İhracat birim değer endeksi eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 2,7 arttı. Dış ticaret haddi de 17,2 puan azalarak, 2022 yılı Eylül ayında 71,2 değerini aldı. Böylelikle dış ticaret haddinde yeni rekor düşük seviye görüldü. Ekonomistler bu seviyeyi tarihi dip olarak yorumladı.
Yeni ekonomi modeliyle birlikte ihracatta beklenen artış şimdilik gerçekleşmedi. Cari açığı fazlaya döndürmek için başlanan yolda açık her ay patlamaya devam ederken, dış ticarette de durum çok iyi değil. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2022 yılı Eylül ayına ilişkin dış ticaret endekslerini açıkladı. Buna göre, ihracat birim değer endeksi eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 2,7 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde yüzde 9,2, hammaddelerde (yakıt hariç) yüzde 6,9 ve yakıtlarda yüzde 41,7 artarken, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) yüzde 0,4 azaldı.
Üçüncü çeyrekte ise bir önceki yılın üçüncü çeyreğine göre yüze 4,3 arttı. Dış ticaret haddi de 17,2 puan azalarak, 2022 yılı Eylül ayında 71,2 değerini aldı. Böylelikle dış ticaret haddinde yeni rekor düşük seviye görüldü. İhracat miktar endeksi Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6,2 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde yüzde 2,7, yakıtlarda yüzde 57,7 ve imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) yüzde 4,3 artarken, hammaddelerde (yakıt hariç) yüzde 8,7 azaldı. İhracat miktar endeksi üçüncü çeyrekte ise bir önceki yılın üçüncü çeyreğine göre yüzde 7,2 arttı.
İthalat birim değer endeksi eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 27,4 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde yüzde 11, hammaddelerde (yakıt hariç) yüzde 1,8 ve yakıtlarda yüzde 157,3 artarken, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) yüzde 0,5 azaldı. İthalat birim değer endeksi 2022 yılı üçüncü çeyrekte bir önceki yılın üçüncü çeyreğine göre yüzde 27,7 arttı.
‘BİZE DAHA PAHALI ONLARA DAHA UCUZ’
Ekonomist İris Cibre “Dış Ticaret Haddi rekor düşük seviyede. Daha pahalıya giyinip, beslenip daha ucuza giydirip besliyoruz. Kısaca maliyetler enflasyon hızı ile artarken satış fiyatları da kur farkı da yükselmiyor. Cari fazlayı rüyanızda görürsünüz bu yerden bitme ekonomi politikalarıyla” dedi. Ekonomist Mustafa Sönmez de “Türkiye, dış ticaret üstünden yoksullaşmada tarihi zirvede. Pahalıya alıp ucuza satmaktan oluşan dış ticaret üstünden yoksullaşmada 2022’nin üçüncü çeyreği zirve noktası oldu. Birim sepet mal 100’den alınıp 73’e satılıyor. İhracatçı, eline geçen TL’ye bakarak döviz fiyatını kırıyor. TL’nin hızlı değer kaybı, daha pahalıya alıp daha ucuza satma, dolayısıyla dış ticaret üstünden yoksullaşma demek. 2020 güzünde 100 olan dış ticaret hadleri, 2022 güzünde 73’e geriledi. Yani aynı sepet 2yıl önce,100’e alınıp 100’e satılırken şimdi 100’e alınıp 73’e satılıyor. Dış ticaret üstünden yaşanan yoksullaşma, turizmde de geçerli. Türkiye’den bir haftalık turizm paketini (ihracını) eline geçecek TL azalmayacak şekilde fiyatlıyor. Aynı hizmeti fiyat kırarak yapıyor. İhracatçı malını, turizmci hizmeti fiyat kırarak satıyor. Sonuç, yoksullaşma” yorumunu yaptı.
İTHALAT MİKTAR ENDEKSİ ARTTI
İthalat miktar endeksi eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 8,4 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde yüzde 9,9 ve yakıtlarda yüzde 22,6 azalırken, hammaddelerde (yakıt hariç) yüzde 13,7 ve imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) yüzde 14,3 arttı. İthalat miktar endeksi 2022 yılı üçüncü çeyrekte bir önceki yılın üçüncü çeyreğine göre yüzde 9,5 arttı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre; 2022 Ağustos ayında 152,6 olan ihracat miktar endeksi yüzde 2,4 artarak, 2022 Eylül ayında 156,2 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise; 2021 Eylül ayında 149,8 olan ihracat miktar endeksi yüzde 6,2 artarak, 2022 Eylül ayında 159,2 oldu. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre; 2022 Ağustos ayında 116,3 olan ithalat miktar endeksi yüzde 0,6 azalarak, 2022 Eylül ayında 115,5 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise; 2021 Eylül ayında 106,4 olan ithalat miktar endeksi yüzde 8,4 artarak, 2022 Eylül ayında 115,3 oldu.
ÜÇÜNCÜ ÇEYREKTE YÜZDE 72,9’A GERİLEDİ
İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan ve 2021 yılı Eylül ayında 88,4 olarak elde edilmiş olan dış ticaret haddi, 17,2 puan azalarak, 2022 yılı Eylül ayında 71,2 oldu. Dış ticaret haddi, 2022 yılı üçüncü çeyreğinde, geçen yılın aynı dönemine göre 16,4 puan azalarak 72,9 oldu.
‘BİR EKONOMİ MODELİNİN İFLASI’
Rekor seviyede olan ihracat haddi için ekonomist Tunç Şatıroğlu “Bir ekonomi modelinin iflası: Faiz indirimlerine başlandıktan sonra düşüşe geçen dış ticaret haddi tarihi dipte” yorumunu yaptı. Ekonomist Özcan Kadıoğlu da “Dış ticaret haddi; 2021 Eylül: 88,4 2022 Temmuz: 71,2 azalış %19,5 Hesap edildiği tarihten itibaren aylık ve yıllık en düşük değerlere düştü. İçerdeki Enflasyonu artıran. Sınırlı kaynakları dışarıya aktaran, çevreyi kirleten Katma Değer Üretmeyen ihracat artışı” dedi.
‘İHRACAT CARİ AÇIĞI FRENLEYEMİYOR’
İktisatçı Ali Çufadar ise “İthalat fiyatları tepe yaptı. İlave şok olasılığı azaldı. Ama ihracat fiyatları USD cinsinden düşüyor. Kısmen eurodaki düşüş kaynaklı. Belki kısmen Euro bölgesi durgunluğunun da etkisi vardır. Dış ticaret haddi çok olumsuz. Yüksek enerji fiyatları, düşük reel ücretler, düşük reel kur, değer kaybeden euro. Peki sonuç; Üretiyoruz, ama ucuza satıyoruz. İhracat, istihdamı destekliyor, cari açığı frenleyemiyor” diye konuştu.
