Ekonomide alarm zillerini çaldıran gidişat sürüyor. Sanayi üretimindeki artışla birlikte dışarıya satış hız keserken perakendede yaşanan hareketlilik ithalatın artmasına yol açtı. Sıkıntılı gidişatın cari açığı dahada büyüteceği dile getirildi. Ekonomist Hakan Kara, ekonomi politikalarının hareket alanının daraldığına dikkat çekti. Güldem Atabay da “Yeni ekonomik modelle uzatılacağı düşünülen süreç Avrupa ekonomisi yavaşladıkça sona yaklaşıyor” dedi.
Ekonomide denenen yeni model, çarkları iyice ısıttı. Son dönemde yaşanan durgunluklara bir de sanayi üretimindeki kötü gidişat eklenince uzmanlar ‘ekonomide en acı tabloyu da’ gördük yorumunu yaptı. Sanayi üretiminin artışı hız keserken, perakendede olan hareketlilik ithalatı patlattı. Böylece ihracat yavaşlarken iç taleple birlikte yeni bir ithalat krizi oluştu. Avrupa’da da yaşanan sorunla krizin boyutu arttı.
Türkiye ekonomisinde denen model, beklenen etkiyi tam olarak göstermedi. Özellikle ekonomi yönetiminin aldığı kararlar verileri değil ama yaşantıyı gittikçe içinden çıkılmaz bir hale sokarken, ekonominin yavaşladığını neredeyse tüm sektörlerin hissetmesine neden oldu. Hem yurtdışı hem de iç pazar kaynaklı sorunlarla birlikte dış talep yavaş yavaş kesildi. Böylece ekonominin de yavaşladığı görüldü. Aynı zamanda ihracatta da gerilemeler görüldü. Bunun akabinde düşen siparişler de üretimi vurdu. İç pazar mevcut faiz oranlarıyla canlı tutulmaya çalışılırken, en acı tablo yaşanmaya başlandı. İhracat yok, ithalat var ve tüketim var. Perakende satış verileri de bunun en net örneklerinden biri.
Uzmanlar üretim durmaya başlamasını, perakende satışların yükselmesini ülke ekonomisi ve büyüme için iyi yorumlamıyor. Durum sanayi üretim verilerine de yansıdı. Sanayi üretimi, ağustos ayında aylık bazda yüzde 2,4 artarken, yıllık bazda artış yüzde 1 ile sınırlı kaldı. İki yıldan uzun süredir aralıksız her ay artan takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretim endeksinin, son aylarda küresel yavaşlamaya paralel olarak ivme kaybetse de ağustos ayında yıllık bazda yüzde 2,7 büyümesi bekleniyordu. Temmuzda sanayi üretiminde aylık yüzde 6,2 daralma yaşanmıştı. Sanayi üretiminde (Temmuz-Ağustos ortalaması) bir çeyrek öncesine kıyasla yüzde 3,9 düşüş söz konusu.
Madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12,4 azaldı, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 2,2 arttı ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 3,5 azaldı. Aylık bazdda, madencilik ve taşocakçılığı sektörü yüzde 3,9 azalırken, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 2,7 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 2,8 artış gösterdi.
İHRACATIN İKLİMİ BOZULDU
Önceki gün açıklanan Türkiye imalat sektörünün ana ihracat pazarlarındaki faaliyet koşullarını ölçen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi’nin Eylül 2022 dönemi sonuçları açıklandı. Endekste eşik değer olan 50,0’nin üzerinde ölçülen tüm rakamlar ihracat ikliminde iyileşmeye, 50’nin altındaki değerler ise bozulmaya işaret ediyor. Temmuz’da 50,0 olarak gerçekleşen İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi, Ağustos’ta 48,8’e gerileyerek son 19 aylık dönemde ilk kez eşik değer 50,0’nin altında kalmıştı. Endeks, Eylül ayında da değişim göstermeyerek aynı seviyede kaldı. Türk imalat sanayi ihracatçılarının talep ikliminde üst üste ikinci ay ılımlı bir bozulmaya işaret etti. Avrupa ve Kuzey Amerika kıtaları Eylül ayında da zayıflığın ana kaynağı olmaya devam etti ve Türk imalat sektörünün en büyük beş ihracat pazarında üretim azaldı.
‘AB YAVAŞLADIKÇA MODELİN SONU GELİYOR’
Beklenenin gerçekleştiğini paylaşan iktisatçı Fatih Özatay “Sanayi üretiminde (Temmuz-Ağustos ortalaması) bir çeyrek öncesine kıyasla yüzde 3,9 düşüş var. Günlük elektrik üretimi, haftalık OECD ekonomik faaliyet endeksi, kredi artış oranı, ihracat ve benzeri değişkenlerinin önceden ima ettikleri gibi” dedi. Ekonomist Güldem Atabay da “Sanayinin önemli sürükleyicisi aksayan tedarik zincirlerinin Türkiye’nin özellikle Avrupa’ya yaptığı ihracata olumlu yansımasıydı. Yeni ekonomik model ile değersiz TL sayesinde uzatılacağı düşünülen bu süreç değersiz TL’ye rağmen Avrupa ekonomisi yavaşladıkça sona yaklaşıyor” diye konuştu.
PERAKENDE SATIŞ TAM GAZ
TÜİK, Perakende Satış Endeksleri, Ağustos 2022 verilerini yayımladı. Buna göre, sabit fiyatlarla perakende satış hacmi 2022 yılı Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9,0 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 11,5, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 12,8 arttı, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 4,3 azaldı. Sabit fiyatlarla perakende satış hacmi 2022 yılı Ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 3,7 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 3,1, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 3,8, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 4,1 arttı.
CİROLAR ARTMAYA BAŞLADI
Cari fiyatlarla perakende ciro 2022 yılı Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 128,8 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 119,4, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 119,2, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 174,3 arttı. Cari fiyatlarla perakende ciro 2022 yılı Ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 7,6 arttı. Aynı ayda gıda, içecek ve tütün satışları yüzde 7,6, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 10,1, otomotiv yakıtı satışları ise yüzde 1,2 arttı.
'BÜYÜMEYİ ETKİLEYEBİLİR'
Ekonomist Banu Kıvcı Tokalı da “Sanayi üretiminde Eylül’de de yakın tek haneli yıllık artışla, 3’üncü çeyrek üretim büyümesi yıllık yüzde 2-3 bandında gerçekleşebilir. Böylece, ilk yarıda yüzde 7,5’e ulaşan ekonominin yıllık büyüme oranı 3’üncü çeyrekte yüzde 2,5-3 bandına inebilir” dedi. Demokrat Partili Bülent Şahinalp ise şunları söyledi: “TÜİK’e göre, sanayi üretimi Ağustos’ta yıllık yüzde 1 artarak son 2 yılın en düşük seviyesinde gerçekleşti. Beklenti altında gerçekleşen sanayi üretiminde aylık artış ise yüzde 2,4 oldu. Yıllık bazda, madencilik-taşocakçılığı yüzde 12,4 ve elektrik, gaz yüzde 3,5 azalırken, imalat sanayi yüzde 2,2 arttı” yorumunu yaptı.
