Hükümetin ‘ihracat, üretim, istihdam’ hedefinde patlayan ithalat oldu. Dış ticaret açığı rekor kırdı. İhracat üzerine bina edilen modelde ihracatın çökmesi ‘temeldeki çürük yaklaşımı’ ortaya koydu. Ekonomistler de yalnızca kuru tutmaya odaklanan anlayışın KKM yükü ve yakılan rezervler üzerinden millete faturasının her ay arttığına dikkat çekti.
EKİMDE İTHALAT YÜZDE 31, İHRACAT YÜZDE 3 ARTTI
Rekabetçi kur formülüyle aralıkta uygulamaya konulan model dikiş tutmuyor. ‘Kur çıkacak, ihracat artacak, üretim ve istihdam sağlanacak’ söylemi karşılık bulmadı. İthalat ihracattan üç kat daha fazla yükselince dış ticaret açığı rekor seviyelere ulaştı. TÜİK verilerine göre, ekimde ihracat yüzde 3 artarken ithalatta artış yüzde 31’i aştı. Yıllık açık yüzde 421 oranında artarak 7 milyar dolara kadar çıktı.
'HÜKÜMETİN KURU TUTMAK DIŞINDA HİÇBİR HEDEFİ YOK'
Açık ekonomiyi ısıtırken modelin merkezinde olan yüksek kurun maliyeti katlandı. Kur korumasıyla Hazine ve MB’ye yük bindirilirken dövize fren için yakılan rezervlere ‘borç para’ da dahil edildi. Tüm hedefi dış ticarette fazla vermek olan formülde açığın rekorlar kırması çarpıklığı ortaya koydu. Ekonomistler ve muhalefet ‘Kuru tutmak dışında hiçbir çaba yok. Seçim öncesi algı siyaseti ekonomide işlemedi’ dedi.
Ekonomide denenen yeni model, cari fazla yerine rekor açık verdirdi. Ekim ayında dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 421,7 artarak 7.8 milyar dolara yükseldi. Reel kesim endeksi, güven endeksi, PMI ve ihracat endeksleri de modelin tutmadığını gösterdi. 10 aylık açık 9 milyar doları aştı.
Türkiye ekonomisinde denen yeni model, beklenen etkiyi gösteremedi. ‘Ya tutarsa’ diye yapılan hamleler cari açığı rekor seviyeye taşıdı. Reel kesim endeksi, güven endeksi, PMI ve ihracat endeksleri de modelin tutmadığının mesajını veriyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Ticaret Bakanlığı verilerine göre; ekim ayında dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 421,7 artarak 7 milyar 874 milyon dolara yükseldi. TÜİK’in Ticaret Bakanlığı iş birliğiyle oluşturduğu dış ticaret istatistikleri yayınladı. Genel ticaret sistemi kapsamında üretilen geçici dış ticaret verilerine göre; ihracat 2022 yılı ekim ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 3,0 artarak 21 milyar 328 milyon dolar, ithalat yüzde 31,4 artarak 29 milyar 202 milyon dolar oldu. Ekim ayında dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 421,7 artarak 1 milyar 509 milyon dolardan 7 milyar 874 milyon dolara yükseldi. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2021 ekim ayında yüzde 93,2 iken, 2022 ekim ayında yüzde 73’e geriledi.
REEL KESİMDE GÜVEN KALMADI
2022 yılı Kasım ayında reel kesim güveni, bir önceki aya göre 2,4 puan azalarak 97,9 seviyesine düştü. Genel gidişat, mevcut toplam sipariş miktarı, mevcut mamul mal stoku ve gelecek üç aydaki toplam istihdama ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde etkilerken, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, sabit sermaye yatırım harcaması, gelecek üç aydaki üretim hacmi ve gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler endeksi azalış yönünde etkiledi.
EKONOMİK ENDEKS GERİLEDİ
Ekonomik güven endeksi, kasımda aylık bazda yüzde 0,2 gerileyerek 96,9 değerini aldı. TÜİK’ten yapılan açıklamaya göre, bir önceki aya göre kasım ayında reel kesim (imalat sanayi) güven endeksi yüzde 0,7 oranında azalarak 101,3 değerini, hizmet sektörü güven endeksi yüzde 1 oranında azalarak 118,1 değerini aldı. Tüketici güven endeksi yüzde 0,6 oranında artarak 76,6 değerini, perakende ticaret sektörü güven endeksi yüzde 2,1 oranında artarak 121,9 değerini, inşaat sektörü güven endeksi yüzde 1,2 oranında artarak 91,6 değerini aldı. Endeksin 100’den büyük olması genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği, küçük olması ise genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği işaret ediyor.
İSO PMI’I 8’İNCİ AYDA DA DÜŞTÜ
İSO Türkiye İmalat PMI endeksi Ekim’de 46,4’e geriledi. Endeks üst üste sekizinci ay eşik değer 50’nin altında kalarak sektörün performansında sert yavaşlamaya işaret etti. Böylece imalat PMI pandemiden bu yana en düşük seviyeye geriledi.
