Ekonomide soğuma dönemi başladı

SACİDE DEMİR

Ekonomik krizin derin etkileri iş dünyasında derinden hissediliyor. Son yıllarda uygulanan hatalı politikalar ile ekonomik kriz derinleşti. 2023 genel seçimlerinden sonra göreve gelen yeni ekonomi yönetimi, tekrar rasyonel politikalara döndü. Ekonomik enkazın kaldırılması için yüksek faiz ve parasal sıkılaşma dönemine girildi. Bir süre daha yüksek faiz ortamının sürmesi beklenirken, son veriler, ekonomide durgunluk dönemine girileceğine işaret ediyor. Sıkılaşma politikasıyla ekonomide belirgin yavaşlama sinyalleri peş peşe geliyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB), ağustos ayına ilişkin imalat sanayi kapasite kullanım oranı (KKO) verilerini açıkladı. Ağustosta imalat sanayinde faaliyet gösteren 1763 iş yeri tarafından İktisadi Yönelim Anketi’ne verilen yanıtların değerlendirildiği ankete göre Kapasite Kullanım Oranı aylık bazda geriledi. İmalat sanayi genelinde mevsimsel etkilerden arındırılmış Kapasite Kullanım Oranı (KKO-MA), bir önceki aya göre 0,2 puan azalarak yüzde 75,7 seviyesinde gerçekleşti. Mevsimsel etkilerden arındırılmamış Kapasite Kullanım Oranı (KKO), bir önceki aya göre 0,5 puan azalarak yüzde 75,4 seviyesine düştü. Sanayide kapasite kullanım oranı gerilerken, reel kesim güven endeksi de ağustos ayında 98,5 değerini alarak Aralık 2022’den bu yana en düşük seviyeye düştü. TCMB’nin ‘İktisadi Yönelim İstatistikleri ve Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE) verilerine göre mevsimsellikten arındırılmamış reel kesim güven endeksi bir önceki aya göre 1,8 puan azalarak 98,5 seviyesinde gerçekleşti. Reel kesim güven endeksi ağustos ayında 98,5 değerini alarak Aralık 2022’den bu yana en düşük seviyeye gerilerken, sanayide kapasite kullanım oranı düştü.

ÜRETİM HACMİ VE İSTİHDAMDA ARTIŞ BEKLENTİLERİ ZAYIFLADI

Reel Kesim Güven Endeksi, ağustosta geçen aya göre 1,8 puan azalarak 98,5 seviyesine düştü. Aynı dönemde mevsimsellikten arındırılmış reel kesim güven endeksi 0,7 puan gerileyerek 98,0 seviyesinde gerçekleşti. Endeksi oluşturan anket sorularına ait yayılma endeksleri incelendiğinde, son 3 aydaki toplam sipariş miktarı ve mevcut mamul mal stokuna ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde, gelecek 3 aydaki ihracat sipariş miktarı, mevcut toplam sipariş miktarı, gelecek 3 aydaki toplam istihdam, gelecek 3 aydaki üretim hacmi, sabit sermaye yatırım harcaması ve genel gidişata ilişkin değerlendirmeler ise endeksi azalış yönünde etkiledi.

SİPARİŞ MİKTARINDA AZALIŞ SİNYALİ

Reel kesim güven endeksi son 20 ayın en düşük seviyesine gerilerken sipariş miktarında azalış beklentisi güçlendi. Son 3 aya yönelik değerlendirmelerde, üretim hacminde ve iç piyasa sipariş miktarında azalış bildirenler lehine olan seyir bir önceki aya göre zayıflarken, ihracat sipariş miktarında azalış bildirenler lehine olan seyir bir önceki aya göre güçlendi. Mevcut toplam siparişlerin mevsim normallerinin altında olduğu yönündeki değerlendirmeler bir önceki aya göre güçlenirken, mevcut mamul mal stokları seviyesinin mevsim normallerinin üstünde olduğu yönündeki değerlendirmeler bir önceki aya göre zayıfladı. Gelecek 3 aya yönelik değerlendirmelerde, üretim hacmi, ihracat sipariş miktarı, iç piyasa sipariş miktarında artış bekleyenler, gelecek 12 aydaki sabit sermaye yatırım harcaması ve gelecek 3 aydaki istihdama ilişkin artış yönlü beklentiler bir önceki aya göre zayıfladı. TCMB’nin ayayınladığı RKGE verilerine göre reel kesimde ÜFE beklentisi bir önceki aya göre 0,1 puan azalarak yüzde 51,7 seviyesine düştü. Ortalama birim maliyetlerde, gelecek 3 ayda artış olacağını bekleyenler lehine olan seyir güçlenirken, son 3 ayda artış olduğunu bildirenler lehine olan seyir zayıfladı. Gelecek 3 aydaki satış fiyatına ilişkin artış yönlü beklentilerin de bir miktar zayıfladığı gözlenirken, gelecek 12 aylık dönem sonu itibarıyla yıllık Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) beklentisi bir önceki aya göre 0,1 puan azalarak yüzde 51,7 seviyesinde gerçekleşti. İçinde bulunduğu sanayi dalındaki genel gidişat konusunda, bir önceki aya kıyasla daha kötümser olduğunu belirtenler lehine olan seyir ise bir miktar güçlendi.

