Kovid-19 hastalığına yakalandıktan sonra tedavi sürecinde nefes alma güçlüğü çeken hastalar entübe edilerek solunum desteği alır. Yoğun bakımda entübe süresi, hastadan hastaya değişiklik gösterir. İşte, entübasyon işleminin riskleri...
2019 yılının son aylarında Çin'den dünyaya yayılan salgın hastalık koronavirüse yakalanan insanlar iyileşme süreci kimi zaman ağır şartlar altında geçebiliyor. Durumu kritik olan ve tedavisi yoğun bakımda devam eden kovid-19 hastalarının nefes alması ve diğer temel fonksiyonlarını yürütmesine yardımcı olmak amacıyla vücuda ilaç pompalayan gelişmiş makineler kullanılıyor.
ENTÜBE NEDİR?
Kendi başına nefes alamayan veya solunum yetersizliği yaşayan hastalarda 'ventilatör' adı verilen cihaz (entübasyon cihazı) yardımıyla solunumun devamlılığı sağlanır. Aynı zamanda hava yolunun açık tutulması ile birlikte boğulmanın önüne geçilir ve bilinci yerinde olmayan hastalarda solunum işlevi gerçekleştirilir.
Koronavirüs hastalığında özellikle ciğerlerindeki tutulum oranı yüksek olan, nefes darlığı yaşayan hastalarda kandaki oksijen düzeyinde düşüklük söz konusu ise hastanın entübe edilmesi gerekir. Entübe hasta yatışı ventilasyon cihazına bağlı olduğu müddetçe yoğun bakım ünitelerinde devam eder. Hastanın sağlık durumuna göre entübasyonun sonlanmasının ardından da bir süre yoğun bakımda kalması gerekebilir.
ENTÜBE İŞLEMİ NASIL YAPILIR?
Entübasyon, bir hastanın boğazına esnek yapılı plastik bir tüpün yerleştirilmesi ile gerçekleştirilir. Bu tüpler halk arasında entübasyon aleti veya entübe aleti gibi farklı isimlerle de bilinir. Tüp, ağız veya burun yolu ile tıpta trakea olarak adlandırılan soluk borusuna uzanır. Tüp yerleştirilirken ses telleri gibi zarar görmesi muhtemel hassas dokuların görülebilmesi için laringoskop adlı cihaz kullanılır. Bu sayede işlem sırasında solunum yolu net bir şekilde görülebilir. Ardından tüp tipik olarak bir ventilasyon cihazına bağlanır ve hasta entübe edilmiş olur. Kişi nefes almakta güçlük çekmeyecek kadar iyileştiğinde entübasyon sonlandırılır ve tüp çıkarılır.
ENTÜBASYONUN RİSKLERİ VE ZARARLARI NELER?
Bu uygulama dünya genelinde anestezinin kullanıldığı tüm ameliyathanelerde ve acil servislerde rutin olarak yapılan bir işlemdir. Entübasyonun hangi koşullar altında yapıldığı risk oranını önemli ölçüde etkiler. Acil servis koşullarında hızlı şekilde gerçekleştirilen entübasyonlarda gerekli hassasiyetin sağlanamaması ve hastanın durumunun stabil olmaması gibi nedenlerle komplikasyon riski söz konusu olabilir. Olası komplikasyonlar arasında ise şunlar yer alır:
* Ses tellerinin zarar görmesi
* Kanama ve enfeksiyon gelişmesi
* Boğazda veya soluk borusunda yara oluşumu
* Diş ve diş etlerinin zarar görmesi
* Ödem ve sıvı birikimi
* Göğüs boşluğunda doku yırtılması
* Seste kabalaşma
* Kanama
* Diş, dil, ağız ve gırtlakta travma, yaralanma
* Tüpü yanlışlıkla trake (soluk borusu) yerine yemek borusuna ilerletme
* Soluk borusunda yaralanma
Tüm bu kompikasyonların gelişme olasılığı, obezite hastalarına uygulanan entübasyonlarda önemli ölçüde yükselir. Bununla birlikte boğaz ağrısı, yutkunma ve konuşma güçlüğü, sinüzit ve zatürre gibi komplikasyon riskleri tüm entübasyon işlemleri için değişen oranlarda söz konusudur.