İHRACAT ENDEKSİ YERİDE SAYDI
İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat Sektörü İhracat İklimi Endeksi Eylül ayında değişim göstermeyerek Ağustos ayındaki 48,8’lik seviyesini korudu.
İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI DÜŞTÜ
İhracatın ithalatı karşılama oranı, Ekim 2021’de yüzde 93,2 iken geçen ay yüzde 73’e geriledi. İhracat, ocak-ekim döneminde ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15,4 artarak 209 milyar 394 milyon dolar, ithalat yüzde 39,4 artışla 300 milyar 443 milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret açığı, ocak-ekim döneminde yüzde 168,3 artışla 91 milyar 49 milyon dolara yükseldi. İhracatın ithalatı karşılama oranı Ocak-Ekim 2021 döneminde yüzde 84,3 iken bu yılın aynı döneminde yüzde 69,7’ye geriledi.
ÖTS’YE GÖRE AÇIK DAHA DÜŞÜK
Özel Ticaret Sistemi’ne göre ekimde ihracat, geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 1,3 azalarak 19 milyar 504 milyon dolar, ithalat yüzde 27,3 artışla 27 milyar 498 milyon dolar oldu. Ekimde dış ticaret açığı yüzde 332,7 yükselerek 1 milyar 847 milyon dolardan 7 milyar 994 milyon dolara çıktı. İhracatın ithalatı karşılama oranı Ekim 2021’de yüzde 91,4 iken geçen ay yüzde 70,9’a geriledi. Özel Ticaret Sistemi’ne göre ihracat, ocak-ekim döneminde geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 12,9 artarak 194 milyar 417 milyon dolara, ithalat yüzde 36,6 artışla 283 milyar 163 milyon dolara yükseldi. Ocak-ekim döneminde dış ticaret açığı yüzde 152,3 artarak 35 milyar 177 milyon dolardan 88 milyar 746 milyon dolara çıktı. İhracatın ithalatı karşılama oranı Ocak-Ekim 2021 döneminde yüzde 83 iken bu yılın aynı döneminde yüzde 68,7’ye geriledi.
İMALATIN PAYI YÜZDE 95
Enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç ihracat, ekimde yüzde 1 artarak 19 milyar 568 milyon dolardan 19 milyar 766 milyon dolara yükseldi. Ekimde enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç ithalat, yüzde 12,8 artarak 16 milyar 527 milyon dolardan 18 milyar 637 milyon dolara çıktı. Enerji ürünleri ve parasal olmayan altın hariç dış ticaret fazlası, ekimde 1 milyar 129 milyon dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaret hacmi yüzde 6,4 artışla 38 milyar 402 milyon dolar oldu. Söz konusu ayda enerji ve altın hariç ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 106,1 olarak kayıtlara geçti. Ekonomik faaliyetler incelendiğinde ihracatta ekimde imalat sanayisinin payı yüzde 94,7, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörünün payı yüzde 3,1, madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı yüzde 1,7 oldu. Ocak-ekim döneminde ekonomik faaliyetlere göre ihracatta imalat sanayisinin payı yüzde 94,7, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörünün payı yüzde 2,9, madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı yüzde 1,8 olarak kaydedildi. Geniş ekonomik gruplar sınıflamasına göre ithalatta ekimde ara malların payı yüzde 79,3, sermaye mallarının payı yüzde 11,5 ve tüketim mallarının payı yüzde 9,1 olarak hesaplandı. Ocak-ekim döneminde ise ara malların payı yüzde 81,2, sermaye mallarının payı yüzde 10,8 ve tüketim mallarının payı yüzde 8 oldu.
EN ÇOK ALMANYA’YA SATTIK EN FAZLA RUSYA’DAN ALDIK
Ekimde ihracatta ilk sırayı 1 milyar 688 milyon dolarla Almanya aldı. Bu ülkeyi 1 milyar 418 milyon dolarla Irak, 1 milyar 308 milyon dolarla ABD, 1 milyar 146 milyon dolarla Rusya ve 1 milyar 107 milyon dolarla Birleşik Krallık takip etti. Ekimde ilk 5 ülkeye yapılan ihracat, toplam ihracatın yüzde 31,3’ünü oluşturdu. Ocak-ekim döneminde de ihracatta ilk sırada Almanya yer aldı. Bu ülkeye 17 milyar 463 milyon dolarlık ihracat yapıldı. Almanya’yı 14 milyar 55 milyon dolarla ABD, 11 milyar 302 milyon dolarla Irak, 10 milyar 908 milyon dolarla Birleşik Krallık ve 10 milyar 209 milyon dolarla İtalya takip etti. Bu dönemde ilk 5 ülkeye yapılan ihracat, toplam ihracatın yüzde 30,5’ine karşılık geldi. İthalatta ilk sırayı Rusya aldı. Ekimde bu ülkeden 4 milyar 989 milyon dolarlık ithalat yapıldı. Rusya’yı 2 milyar 850 milyon dolarla Çin, 2 milyar 384 milyon dolarla İsviçre, 1 milyar 963 milyon dolarla Almanya, 1 milyar 215 milyon dolarla ABD izledi. Ekimde ilk 5 ülkeden yapılan ithalat, toplam ithalatın yüzde 45,9’unu oluşturdu. Ocak-ekim döneminde de ithalatta ilk sırayı Rusya aldı. Bu ülkeden 49 milyar 626 milyon dolarlık ithalat yapıldı. Rusya’yı 34 milyar 591 milyon dolarla Çin, 19 milyar 327 milyon dolarla Almanya, 13 milyar 22 milyon dolarla ABD, 11 milyar 456 milyon dolarla İtalya takip etti. Yılın ilk 10 ayında ilk 5 ülkeden yapılan ithalat, toplam ithalatın yüzde 42,6’sına karşılık geldi.
