerde olup, bunların da çoğu gayrimüslim azınlıklar ve yabancılardı.
VARLIK VERGİSİ KİMLERDEN ALINDI?
Varlık Vergisi, gayrimüslimlere yönelik olmadığı ifade edilse de dönemin Başbakanı Şükrü Saracoğlu'nun grup toplantısında yaptığı konuşmada, uygulamanın ülkede yaşayan varlıklı Ermeni, Rum, Yahudi vatandaşları hedeflediği açıkça belli oluyordu:
"Biz Türküz, Türkçüyüz ve daima Türkçü kalacağız. Bizim için Türkçülük bir kan meselesi olduğu kadar ve laakal o kadar bir vicdan ve kültür meselesidir. (...) Biz ne sarayın, ne sermayenin, ne de sınıfların saltanatını istiyoruz. İstediğimiz sadece Türk milletinin hakimiyetidir.
Bu kanun aynı zamanda bir devrim kanunudur. Bize ekonomik bağımsızlığımızı kazandıracak bir fırsat karşısındayız. Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz.
Bu memleket tarafından gösterilen misafirperverlikten faydalanarak zengin oldukları halde, ona karşı bu nazik anda vazifelerini yapmaktan kaçınacak kimseler hakkında bu kanun, bütün şiddetiyle uygulanacaktır."
İstanbul gazetelerinde hırsızlık, karaborsacılık, vurgunculuk ve ihtikârla ilgili haber ve yazılar ön plana çıkarıldı. Hemen her gün ve her gazetede 'karaborsacı Yahudi' tiplemesini içeren karikatürler yayınlandı.
VARLIK VERGİSİ SONUÇLARI NELER, KİMLER ETKİLENDİ?
Aralık 1942 ve Ocak 1943'te İstanbul'da gayrimüslimlere ait binlerce taşınmaz mülk el değiştirdi. El değiştiren mülkler arasında İstiklal Caddesi'ndeki yapıların büyük bir kısmı bulunuyordu. Satılan mülklerin yüzde 67 kadarı Müslüman Türkler, yüzde 30 kadarı resmi kurum ve kuruluşlar tarafından alındı. 21 Ocak 1943 tarihinden itibaren İstanbul'da binlerce gayrimüslime ait ev ve işyerleri haczedilerek haraç mezat satıldı.
27 Ocak ile 3 Temmuz 1943 arasında, tümü gayrimüslimlerden oluşan toplam 1229 kişi çalışmak üzere sert kış koşullarında Erzurum Aşkale'ye yollandı. Sözlü anlatımlara göre, bu kişilerin aileleri Aşkale'ye sürülenlerin 'sağ dönmeyeceğine' inanıyordu.
Çalıştırılacaklara verilen ücretlerin yarısı, borçlarına mahsup edildi. Yaşlılar, Kop geçidinde kar temizleme işinin ağırlığından dolayı Aşkaleli köylülerden bazıları ile anlaşarak kendi yerlerine gençleri çalışmaya göndermişler. Bunun karşılığında da onlara günlük ödeme yaptılar. Sürgün edilenlerden 900 kişi, 8 Ağustos 1943'te yük vagonlarıyla Eskişehir Sivrihisar'a nakledildi.
Bir kaynağa göre 21, başka bir kaynağa göre ise 25 kişinin çalışma kamplarında yaşlılığa, üzüntüye veya koşullara dayanamayıp hayatını kaybetti.
Sermayenin gayrimüslimlerin elinden alınarak Müslüman Türklere verildiği yönünde yaygın bir kanı olan Varlık Vergisi kanunu ile toplam 314 milyon 900 bin TL vergi tahsil edildi. Bu sayının yüzde 70'i Anadolu'dan toplandı. Toplam tahsilat 394 milyon TL olan 1942 devlet bütçesinin yüzde 80'ini buluyordu.
1935 sayımında Türkiye nüfusuna oranı yüzde 1,98 olan gayrimüslim azınlıklar, vergiden sonra başlayan göç nedeniyle 1945'te yüzde 1,56'ya ve 1955'te yüzde 1,08'e düştü.
15 Mart 1944 tarih 'Varlık Vergisi Bakayasının Terkinine Dair Kanun' ile o tarihe kadar tarh edilmiş, ancak tahsil edilememiş vergilerin silinmesiyle Varlık Vergisi uygulaması ortadan kalktı.
Erzurum'a sürgüne gönderilen gayrimüslim vatandaşlar
