Yeni Ekonomi Paketi’nde enflasyon, işsizlik, cari açık ve büyüme rakamlarında pembe tablo çizildi. Ancak hedeflere ilişkin bir yol haritası ortaya konmaması ‘Bu iş nasıl olacak?’ kuşkusu doğurdu. Programın açıklanmasının ardından dolar 7.85 eşiğini aştı.
Ekonominin kritik sürecinde YEP beklentileri karşılamadı. ‘Yeni ekonomi yeni normal yeni dengelenme’ temasıyla sunulan programda tek haneli enflasyon ve düşük cari açık hedefi gerçeklikten uzak görüldü. Programda güven unsuruna yer verilmediği vurgulandı. YEP’in açıklanmasının ardından da dolar yine eşik atladı. Kur 7.83 seviyelerinden 7.85’e kadar ulaştı. Euro ise 9.16’lardan işlem gördü.
‘ÇELİŞKİ ÇOK, GERÇEKÇİ BİR PLAN YOK’
Programda 6.91 seviyeleri öngörülürken kalan üç ayda dolar 7.81’de kalsa bile yıllık ortalamanın 7.01’e gelecek olması çelişkiyi ortaya koydu. Ekonomistler de dikkat çeken tespitte bulundu: 2020 enflasyon tahmininin 10.5 olarak belirlenmesi ‘faiz artırımı beklemeyin’ demek. Döviz, işsizlik ve enflasyona ilişkin hiçbir gerçekçi plana sahip olmadığımızı gördük. Rakam verildi ama kaynak gösterilmedi. 2021’e ilişkin hedeflerin ciddiye alınacak tarafı yok.
LİDERLERDEN YEP’E SERT TEPKİ
NE SÖYLEDİLERSE TAM TERSİ OLDU
KILIÇDAROĞLU: Faiz inince enflasyon düşecekti. TL değer kazanacak, dolar düşecekti. Ama tam tersi oldu... Enflasyon arttı. TL kar gibi eridi. Yatırım düştü, işsizlik arttı. Türkiye yönetilmiyor, savruluyor.
HEDEFLERİNİN ÇÖP OLDUĞUNUN İTİRAFI
AKŞENER: AK Parti 2011 yılından beri 7 seçimdir 2023 hedefleri diyerek milletimizden oy aldı. Açıklanan Yeni Ekonomi Programıyla 2023 hedeflerinin ‘çöp’ olduğunu itiraf etti. Yazık oldu milletimizin hayallerine...
TÜRKİYE'NİN FAKİRLEŞTİĞİ TESCİLLENDİ
BABACAN: Bu program Türkiye’nin fakirleştiğini tescil etti. 2013’te 961 milyar dolara ulaşan milli gelirin bu yıl 702 milyara gerileyeceği açıklandı. İşsizler için somut adım atılmadı, yatırımcıya güven sağlanmadı.
DÜŞÜK FAİZ YÜKSEK KURA DEVAM
‘Yeni Ekonomik Program’ın detayları açıklandı. ‘Yeni dengelenme, yeni normal, yeni ekonomi’ temasıyla sunulan program 3 yıllık yol haritası niteliği taşıyor. Yıllık enflasyon tahmini 10,5 yapılarak faiz artırımının olmayacağı beklentisi oldu. Zaten Bakan Albayrak da “ben kur tarafına hiç bakmıyorum” dedi. Faizlerin düşük tutulma beklentisi nedeniyle yine düşük faiz yüksek kur dengesinin süreceği ileri sürüldü. Ayrıca ortalama kur 2020 için 6,91 tahmin edilirken, bu seviyenin tutması için kalan 3 ayda doların 7,46’dan işlem görmesi gerekiyor.