‘HANİ TAM TERSİ OLACAKTI’
Ekonomistler de dış ticaret verilerini yorumladı. Analist Atilla Çifter “Dış ticaret açığı Ekim ayında yüzde 421,7 arttı. Türkiye Ekonomi Modeli’nde tam tersi olacağı söylenmişti” dedi. Analist Fatih Sezer ise “Yeni ekonomik model tüm hızıyla meyvelerini vermeye devam ediyor. Dış ticaret açığı Ekim’de 5.2 katına çıkmış. Meşhur enerji-altın dışı dış ticaret açığı da artmış. Enerji, altın, ayçiçek yağı, buğday, ilaç, optik cihaz, hava aracı, gübre dışı dış ticaret açığına bakalım” yorumunu yaptı.
YÜKSEK TEKNOLOJİNİN PAYI YÜZDE 3 BİLE DEĞİL
Teknoloji yoğunluğuna göre dış ticaret verileri, ISIC Rev.4 sınıflaması içinde yer alan imalat sanayisi ürünlerini kapsıyor. Ekim ISIC Rev.4’e göre imalat sanayisi ürünlerinin toplam ihracattaki payı yüzde 94,7 oldu. Yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayisi ürünleri ihracatı içindeki payı yüzde 3,9 olarak kayıtlara geçti. Ocak-ekim döneminde ISIC Rev.4’e göre imalat sanayisi ürünlerinin toplam ihracattaki payı yüzde 94,7 olarak hesaplandı. Ocak-ekim döneminde yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayisi ürünleri ihracatı içindeki payı yüzde 2,9 oldu. Ekimde imalat sanayisi ürünlerinin toplam ithalattaki payı yüzde 74,8 olarak belirlendi. Yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayisi ürünleri ithalatı içindeki payı yüzde 9,18 oldu. Ocak-ekim döneminde imalat sanayisi ürünlerinin toplam ithalattaki payı yüzde 70,9 olarak hesaplandı. Ocak-ekim döneminde yüksek teknoloji ürünlerinin imalat sanayisi ürünleri ithalatı içindeki payı yüzde 9,7 olarak kayıtlara geçti.
‘ÇİN MODELİ TUTMADI ALGI SİYASETİ İŞLEMEDİ’
Ekonomist Tunç Satıroğlu da “Türkiye Ekonomi Modeli’nde yüksek döviz kuru sayesinde ihracatımız artacaktı. Çin de böyle büyümüştü. Artan ihracat sayesinde dış ticaret açığı kapanacak ve cari fazla verilecekti. Algı siyaseti ekonomide işlemedi. Dış ticaret açığı Ekim’de yüzde 422 arttı” paylaşımında bulundu. Ekonomist İris Cibre ise “Ocak-Ekim dış ticaret açığı 91 milyar dolar, şaşırmadık. 100 milyar doların üzerine gideceğini zaten biliyorsunuz. İhracatın ithalatı karşılama oranının yüzde 69.7. Yüksek teknolojinin ihracattaki payının yüzde 2.9 olduğunu, faizi önemsizleştiren Nas politikalarının çöp olduğunu biliyor muydunuz peki” dedi.
10 AYLIK AÇIK 91 MİLYAR DOLAR
Demokrat Partili Bülent Şahinalp “TÜİK Ekim ayına ilişkin dış ticaret verilerine göre, yıllık bazda ihracat yüzde 3,0 artarak 21,32 milyar dolar, ithalat yüzde 31,4 artarak 29,2 milyar dolar, dış ticaret açığı yüzde 421,7 artışla 1,50 milyar dolardan 7,87 milyar dolara yükseldi. 10 aylık dış ticaret açığı 91 milyar doları aştı. İhracat hızla artacak, ithalatımız azalacak, dış ticaret açığı azalacak, cari açık gerileyecek hatta cari fazla vereceğiz denilen ‘Türkiye Ekonomi Modeli’ne ne oldu? 10 aylık dış ticaret açığımız 91 milyar doların üzerinde” açıklamasında bulundu.
