Kavram olarak beşeri yerleşme anlamını taşıyan iskan politikası, ilk olarak Osmanlı’da uygulanmaya başlandı. Osmanlı Devleti, topraklarının genişlemesi ile birlikte elde ettikleri toprakların kalıcılığını sağlamak adına iskan politikasını hayata geçirdi.
İskan politikasının işleyişi de fethedilen yeni yerlere yerleştirilen devlete bağlı büyük aileler vesilesiyle o yeri yurt kılmaya çalışmaktır. Yani Osmanlı, iskan politikasıyla fethedilen yerlere kendi halkını yerleştirmiştir.
İSKAN POLİTİKASI NEDİR?
Osmanlı Devleti çoğunlukla Avrupa'ya doğru ilerleyen topraklarına Anadolu’da yaşayan ve devlete bağlılığına inanılan aileleri yerleştirerek, bu yeni topraklarda kalıcılık sağlamaya hedeflemiştir.
Yeni topraklara yerleştirilen ailelerin görevi de Müslümanlığı ve Türklüğü yaymak oldu. Osmanlı Devleti’nde yerleştirilecek aileleler ya da kişiler gönderilecekleri yere ve mesleklerine göre ayırılırlardı. Sürgün olarak tabir edilen ve toplumun düzenini ve huzurunu bozacak davranışlar sergileyenlerin yerinden yurdundan edilmesi olayı da iskanın farklı bir türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı Devleti’nde sürgünler çoğunlukla Kıbrıs’a yapılıyordu.
Uzun seneleri boyu başarıyla süren ve istenilen sonuçlar alınan iskan politikası, Osmanlı Devleti’nin seneler içerisinde gerilemesiyle son buldu. Bunun en büyük nedenlerinden biri olarak toprak kayıpları gösteriliyor. Alınan toprakların kaybedilmesiyle beraber oralara yerleşenler, geri dönmek durumunda kaldı. Bundan dolayı büyük bir karışıklık meydana geldi. Bunun dışında Osmanlı’nın son döneminde iskan için giden insanlar asıl amaçları olan Müslümanlaştırma ve Türkleştirme hedeflerine hiçbir zaman hizmet etmedi.
İSKAN POLİTİKASININ AMACI
İskan politikasıyla fethedilen toprakların Türkleşmesi ve Müslümanlaştırılması hedefleniyor. Bunun hedefi; fethedilen yerlerin kalıcı ve sağlam olmasını ve fethedilen yerlerin askerî, siyasi ve sosyal açıdan güvenliğini sağlamaktı. İskan politikasıyla alınan topraklarda problem çıkma ihtimali bulunan ailelerin Anadolu’ya göç etmelerini sağlayarak karşılık çıkma ihtimalini en aza indirgemektir. Orta Doğu’da Balkanlarda alınan yerlere Türkler yerleştiriliyordu.
İşte iskan politikasının amaçları;
1. Fethedilen bölgelerin geleceğine bağlı ve kalıcı olmasını sağlamak.
2. Fethedilen toprakların Müslümanlaştırılmasını ve Türkleştirilmesini sağlamak.
3. Askerî ve siyasi açıdan devlete bağlı olan yeni yerlerin sosyal ve kültürel olarak da devlete bağlı olmasını sağlamak.
4. Yeni fetihlerin yolunu açmak.
5. Fethedilen topraklarda problem çıkarabilecek aileleri Anadolu'ya göç ettirerek karışıklık çıkma ihtimalini ortadan yok etmek.
6. Göçebe Türkmen topluluklarının yerleşik hayata geçmesini sağlamak
7. Fethedilen topraklarda daha yerleşik ve düzenli bir hayat yaratmak.
8. Anaddolu'da arası bozuk olan iki büyük aileden birini göç ettirerek yerleştirme politikasına hizmet ettirmek ve aradaki problemi gidermek.
İSKAN POLİTİKASININ SONUÇLARI
Bugün bakıldığında özellikle Balkanlarda Osmanlı Devleti zamanında yerleşen birçok Türk aile yaşıyor, bu gönül bağı hâlen de devam ediyor. Fakat Osmanlı’nın toprak kaybına uğramasıyla birlikte birçok Türk, yurduna geri dönmek durumunda kalmıştır. Geride kalanlar ise bugün Osmanlı zamanında gerçekleştirilen iskan politikasının sonucunda oralarda yaşamını sürdürüyor.
Osmanlı’da yapılan iskan politikasıyla hedefe ulaşıldı. Balkanlarda hâlâ daha Osmanlı etkisi, mimarisiyle yaşayan Türkler bulunuyor.