Türkiye’nin ve piyasaların merakla beklediği Yeni Ekonomik Program (YEP) açıkladı. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak tarafından paylaşılan programda Türkiye’nin büyüme oraları, enflasyon ve kur beklentisi de açıklandı. Açıklanan YEP ile birlikte düşük faiz mesajı da verildi. Türkiye ekonomisinin büyüme oranları 2020 yılı için yüzde 0,3; 2021 için yüzde 5,8; 2022 ve 2023 için ise yüzde 5’lik büyüme şeklinde öngörüldü. Yılın geri kalanında bir miktar 4’üncü çeyrekte ivme kaybedecek olsa da yılın tamamında yüzde 0,3 bir büyüme gerçekleşmesini beklediklerini ileten Albayrak “Bu büyüme hedeflerine ulaşmak için ihracata, katma değerli üretimi ve istihdama çok daha fazla yoğunlaşacağız” dedi. Albayrak “Kötümser senaryoda 2020 yılı için yüzde 1,5 daralma, 2021 yılında yüzde 3,7 büyüme değerlendiriyoruz” diye konuştu.
YEP’e göre 2020 sonunda enflasyon beklentisi bu yılsonu için yüzde 10,5; 2021 için yüzde 8 olarak açıklanırken 2022 için yüzde 6 ve 2023 yılı için enflasyon beklentisi yüzde 4,9 oldu.
Cari dengenin gayri safi yurt içi hasılaya oranı için yılsonu beklentisi yüzde -3,5 olarak beklenirken bu oran 2021’de yüzde -1,9; 2022’de yüzde -0,7 ve 2023 yılında ise yüzde 0,1 olarak öngörülüyor.
Bütçe açığının GSYH’e oranında yılsonu için beklenti yüzde 4,9; gelecek yıl için yüzde 4,3; 2022’de yüzde 3,9; ve 2023 yılında ise yüzde 3,5 olarak duyuruldu.
İşsizlik oranı için beklenti bu yılsonu için yüzde 13,8; gelecek yıl için yüzde 12,9 oldu.
Öte yandan YEP’te yer alan TL ve dolar cinsinden ekonomik veriler hesaplandığında kur tahminleri de ortaya çıktı. Hesaplamalara göre 2020 yılında 6.91 lira olan kur tahmini 2021’de 7.68 liraya çıkıyor. 2022’de 7.88 olduğu görülürken kurun 2023 tahmini de 8.02 lira olarak öngörülmüş. Bakan Albayrak, ekonomi programında yılın kalan 3 ayında dolar kurunun 7.46 olacağını baz almış. Yılın ilk 9 ayında dolar kuru ortalaması 6.73 ama şu anda dolar 7.82’de. Yılsonu ortalama kurun 6.91 olması için yılın kalan 3 ayında dolar kurunun 7.46 ortalamadan işlem görmesi gerekiyor. Aksi halde yıllık ortalama 6.91 olmuyor. Hatta yılın kalan 3 ayında kur 7.81’de kalsa bile yıllık ortalama dolar kuru 7.01 seviyesine yükseliyor. 2020 yılı başında dolar kurunun 5.95 seviyelerinden olmasından dolayı ortalamanın düşük çıktığı görülüyor. Fakat yıl içinde sert yükseliş oldu. TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu (EAF) Direktörü Prof. Dr. Selva Demiralp ise şunları söyledi: “YEP’te yer alan 2020 enflasyon tahmininin 10,5 olarak belirlenmesi, ileriye yönelik ‘daha fazla faiz artırımı beklemeyin’ sinyalini içeriyor. YEP’te yer alan tahmin gerek piyasa beklentilerinin gerekse mevcut enflasyon oranının altında olup gerçekçi bulunmayacaktır. Bu durumda geçen hafta oluşan olumlu ancak kırılgan olan algının hızla değişmesinden endişe ediyorum” dedi. Ekonomist Yalçın Karatepe ise şöyle devam etti: “Bakanın ‘döviz kurlarına hiç bakmadığını’ bilen danışmanlar kurları da kafalarına göre ‘YEP’e dahil etmiş olmalılar.”