DARALMANIN ETKİSİYLE KAPANAN ŞİRKET SAYISINDA PATLAMA

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), temmuz ayına ilişkin kurulan-kapanan şirket istatistiklerini açıkladı. Buna göre, temmuzda kurulan şirket sayısı haziran ayına kıyasla yüzde 47 artışla 6 bin 606’dan 9 bin 713’e yükseldi. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı da yüzde 42,9 artarak 2 bin 889’a çıktı. Haziran ayında 2 bin 22 şirket kapanmıştı. Temmuzda kurulan şirket sayısı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 4,2, kapanan şirket sayısı yüzde 39,8 artış gösterdi. TOBB verilerine göre 2024’ün ilk 7 ayında, 2023’ün ilk 7 ayına göre kurulan şirket sayısı yüzde 14,5, kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısı yüzde 31,3, kurulan kooperatif sayısı yüzde 8,2 azaldı. Kapanan şirket sayısı ise 2024’ün ilk 7 ayında, 2023’ün ilk 7 ayına göre yüzde 28,3 kapanan kooperatif sayısı yüzde 9,1 artmış olup, kapanan gerçek kişi ticari işletme sayısında yüzde 36,8 azalış oldu. Kapanan gerçek kişi ticari işletmelerden 597’sinin toptan ve perakende ticaret, motorlu taşıtların ve motosikletlerin onarımı, 273’ünün inşaat, 157’sinin imalat sektöründe faaliyet gösterdiği belirlendi. Temmuzda 267 kooperatif kurulurken, bu kuruluşların 180’i konut yapı, 46’sı işletme ve 11’i turizm geliştirme alanında faaliyet gösteriyor.

KONKORDATO İLANINDA VAHİM TABLO

Ekonomik krizin derin etkileri iş dünyasında derinden hissediliyor. Bunun dışa yansıması ise gelen konkordato kararları oluyor. Konkordato Takip sitesinin verilerine göre, geçen yıl toplam bin 516 konkordato talebi olurken 2024’ün ilk 7 ayında bu rakam bin 554 oldu. Böylece 2024 Ocak-Temmuz döneminde geçici mühlet kararı verilen konkordato sayısı, 2023 yılının tamamını yüzde 52’sini aştı. Mahkemelerin yılın ilk yarısında iflas kararı verdiği dosya sayısı ise 55 oldu. En çok konkordato alan illerin başında İstanbul geliyor. İstanbul’u, Ankara izlerken üçüncü sırada ise Bursa yer aldı. Sektörlerine göre incelendiğinde, en riskli sektörler ilk 7 ayda 398 şirket başvurusuyla inşaat ilk sırada geldi. Bunu tekstil 210, akaryakıt 75, giyim 72, gıda 68, mobilya 66, me­tal ürünleri 62, otelcilik 61, tarım 57, enerji 50 şirketle izledi.

İŞSİZLİK 3 YILIN ZİRVESİNDE

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), nisan-haziran dönemine ilişkin iş gücü istatistiklerini açıkladı. TÜİK tarafından yayımlanan Hanehalkı İşgücü Araştırması sonuçlarına göre; 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı 2024 yılı II. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 23 bin kişi artarak 3 milyon 156 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise değişim göstermeyerek yüzde 8,8 seviyesinde gerçekleşti. İşsizlik oranı erkeklerde yüzde 7,3, kadınlarda yüzde 11,7 olarak tahmin edildi. Zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel işgücü ve işsizlerden oluşan ve geniş tanımlı işsizlik olarak kullanılan atıl işgücü oranı 2024 yılı II. çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 2,2 puanlık artış ile yüzde 27,3 oldu. Geniş tanımlı işsizlik oranı ise yüzde 27,3 ile 2021 yılından bu yana en yüksek seviyeyi gördü. Zamana bağlı eksik istihdam ve işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 19,2 iken potansiyel işgücü ve işsizlerin bütünleşik oranı yüzde 18 olarak tahmin edildi. 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı bir önceki çeyreğe göre 0,4 puanlık artış ile yüzde 16,3 oldu. Bu yaş grubunda işsizlik oranı; erkeklerde yüzde 13,7, kadınlarda ise yüzde 21,5 olarak tahmin edildi.

