Dönemin başbakanı Tayyip Erdoğan'ın 'teğet geçti' dediği 2008 krizinin ardından 4447 sayılı kanun değiştirilerek 5754 sayılı kanun yürürlüğe girdi. Bu yeni kanunla değiştirilen primlendirme sistemiyle en düşük emekli maaşı 15 yıl gibi bir süre içinde asgari ücretin 2/3'ü oranına geriledi. Emekli-Sen Genel Başkanı Yavuz, son açıklanan 14 bin 469 liralık maaşın ardından "Seçim talebiyle meydanlarda olacağız. İktidar yönetemiyorsa görevi bırakmalı" diye konuştu.
ERCAN ÇANKAYA
3 Ocak'ta açıklanan Aralık ayı enflasyon oranları ve beraberinde belli olan 6 aylık enflasyon farkı doğrultusunda Bağ-Kur ve SSK emekli maaş zammı belli olmuş; emekli zammının belli olmasının ardından gözler en düşük emekli maaşına çevrilmişti.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, dün en düşük SSK ve Bağ-Kur emekli aylığını yüzde 15,75 artırarak 14 bin 469 liraya yükselttiklerini duyurdu. En düşük emekli maaşı asgari ücretin yüzde 65'i oranında kaldı.
Türkiye, asgari ücretten düşük emekli aylığı olgusuyla nispeten kısa süre önce tanıştı. İlk kez 2016 yılında asgari ücret en düşük emekli maaşını geride bırakarak 1300 lira olarak açıklandı. En düşük emekli aylığıysa 1265 liraydı. Bu tarihten itibaren emekli maaşı asgari ücret karşısında giderek eridi. İşte 2010'dan itibaren emekli maaşının asgari ücrete oranı:
Dönem | En Düşük Emekli Aylığı (4a) (TL) | Asgari Ücret (TL) | Emekli Maaşının Asgari Ücrete Oranı |
2010 | 680,30 | 587.85 | 115,7% |
2011 | 767,35 | 644.46 | 119,1% |
2012 | 843,65 | 720.46 | 117,1% |
2013 | 904,80 | 788.35 | 114,8% |
2014 | 979,85 | 868.52 | 112,8% |
2015 | 1.065,20 | 974.81 | 109,3% |
2016 | 1.265.05 | 1.300.99 | 97,2% |
2017 | 1.388.15 | 1.404.06 | 98,9% |
2018 | 1.578.30 | 1.603.12 | 98,5% |
2019 | 1.860.90 | 2.020.90 | 92,1% |
2020 | 2.088.65 | 2.324.71 | 89,8% |
2021-1 | 2.326.70 | 2.825.90 | 82,3% |
2021-2 | 2.523.40 | 2.825.90 | 89,3% |
2022-1 | 3.166.10 | 4.253.40 | 74,4% |
2022-2 | 4.506.90 | 5.500.35 | 81,9% |
2023-1 | 5.859.00 | 8.506.80 | 68,9% |
2023-2 | 7.500.00 | 11.402.32 | 65,8% |
2024 | 10.000.00 | 17.002.12 | 58,8% |
2008 KRİZİ EMEKLİYE TEĞET GEÇMEDİ
Peki, tüm bu süreç nasıl işledi? Emekli maaşları nasıl asgari ücretin bu derece altına düştü.
1999 yılında sosyal güvenlik sisteminde bir reform yapılarak 4447 sayılı kanun yürürlüğe girmişti. Bu kanun uyarınca Türkiye’nin milli gelirindeki artışın yüzde 100 oranında emekliye yansıtılması yöntemi uygulanmaya başlandı. Bu yöntem 2008'e dek uygulanmaya devam etti
2008'de ABD merkezli mortgage krizi Türkiye'yi de vurdu. Dönemin başbakanı Tayyip Erdoğan, "Kriz bizi teğet geçti" açıklamasında bulunsa da Türkiye'yi de etkiledi. Hükümet, ekonomik darboğazı aşmak için o dönemde sayıları 10 milyonu aşan emeklilerin maaşlarını düşürme yöntemini izledi.
