Evde yaptığı işlerle hem ev hem de ülke ekonomisine katkıda bulunan kadınlar sigortalı olabiliyor, kazançları üzerinden vergi vermek zorunda kalmıyor. Ayrıca 3 çocuk doğuran annenin 1.300 lira alma hakkı bulunurken, doğum borçlanması sayesinde 6 bin gün prim ödemek de mümkün.
GÜVEN ADALI
Türkiye’de kadınların işgücüne katılma oranı Mayıs 2017 itibariyle yüzde 33,9 olarak açıklandı. Bu rakamı daha da yukarılara çekebilmek, kadınların iş hayatına daha etkin konumlara gelebilmeleri için kolaylıklar sağlanıyor. Hamilelik sonrası izin, yarı zamanlı çalışma fırsatı bunlara örnek olarak gösterilebilir. Bunun yanı sıra süt parası, evlilik sonrası tazminat alarak işten ayrılmak da kadının hakkı. Fakat bu ayrıcalıklar bazen kadınların iş dünyasında gününü de tıkayabiliyor. Kadınların yanı sıra stajyer olarak çalışan öğrencilerin de pek çok hakkının bulunduğunu eklemek gerekir. Yazı dizimizin son gününde kadınlara ve öğrencilere tanınan haklara değindik. Bu konulara dair en çok merak edilen sorular ve cezaları ise şöyle:
1- Çalışmayan kadınların emekli olma imkanı var mı?
Ev kadınları belli şartları tamamladıklarında emekli olabilir ve emekli maaşı alabilir. Birinci şart; bir işyerinde zorunlu sigorta kapsamında çalışmıyor olmak ya da 30 günden az çalışıyor olmak. İkincisi; 18 yaşını doldurmuş olmak. Üçüncüsü; kendi sigortalılığı dolayısıyla, bir maaş almamak. Bu şartları taşıyanlar dilekçe yazıp, en yakın Sosyal Güvenlik Kurumu Müdürlüğü’ne başvurabilir. Dilekçenin verildiği gün isteğe bağlı emeklilik tarihi başlar. Ödenecek en düşük miktar, brüt asgari ücretin yüzde 32’si kadar oluyor.
2- Çeyiz parasını alma şartları neler?
Kadınların iş hayatının yanı sıra evlenirken dahi kanunlarla korunan pek çok hakkı var. Halk dilinde çeyiz parası olarak da adlandırılan evlenme ödeneği, yetim aylığı almakta olan ve evlenmeleri nedeniyle gelir veya aylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarının evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde bir defaya mahsus olmak üzere kendilerine yapılan peşin ödemeye denilmektedir. Çeyiz parasının miktarı, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan alınmakta olan en son gelir veya aylığının iki yıllık tutarı yani 24 katı. Fakat bu parayı almaya hak kazansa da yeterli bilgisi olmadığı için çok az vatandaş bundan yararlanıyor.
3- Evlenen tazminatını alarak işten ayrılabilir mi?
Bir kadın çalışan evlendikten sonraki bir yıl içinde işyerinden ayrılıp birikmiş kıdem tazminatını alabilir. Kıdem tazminatının genel şartı olan en az 1 yıl çalışmış olmak da gerekiyor tabi. Bu haktan yararlanmak için öncelikle işverene yazılı olarak müracaat edilmesi gerekiyor. Dilekçede mutlaka evlilik cüzdanı gibi nikahı ispatlayan belgeleri de eklemekte fayda var. İlk evliliğinde bu hakkı kullanan bir kadın çalışan ikinci bir evlilik yaptığında da şartları yine taşıyorsa kıdem tazminatı talep edebilir.
4- Doğum yapan kadına ne kadar ödeme yapılıyor?
Annelik heyecanı ile buluşan kadınlara devletten yardım var. Anneler 2015’te başlayan bir uygulama ile çocuklarının ilk altınını devletten alıyor. İlk çocuk için 300, ikinci için 400 ve üçüncü için 600 lira ödeniyor. Eğer daha önce iki çocuk varsa ve şimdi yeni bir çocuk olmuşsa 600 lira alınıyor. İkiz doğumlarda ise ikinci çocuk için 400 lira olmak üzere toplam 700 lira alınıyor. Burada paranın direk anneye verildiğini belirtmekte fayda var. Baba sigortalı olarak bir yerde çalışmıyorsa söz konusu parayı alabilir.
5- Doğumlarda ödenen süt parası nedir?
Doğum yapan annelere her yıl yeniden belirlenen miktarlarda süt parası adıyla yardım sağlanıyor. Bir defaya mahsus olmak üzere verilen bu para 2017 için 132 lira olarak belirlendi. Ödeme sigortalı kadına ya da sigortalı olmayan eşinin doğum yapması üzerine kocaya yapılıyor. Hem SSK hem de Bağ- Kur’lular için doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 120 gün sigorta priminin ödenmesi gerekiyor. İşten ayrılanlar 300 gün içinde doğum yaparsa doğumdan önce 15 ay içinde 120 gün sigorta varsa ödeme yapılıyor.
6- Doğum izni nedir? Çoğul doğumlarda farklılık var mı?
Doğum izni yani analık izni kamuda çalışan veya SSK’lı çalışan kadınların doğum için aldıkları izindir. Bu izin annenin hakkıdır ve her kurum izini vermek zorundadır. Doğum yapacakları tarihi belirlenmiş kadınların doğumdan önce ki son 8 hafta ve doğum sonrası ilk 8 hafta olarak veriliyor. Çoğul doğum yapan annelerin yani ikiz, üçüz vb. doğumlar da bu izin 2 hafta daha artıyor. 2 haftalık fazladan olan izin doğumdan sonra için yansıtılıyor. Hakkını alamayan çalışanların SGK’ya başvurmaları gerekiyor.