‘V TİPİ TOPARLANMA GERÇEKLEŞTİRDİK’
Berat Albayrak’ın açıklamalarından öne çıkanlar şöyle: “Dengelenme sürecinin sonuna yaklaşırken pandemi sonrası dünya yeni bir sınamayla karşı karşıya kaldı. Kimi ülkeler ekonomilerini ve sınırlarını tamamen kapattılar. İşsizlik arttı. Belirsizlik ortamında Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin para birimleri tüm dünyada değer kaybetti. Enflasyon oranımızdaki yükseliş trendi yerini yatay bir seyre bıraktı. Altın ithalatındaki hızlı artış ve turizmdeki düşüş nedeniyle cari işlemlerde geçici de olsa bozulma ortaya çıktı. Bu program salgın sonrası yeni normale nasıl uyum sağlayacağımızı ortaya koyacak. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de parasal genişleme adımları atıldı. Salgın sürecindeki destek paketlerinin toplamı 494 milyar TL ile milli gelirin yüzde 10’una ulaştı. 9 milyon vatandaşımıza 47,5 milyar TL destek verdik. Bu yılın temmuz ayında hızlı bir normalleşme sürecine girdik. Türkiye olarak birçok gelişen ülkeden pozitif ayrıştık. Tüm göstergeler ‘V’ tipi toparlanmaya işaret ediyor. Turizm ve hizmetlerde toparlanma istenen düzeyde değil. Temamız yeni dengelenme, yeni normal, yeni ekonomi. Salgın sürecinde alınan finansal tedbirler kademeli olarak kaldırılacak. Normalleşme adımları önümüzdeki haftalarda da devam edecek. Stratejik reformları hayata geçirmeye devam edeceğiz.”
‘BİR DE BAKMIŞSINIZ ENERJİ İHRAÇ EDEN BİR TÜRKİYE’
Bakan Albayrak “1990’ların o meşhur 25-30 yıllık kontratlarının sonuna geliyoruz artık. İşte bunun etkisiyle ve bunun yanında doğal gaz keşif kaynaklarının, Karadeniz’deki güzel haberin de etkisiyle birlikte önümüzdeki dönemde çok daha uygun düzeylerde oluşan enerji ithalatı fiyatlarıyla inşallah bu sürecin sonunda enerji ithal eden değil, bir de bakmışsınız enerji ihraç eden bir Türkiye’den söz ediyoruz ki Türkiye oraya gidiyor. Bu toplam Türkiye’nin cari dengesine inanılmaz olumlu yönde katkı yapacak.”
TURİZM KAYBI OLMASAYDI CARİ FAZLA VERECEKTİK
Bakan Albayrak açıklamalarını şöyle devam etti: “Altın talebi ve turizm gelir kaybı olmasaydı bu yılı cari fazla vererek bitirecektik. Yenilenecek doğalgaz kontratları ve Karadeniz’deki doğalgaz keşfinin etkisiyle oluşacak uygun enerji ithalat fiyatları cari dengeye katkı sağlayacak. Program dönemi boyunca bütçe açığının GSYH’ye oranının kademeli gerilemesini ve dönem sonunda yüzde 3,5 olmasını bekliyoruz. YEP döneminde kamu yatırımlarını sağlık, demiryolu yatırımı, sulama projeleri, eğitim alanına yoğunlaştıracağız. Finansal istikrar için TL bazlı finansal ürünler teşviki, dolarizasyonun azaltılması öncelikli hedeflerden olacak.”
