EYT'lilerin heyecanla tamamlanmasını beklediği düzenlemeyle milyonlarca vatandaşın cebine girecek maaş merak ediliyor. Halihazırda en düşük emekli maaşı 3 bin 500 lirayken, EYT’den emekli olacakların cebine ne kadar gireceği hesaplandı.
Milyonlarca vatandaşın gözü emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesindeyken, tamamlandıktan sonra emekli maaşı gelirinde nasıl bir değişiklik olacağı merakla bekleniyor. Şu anda en düşük emekli maaşı 3 bin 500 lira. Yani 1 Ocak itibarıyla emekli olacak EYT’liye daha önce asgari ücretten prim ödenmiş olsa dahi en az bu tutarda maaş bağlanacak. Söz konusu taban emekli maaşlarında yeni yılla birlikte 1000-1500 lira dolaylarında seyyanen artış olması da bekleniyor.
NASIL KONTROL EDİLİR?
Mevcut durumda yatan prime göre kimin, ne kadar maaş alacağı Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) uygulaması üzerinde görülebiliyor. Bunun için internet arama çubuğuna ‘uyg.sgk.gov.tr/AylikHesap/’ yazmak yeterli. Burada istenen bilgileri girdikten sonra yönlendirilen sayfada ‘Hesapla’ butonuna basarak aile yardımı dahil hak edilen emekli maaşı öğrenilebilir. 1 Ocak 2023 itibarıyla bu maaşların enflasyon farkıyla yüzde 18- 20 civarında artacağını düşünebiliriz. Yani EYT’li yeni emeklinin cebine şu anda gördüğü emekli maaşından yüzde 20 daha fazlası yatacak.
BANKALARDAN PROMOSYON
CNN'de yer alan habere göre; SGK’ya emeklilik dilekçesi verilirken banka hesap bilgileri de yazılıyor. Dolayısıyla maaş alacağınız bankayı bu noktada iyi belirlemeniz gerekiyor. Çünkü şu anda bazı özel bankalar 3 yıl süreyle maaşı kendilerinden alma sözü veren emekli müşterisine 10 bin liraya varan promosyon ödüyor. En yüksek promosyonu seçip, emekli maaşını o bankadan almak EYT’li emeklinin cebine daha fazla para girmesini sağlayacak. Bu bankaları tespit edip şimdiden hesap açtırmakta fayda var.
SGK'DAN DİLEKÇE ALINACAK
EYT hakkıyla emekli olanlar, emekli maaşına ek olarak yılların birikimi olan kıdem tazminatlarına da kavuşacaklar. Belki de en yüksek ödeme bu olacak. Çünkü bazı çalışanlar 15-20 yıldır aynı işyerinde çalışıyor. Emekliliği hak eden EYT’li önce Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) başvurup ‘emekli olabilir’ dilekçesi alacak. Sonra bunu işyerine ibraz ederek kıdem tazminatı ile yasal haklarını alıp işten ayrılabilecek. Sonra yeni bir sözleşmeyle aynı işyerinde isterse çalışmaya devam edebilecek. Yani hem işyerinden hem de SGK’dan maaş alabilecek.
ALT VE ÜST LİMİTLER
Kıdem tazminatı hesabında ise altı ve üst sınırlar bulunuyor. Taban tutarı asgari ücretin brütü (şu anda 6 bin 471 lira), tavanını ise (şu anda 15 bin 371 lira) memur maaşı belirliyor. Bu tutarlar asgari ücrete ve memur maaşına yapılan zam kadar artıyor. Yeni yıldan geçerli asgari ücrete yüzde 40-50 arasında zam yapılması planlanıyor. Dolayısıyla EYT’den emekli olacak asgari ücretli çalışanın kıdem tazminatı da yaklaşık bu tutarda bir artış gösterecek.
Memur maaşlarındaki artışı da yüzde 18-20 civarı olması bekleniyor. Buna göre yeni tazminat tavanı 18-19 bin liraları bulacak. Kıdem, aynı işyerinde 1 yılı tamamlayanlara ödeniyor. Emeklilik hakkı elde edenler SGK’dan aldıkları yazıyı işverene tebliğ ettiklerini biriken tazminatlarını alabiliyor. EYT’den emekli olan ve tazminatını alıp başka yerde işe başlayanlar yine 1 yılı tamamladıklarında kendi istekleri dışında işten çıkarılırsa ikinci tazminat hakkına da kavuşabiliyor.
İHBAR TAZMİNATI
Kanuna göre; işveren, işten çıkarmadan önce bunu işçisine bildirmek zorunda. İşçinin çalışma süresi 6 aydan kısaysa 2 hafta, 6 ay ile 1.5 yıl arasındaysa 4 hafta, 1.5 yıl ile 3 yıl arasındaysa 6 hafta, 3 yıldan fazla olursa 8 hafta (56 gün) önce haber vermek zorunda. Buna ‘ihbar süresi’ deniyor. Haber vermeden işten atanlar, kıdemin yanında ihbar tazminatını da öder. 10 gün çalışan bir işçi de ihbar tazminatına hak kazanır. Fakat emeklilik hakkıyla kendisi işten ayrılanlar ihbar tazminatı alamazlar. Hatta cezai durum oluşmaması için emekli adayının emekli olup ayrılacağını belirlenen sürelerden önce işveren bildirmesinde fayda var.
Bazı sektörlerde iş yoğunluğu nedeniyle çalışanlar izinlerinin tamamını kullanamıyor. Dolayısıyla kullanılmayan izinler sonraki yıllara devredip birikiyor. Çalışan, işten her ne şekilde ayrılırsa ayrılsın biriken izinlerinin karşılığı tutarı alıyor. Bu yasal bir hak ve baki. İzin parası son alınan ücrete göre ödeniyor. Hesaplamada genelde net ücret dikkate alınıyor. Örneğin; 5 bin 500 liralık asgari ücretle çalışmaktayken ayrılan bir işçiye 1 günlük izni için 183 lira ödeniyor. Bu kişinin 20 gün birikmiş izni varsa 3 bin 660 lira ödeniyor.
5 YIL ZAMAN AŞIMI VAR
Yıllık izin ücreti alınamamışsa veya eksik ödenmişse bununla ilgili yasal hak arama zaman aşımı süresi iş akdinin sona ermesinden itibaren 5 yıl. Yasaya göre; izin zamanına denk gelen hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri yıllık izin süresinden düşülemiyor. Ayrıca, iznin kullanıldığını imzalı defter ve belgeyle işveren ispat etmek zorunda. Emekli aylığı bağlattıktan sonra aynı işyerinde çalışmaya devam eden işçi kıdem tazminatını sıfırlamış olsa bile, izin parasını almadıysa yine eski çalışma sürelerine göre izin kullanır.