7- Hamilelik sonrası tekrar izne çıkma hakkı var mı?
Doğum izni sonrası anneler tekrar izin alabilir. Bu izin 24 ay kadardır. Yani istek üzerine talep de bulunan annelerin hiçbir memuriyetine sıkıntı gelmeden 24 ay izin kullanabilirler. Yalnız 24 ay gebelik izni alan annelerin ücretleri yatırılmayacaktır. Son olarak doğum yapan annelerin bir izin hakkı daha var. Anne isterse 6 ay da yarı zamanlı olarak çalışabiliyor. Fakat burada da 6 aylık sürede, sözleşmede belirlenen maaşın yarısını alabilirler.
8- Doğum erkeklere ne tür haklar getiriyor?
Doğum iznini eşi doğum yapmış olan da kullanabilir. Babalar için doğum izni eşlerinin doğumu sonrası veriliyor ve söz konusu süre 5 iş günüdür. Hafta sonları Cumartesi ve Pazar bu izin için geçerli değildir. Ayrıca izin aldıkları günlerin Bayram tatiline veya resmî tatile denk gelmesi de bu izin için değişmemektedir. Kısaca erkekler 5 iş günü doğum iznini kullanabilmektedirler. Hamilelik izni erkeğe ancak eşi doğum yapması halinde verilir.
9- Evde yapılan küçük işlerle sigortalı olunabilir mi?
Evde küçük işler yaparak para kazanan ev kadınları hem sigortalı sayılıyor, hem de vergi vermeden esnaf oluyor. Üstelik primlerini 24 gün ödeyip 30 gün üzerinden sigorta ile emeklilik hakkına da kavuşuyor. Bu tür işleri yapanlar vergi dairelerine başvurduklarında ‘Esnaf Muafiyet Belgesi’ alabiliyor. Şartları ise oldukça basit: 18 yaşından büyük olmak. Zorunlu sigorta gerektiren işlerde çalışmamak. Gelir Vergisi’nden muaf olduğunu belgelemek.
10- Doğum borçlanması nasıl oluyor?
Sigortalı olduktan sonra doğum yapan kadınlar sonrasında çalışmadıkları takdirde, her çocuk için 2 yıllık süreyi borçlanarak prime ekletebiliyor. Bu da her çocuk için 720’den, 3 çocuk için 6 yıl yani 2 bin 160 gün demek. Yani primi eksik bir kadın, 6 yıl daha çalışıp prim ödemek yerine, topluca borçlanıp 6 yıl erken emekli olabilecek. Eğer primi tamam ve yaşı bekliyorsa o zaman borçlanmaya gerek kalmıyor. Fakat yaş geri çekilmiyor.
11- Stajyerlere ne kadar maaş verilmek zorunda?
Zorunlu staj meslek lisesi ya da meslek yüksek okulu öğrencilerini kapsıyor. Sigortayı okul ödüyor. Ücreti ise işletmeler veriyor. Stajyer maaşı, 20 ve üzerinde personeli olan işyerlerinde asgari ücretin yüzde 30’undan, 20’den az personeli olanlarda ise yüzde 15’inden aşağı tutulamıyor. Çıraklara da asgari ücretin yüzde 30’undan az maaş verilemiyor. Okulun önerdiği stajda ise işletmelerin ücret zorunluluğu yok. Öğrenciye okulun sigorta yapması zorunlu.
12- Staj primi emeklilik hesabında dikkate alınıyor mu?
Gençler iş deneyimi kazanmak için işletmelerde çalışıyor ama stajyer-işveren ilişkisi sayılmıyor. Çalıştırılan öğrenciler normal çalışan hükmünde ve sigortaları yapılıp, maaşları ödenmek zorunda. Aksi takdirde kayıt dışı işçi çalıştırma durumu ortaya çıkar. Staj süresince yatırılan sigorta primi, kısa vadeli sigorta kollarından ödendiğinden emeklilik hesabında dikkate alınmıyor. Bu sigortalılık iş kazası, meslek hastalığı gibi sağlık problemleri için kullanılıyor.
13- Ayrımcılığa uğrayan kadın ne yapmalı?
Özellikle kadınlarımızın iş hayatındaki en büyük sorunlarının başında ayrımcılık geliyor ve işverenin işçiler arasında ayrım yapması mümkün değil. Örneğin işveren hamile olduğu için işçisini işten çıkartırsa fesih sebebinin geçerli bir nedene dayandığını ispat etmek zorunda. Böyle bir muameleye maruz kalan işçiye 4 aylık brüt ücreti ödeniyor. Böyle bir durumla karşılaşanların hakkını alabilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu’na dilekçe vermesi gerekiyor.
14- Kadınların gece çalışması ile ilgili bir sınırlama var mı?
“Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşullarına Dair Yönetmelik” yayımlandı. Buna göre, “Kadın çalışanlar gece postalarında yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde ve bu işlerin yürütüldüğü iş yerlerinde faaliyet gösteren alt işveren tarafından yürütülen işlerde kadın çalışanın yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir” denildi.
15- Kadınlar maden ocaklarında çalışabilir mi?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 72. maddesinde, “Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır” düzenlemesi ile kadın işçiler, özel olarak korunmuştur. Ancak; ihtisas ve meslek öğrenimi veren okulları bitirip bu işi meslek edinmiş kadınlar mesleklerine uygun ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilir.