ÇİFTÇİYE TL MÜTEAHHİTTE DOLARLA ÖDEME YAPILIYOR
“Enflasyon ve cari dengedeki kırılganlıkları azaltacak rekabet, teknoloji ve verimlilik odaklı reformlara öncelik vereceğiz” diyen Albayrak “2020 yılına güçlü büyüme performansıyla başlamıştık. Büyüme hedeflerine ulaşmak için ihracat, katma değerli üretim ve istihdama yoğunlaşacağız. Yılın tamamında büyümenin pozitif olmasını ve yüzde 0,3 oranında gerçekleşmesini öngörüyoruz. İşsizlik oranının, kademeli azalarak 2023’te yüzde 10,9 seviyesinde gerçekleşmesini bekliyoruz. Enflasyon alanında sözleşmeli tarım ve girdi finansmanı ile gıda fiyatlarında istikrar sağlanacak. Kur geçişkenliğini azaltacak tedbirler kapsamında yerlileştirme programları, TL bazlı alım garantili kontratlar artırılarak devam edecek” dedi. Bu açıklamalar üzerine eleştiriler yine kur üzerinden oldu. Köprü ve otoyollara verilen garantilerden bahseden analistler ‘çiftçiye TL ile müteahhitte dolarla ödeme yapılıyor’ yorumunu yaptı.
TOPLUMA İLİŞKİN MESAJ VERMEDİ
Ekonomist Veysel Ulusoy da “YEP’in bir program değil, beklentilerin makyajlanması olduğunu vurgulamak istiyorum. Büyüme beklentilerinin sermaye stoku ve istihdam verilerinin vardığı nokta kapsamında sağlıklı olmadığını belirtmek isterim. Bu haliyle bile 11. Kalkınma Planı’nda beklentilerin yabana atıldığını görüyoruz” dedi. Ekonomist Doç. Dr. Oğuz Demir ise şu paylaşımı yaptı: “Orta Vadeli Program, açıklaması itibariyle her şeyden önce toplumun en çok ilgilendiği üç konuya ilişkin hiçbir mesaja ve plana sahip olmadığımızı gösterdi. Türkiye’de bugün özellikle döviz kurlarındaki artış, işsizlik ve enflasyon en temel konular. Bu üç temel alana ilişkin olarak gerçekçi hiçbir hedef görebilmiş değiliz. Yine günü geldikçe çeşitli gerekçelerle revize edilecek rakamlarla karşı karşıyayız. Programın kurdaki hangi seviye dikkate alınarak hazırlandığı açıklanmadı. Öte yandan işsizlikte yılsonunda yüzde 13,8 oranından bahsediliyor. Planının neredeyse tamamında finansal piyasalara ve sermayeye yönelik tedbirler ve uygulamalar anlatılırken ülkenin en önemli sorunu olan işsizliğe ilişkin bir husus duyamadık.”
‘ESKİ TAS VE HAMAMDAN YENİ EKONOMİ ÇIKMAZ’
İktisatçı Mustafa Sönmez “OVP’ye göre, 2020, yüzde 0,3 büyüme ile bitecek. Bunun olması için ikinci yarıda yüzde 3 büyüme yaşanması gerekiyor. Kötümser senaryoya göre ise yüzde 1,5 küçülme var. Bu olsa bile öpüp başlarına koysunlar” dedi. Ekonomist Uğur Gürses ise şu eleştiriyi yaptı: “Bir konuşmada 300 kez ‘yeni’ diyerek, açıkladığınız programı yeni yapamazsınız. Eski tas ve hamamdan yeni ekonomi çıkmaz. Türkiye’de siyasi normalleşme olmadan, ekonomi sürdürülebilir bir normale dönemez. Rezervleri erittikten sonra TL’nin yüzüne bakamamak paha biçilmez. Döviz kuru dediğiniz ‘TL’nin değeridir’. Ekonomiyi yöneten, ulusal paranın değerine ne olduğuna dair ‘benim için önemli değil’ demez.”
‘DÖVİZ KURU ÖNEMLİ DEĞİL’
Toplantı çıkışında gazeteci Hakan Güldağ’ın kur sorusunu yanıtlayan Bakan Albayrak “Döviz kuru benim için önemli değil, oraya hiç bakmıyorum. Sanayimiz güçlü. Kur artık bizim elimizde. Toparlanmamamıza devam edeceğiz. Kurun kontrolü elimizde. Bundan sonra biz önümüze bakacağız. Kurda en avantajlı ülke artık Türkiye olacak” dediğini aktardı.