2008'den itibaren emekli maaşlarının Türkiye'nin milli gelirinin yüzde 30'u kadar artırılması uygulamasına geçildi. 2008'e kadar olan primler milli gelir artışı kadar artırılırken 2008'den sonraki primlerin güncellemeleri yüzde 30 oranında yapılmaya başlandı.
1999'da getirilen düzenlemeyle prim güncellemelerinde prim tutarları için önce mevcut enflasyon oranında artış uygulanıyor; sonra enflasyonla güncellenen tutarlara milli gelir artışı ekleniyordu. 2008'de bu düzenleme kaldırıldı.
FAZLA ÖDEME DEYİP PARA KESTİLER
2008'de getirilen düzenlemeyle 1999'da 4447 sayılı kanunla getirilen düzenleme kaldırılırken emeklilere 1999'dan 2008'e kadar fazladan yüzde 24 oranında ödeme yapıldığı gerekçe gösterilerek bu tutar da geri alınmaya başlandı.
1 Ekim 2008'de getirilen 5754 sayılı kanunla 16 Haziran 2006'da yasalaşan 5510 sayılı yasaya tabi düzenlemeler de iptal edildi. 5510 sayılı kanunla getirilen sistemde de 1999 yılında getirilen 4447 sayılı kanuna benzer şekilde sigortalıların hizmet yıllarına ait prime esas kazançları tahsis talep veya ölüm yılına göre güncelleniyor; bu işlem için de güncelleme katsayısı kullanılıyordu. Güncelleme katsayısı, her yılın aralık Aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan en son yılın tüketici fiyatları genel indeksindeki (TÜFE) değişim oranının yüzde 100'ü ile sabit fiyatlarla gayri safi yurt içi gelişme hızının (GH) yüzde 30'unun toplamına (1) tam sayısının eklenmesiyle hesaplanıyordu. 2008'deki yeni düzenlemeyle emekli maaşı, kazancın aylık bağlama oranına çarpılmasıyla hesaplanmaya başlandı. Yani, "aylık=ortalama aylık kazanç X aylık bağlama oranı" formulüne geçildi. Bu formülle prim gün sayısını tamamlayan sigortalıların aktif iş yaşamından çekilerek yeni insanlara iş imkanı sağlanması gibi gerekçe ileri sürülmüştü. Ancak prim gün sayısını tamamlayıp emeklilikte yaşa takılanların durumu düşünülmedi. Prim gün sayısını tamamlayıp çalışmaya devam etmek zorunda kalan EYT'lilerin emekli maaşları düştü.
Kısacası 1 Ekim 2008, Türkiye'de emekliler için milat oldu. 15 yılı biraz aşan bir süreçte emekilerin maaşı yüzde 60'tan fazla düştü.
'BU İNSAN HAKLARI İHLALİDİR'
En düşük emekli maaşının 14 bin 469 lira olmasının ardından KARAR'a konuşan DİSK Emekli Sen Genel Başkanı Cengiz Yavuz, gelişmiş ülkelerde iş hayatına yeni giren vasıfsız işçilere kısa süre için verilen asgari ücretin Türkiye'de ortalama ücret haline geldiğini belirterek emekli maaşlarının bu ortalama ücretin dahi altına düşürüldüğünü vurguladı.
Konfederasyon olarak kendi yaklaşımlarının eğer bir ailede 2 kişi asgari ücretle çalışıyorsa ikisinin maaşının toplamının yoksulluk sınırının üzerinde olması gerektiği yönünde olduğunu söyleyen Yavuz, Türkiye'de 15 milyonun üzerindeki emeklinin 11-12 milyonunun asgari ücret bandında veya altında maaş aldığını belirterek bunun insan hakları ihlali olduğunu söyledi.
"Bu iktidar emekliyi gözden çıkarmış durumda" diyen Yavuz, cumartesi günü ülkenin birçok noktasında basın açıklaması yapacaklarını söyleyerek "taleplerimiz yerine getirilene kadar eylemlerimiz süreklilik arz edecektir" diye konuştu. "Seçim talebiyle meydanlarda olacağız" şeklinde konuşan Yavuz, "iktidar yönetemiyorsa görevi bırakmalı" dedi.