STAGFLASYON İÇİN TEHLİKE ÇANLARI ÇALIYOR

Türkiye’de aylık enflasyon artışı sürerken ekonomide yavaşlama sinyalleri belirginleşiyor. Bu durum ekonomide durgunluk ve enflasyonun aynı anda yaşanması anlamına gelen “stagflasyona mı giriyoruz?” sorusunu gündeme getirdi. Resmi verilere göre ‘stagflasyon’ süreci henüz tam başlamamışken, büyümeye yönelik öncü göstergeler, aylık bazda enflasyon artışının sürmesi ve enflasyonla mücadelenin para politikaları ile sınırlı kalması tehlike çanlarının çaldığına işaret ediyor. Uygulanan hatalı politikalarla Türkiye dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip ülkelerinden biri haline geldi. Türkiye Temmuz 2024 verilerine göre, yıllık bazda yüzde 61,78 enflasyonla AB ülkeleri içerisinde birinci, G-20 ülkeleri arasında ise Arjantin’den sonra ikinci sırada bulunuyor. Enflasyon artarken, TL’deki kan kaybı da sürüyor. Faiz indirimlerinin başladığı 2021 yılında 8,5 olan dolar/TL kuru 3 yılda rekor bir artışla 34 TL seviyesine yükseldi. Enflasyonla mücadele kapsamında ekonomide durgunlaşma sinyallerinin belirginleşmesi stagflasyon sürecine girişi de hızlandırıyor. Türkiye, 2023 yılını yüzde 4,5 büyüme ile bitirirken, 2024 yılını ortalama 3,2 büyüme oranı ile kapatması bekleniyor.

SANAYİ ÜRETİMİ 16 AYIN EN DÜŞÜK SEVİYESİNDE

TÜİK, haziran ayı sanayi üretim endeksi verilerine göre sanayi üretimi 16 ayın en düşük seviyesine geriledi. Sanayi üretim endeksi, Haziran’da aylık bazda yüzde 2,1, yıllık bazda yüzde 4,7 daraldı. Aylık bazda sanayinin alt sektörleri arasındaki imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 3,1 azaldı. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi yüzde 1,8 ve elektrik, gaz, buhar ile iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 7,8 arttı. Yıllık bazda ise imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 6,9 daraldı. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi yüzde 8,6 ve elektrik, gaz, buhar ile iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 15,2 arttı.

BÜYÜMENİN ÖNCÜ GÖSTERGESİ İSO PMI 5 AYDIR EŞİK DEĞERİN ALTINDA SEYREDİYOR

Ekonomik büyümenin öncü göstergesi olan imalat sanayi performansında en hızlı ve güvenilir referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) anketinin, Temmuz 2024 dönemi sonuçlarına göre endeks üst üste beşinci ayda azalarak sanayide belirgin yavaşlamaya işaret etti.

İSO Türkiye imalat satın alma yöneticileri endeksi (PMI) üst üste beşinci ayda da azalarak Temmuz’da 47,2’ye geriledi. Söz konusu yavaşlama, geçen yılın kasım ayından bu yana en belirgin düzeyde gerçekleşti. PMI raporuna göre; takip edilen on sektörün tamamında yeni siparişler yavaşladı. Üretimde ise giyim ve deri ürünleri haricindeki tüm sektörlerde daralma yaşandı. Bu gelişmelerin sonucunda istihdam ve satın alma faaliyetleri de yaygın şekilde düşüş kaydetti. İmalatçılar talep koşullarındaki zayıflığa bağlı olarak girdi alımlarını azaltırken, sektörlerin çoğunluğunda girdi maliyetleri Temmuz’da daha hızlı artarak Haziran ayındaki tabloyu tersine çevirdi. Sektörün performansındaki bozulmada, zorlu piyasa koşulları nedeniyle yeni siparişlerde yaşanan keskin düşüş belirleyici oldu. Yeni alınan siparişlerde, Kasım 2023 ile aynı oranda olmak üzere son 20 aylık dönemin en sert düşüşü kaydedildi. Yeni siparişlerdeki yavaşlamayla birlikte istihdam seviyeleri de düşüş gösterdi.