‘YATIRIMLAR DÜŞTÜ İŞSİZLİK ARTTI'
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımda şu ifadelere yer verdi: “Faizler inince, enflasyon düşecekti, Türk Lirası değer kazanacak, dolar - euro düşecekti. Yatırımlar artacak, işsizlik azalacaktı. Faizleri indirmedi diye Merkez Bankası başkanı bile görevden alındı. Ama gelişmeler tam tersine oldu. Enflasyon arttı. Dolar - euro karşısında TL kar gibi eridi. Yatırımlar düştü, işsizlik arttı.”
2023 HEDEFLERİ ÇÖP OLDU
İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener de sosyal medya hesabı üzerinden açıklama yaptı. Akşaner “Ak Parti 2011 yılından beri, 7 seçimdir, 2023 hedefleri diyerek milletimizden oy aldı. Bugün açıklanan Yeni Ekonomi Programıyla 2023 hedeflerinin “çöp” olduğunu itiraf etti. Yazık oldu milletimizin hayallerine” paylaşımını yaptı.
TÜRKİYE’NİN FAKİRLEŞTİĞİ TESCİL VE İLAN EDİLDİ
DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan, sosyal medya hesabı üzerinden açıklamalarda bulundu: “Bu program Türkiye’nin fakirleştiğini hem tescil hem de ilan etmiştir. 2013 yılında 961 milyar dolara ulaşan milli gelirimizin bu yıl 702 milyara gerileyeceği, aynı dönemde fert başına gelirimizin 12 bin 594 dolardan 8 bin 381 dolara düşeceği açıklanmıştır. İsraf ve yanlış yönetim sonucu bütçe açığı tarihi yüksek seviyeye çıkmıştır. Bu program yatırımcıların önünü görmesini sağlayacak, onların güvenini kazanacak gerçekçi ve tutarlı bir makroekonomik ve finansal çerçeve sunmamaktadır. Bu programda işsizlere, gelirini kaybedenlere, çiftçilerimize, esnafımıza, özetle tüm vatandaşlarımıza rahatlama sağlayacak somut adımları da görmüyoruz.”
‘PROGRAMA DEĞİL DEMOKRASİYE İHTİYAÇ VAR’
Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Selim Temurci, “Bu ülkenin yeni bir ekonomi programına değil, hukuka ve demokrasiye bağlı yeni bir iktidara ve yeni bir Hazine ve Maliye Bakanı’na acil ihtiyacı var. Yüzü asla kızarmadan devlet yönetiminde ‘yalan’ın nasıl kurumsallaştığını pişkin pişkin anlatıyor. Dünyadan pozitif ayrıştık diyor. İnanmayacaksınız, yeni dengelenme diyor, yeni normal diyor, hatta stratejik reformlar yapacakmış. Hızını alamayarak kovid-19’la mücadelede 494 milyar TL’lik paket açıkladıklarını söylüyor. Sıkı durun enflasyonu düşürdük, 2021’de yüzde 5,5 büyüyeceğiz diyor. Herkes biliyor Türkiye ekonomisini batırdığını, açıkladığı hiçbir rakamın doğru olmadığını.”
MİLLİ GELİR 700 MİLYAR DOLARIN ALTINA DÜŞECEK
Eski Merkez Bankası Başkanı ve İYİ Partili Durmuş Yılmaz da yeni programı şöyle değerlendirdi: “Haziran ayında açıklanması gereken ve adını YEP olarak değiştirdiği 2021-22-23 Orta Vadeli Programı (OVP) açıkladı. Programın özeti: Yeni, yeni, yeni; dengelenme, dengelenme, dengelenme; normal, normal, yeni normal. Rakamda vermedi değil, verdi; ama kaynak göstermedi. Sene başında 2020 için tahmin edilen TL bazlı milli gelir 4.453 milyar lira, $ bazlı 702 milyar. Buradan hesaplanan ortalama kur 6.48. An itibariyle 6.70, daha 3 ay var. Böyle giderse yılsonu milli gelir 700 milyar doların altına düşecek."