ENTÜBASYON SIRASINDA BESLENME NASIL OLMALI?
Hastaya uygulanan entübasyon kısa süreliyse, örneğin birkaç saatlik bir operasyon için entübe edilip sonra hemen tüpün çıkarılması planlanıyor ise hastanın beslenme ihtiyacı olmaz. Bu durumda hastadan tüp çıkarıldıktan sonra doktorun önerdiği zamanda hasta normal beslenmesine başlayabilir.
Entübasyonun daha uzun süreceği durumlarda hastanın beslenme ihtiyacının giderilmesi gerekir. Bu durumlarda beslenme, damar yolu aracılığıyla ya da mideye yerleştirilen tüp aracılığıyla yapılır. Damar yoluyla beslenmede hastanın ihtiyaç duyduğu miktarda karbonhidrat, protein gibi makromolekülleri ve sıvıyı içeren bir karışım hazırlanır. Bu karışım hastaya damar yolu aracılığıyla yavaş yavaş verilir.
Özellikle hastanın uzun süre entübe kalacağı durumlarda ise hastanın midesine tüp ilerletildiği beslenme yöntemi kullanılabilir. Hastanın ağzından küçük bir tüpün mideye doğru ilerletildiği orogastrik ya da burnundan bir tüpün mideye ilerletildiği nazogastrik yöntemle hasta beslenebilir. Bu yöntemlerde hastanın tüketeceği besinler ince bir tüp aracılığıyla mideye gider. Bu beslenme yöntemleri, normal beslenmeye daha çok benzediğinden özellikle uzun süreli entübasyonlarda kullanılabilir.
ENTÜBE İŞLEMİNDEN SONRA NE YAPILMALI?
Yoğun bakım tedavisine olumlu yanıt veren ve taburcu olan bir hastanın iyileşme süreci karmaşık ve uzundur. Psikolojik etkileri ise derin olabilir. Yoğun bakım ünitesindeki uzun bir tedavi sürecinden sonra hastaların yürümeyi hatta nefes almayı yeniden öğrenmesi için fizyoterapiye ihtiyaç duyması sık görülen bir durumdur.
Psikoz geçirmiş ve travma sonrası stres bozukluğu yaşanabilir. Ne kadar uzun süre tedavi görürlerse, yeniden kendileri olduklarını hissetmeleri o kadar uzun zaman alabilir.
İngiltere'deki Royal Gwent Hastanesi'nden yoğun bakım danışmanı Doktor David Hepburn, "Yoğun bakım hayatınızı değiştiren bir tecrübedir. İyileşme gösterseniz bile çok fazla şeye mal olacaktır" diyor. "Hastalarımız uyandığında, o kadar zayıf oluyorlar ki yardım almadan oturamıyorlar. Pek çoğu kolunu bile kaldıramayacak kadar zayıf oluyor."
UZUN İYİLEŞME SÜRECİ
Doktor Hepburn, "Zamanla durumları daha iyiye gidiyor. Ancak bu bir yılı alabiliyor ve bunu sağlamak için bir fizyoterapist, konuşma terapisti, psikolog ve bakıcı gibi kişileri kapsayan geniş bir desteğe ihtiyaç duyabiliyorlar" diyor.
Pek çok kovid-19 hastası için, akciğerlerinin yerini otomatik olarak alan bir solunum cihazına bağlanmaları normale dönmelerinin daha da uzun süreceği anlamına geliyor. Solunum cihazı kendi kendilerine yapamadıklarında hastaların akciğerlerine oksijen doldurmalarına ve ciğerlerinden karbondioksit çıkarmalarına yardımcı oluyor.
İşe yaraması için ağır sakinleştirici altındayken ağız ya da burunlarından içeriye bir tüp bağlanması gerekiyor. Bazıları soluk borularına bir tüp yerleştirilmesi için ameliyat ediliyor ve bu tedavi sürecini daha da karmaşık hale getirebiliyor.
