Ukrayna’daki savaşta onbinlerce kaybı olan Rusya, paralı asker örgütü Wagner’in de lağvıyla iyice köşeye sıkıştı. Rusya’ya çalışma amaçlı giden ve Rus vatandaşlığı almak isteyen Orta Asyalı göçmenlere ‘askerlik şartı’ getiriliyor. Göçmenler halen okumalarına bile izin verilmeyen ve oldu bittiye getirilen sözleşmeler imzalatılarak asker yapılıyor.
Artan asker ihtiyacını karşılamakta zorlanan Rusya, ordusunu Orta Asya kökenli göçmenlerle takviye ediyor. Ancak insan hakları aktivistleri, bunu yaparken hileli yöntemlere başvurulduğunu savunuyor. Deutsche Welle’nin haberine Rusya’ya çalışmak için giden pek çok göçmen, Rus vatandaşlığına geçmek istiyor. Bunun için bir dizi formalitenin yerine getirilmesi gerekiyor. Özellikle Orta Asya kökenli göçmenler için bu hayli zorlu bir süreç. Ağustos ayında parlamentonun alt kanadı olan Rusya Devlet Duması’na sunulan bir kanun teklifinde, vatandaşlık için “Rus ordusunda askerlik yapma şartı” da eklendi. Tasarıyla ayrıca vicdani ret, seferberlikten kaçma ya da askerlik yoklaması yaptırmama gibi durumlarda, vatandaşlığın iptal edilmesi de öngörülüyor.
Gözlemciler ve insan hakları aktivistleri, bu adımın asıl gerekçesinin, artan asker ihtiyacını karşılamakta zorlanan Rusya’nın, ordusunu Orta Asya kökenli göçmenlerle takviye etmek olduğunu savunuyor. Aslında bu iddialar pek yeni değil. 20 Şubat 2022’de Özbek blog yazarı Bakhrom Ismailov, YouTube kanalında göçmenleri Rusya Savunma Bakanlığı ile bir sözleşme imzalamaya çağıran ve altı aylık hizmetin ardından Rus vatandaşlığı alacaklarını vaat eden bir video yayınladı. Göçmenleri temsil eden avukat Valentina Çupik, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı saldırı savaşının başladığı 22 Şubat’tan sonra, başta Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Ermenistan vatandaşları olmak üzere pek çok göçmenin, Rus Savunma Bakanlığı ile “paralı askerlik” sözleşmesi imzalamaya zorlandığına dair bir istihbarat aldığını söylüyor:
“Meslektaşlarım ve ben, bir Tacik tarafından çekilmiş bir videoya ulaştık. Görüntüdeki asker, Ukrayna’da bir askerî kamyon kullanıyordu ve neler olduğunu anlamadığını, Rus ordusuna yazıldığını ve şimdi hayatta kalıp kalmayacağını bilmediğini söylüyordu.”
İnsan hakları aktivistleri, Rus yetkililerin orduyu Orta Asya’dan gelen insanlarla doldurmak için kullandıkları bir başka hileden de haberdar oldular: Çalışma izninden oturma iznine kadar her türlü belgenin alınabildiği Moskova’daki Sakharovo göç merkezindeki göçmenler, oldubittiye getirilerek Rus ordusuyla askerlik sözleşme imzalamaya zorlanıyordu.
40 SAYFALIK BELGE İÇİN 30 SANİYE
Ayrıntıları Valentina Çupik şöyle anlatıyor:
“Göçmenlere, imzalamaları için 40 sayfaya varan bir yığın belge veriliyor ve okumaları için sadece yarım dakika süre tanınıyor. Arkalarında uzun bir kuyruk var ve okumak için zamanları yok. Nitekim birçoğu, belgeleri okumadan imzalıyor. İmzaladıkları şeyin, Rus ordusunda hizmet etmek için bir sözleşme olduğunu anladıklarında ise iş işten geçmiş oluyor. Bunun üzerine insanlar paniğe kapılıyor, bizi arayarak buna karşı ne yapabileceklerini soruyor. Çok sayıda göçmen, oturma izinleri olmasına rağmen, her şeyi bırakıp kaçarcasına Rusya’yı terk ediyor.” Avukat Çupik, Rus yasalarını ihlal eden ve gözaltı merkezlerinde sınır dışı edilmeyi bekleyen göçmenlerin de orduya alınması için girişimlerde bulunulduğunu kaydediyor:
“Tutuklu göçmenlere, orduyla bir sözleşme imzalamaları teklif ediliyor ve altı aylık hizmetin ardından Rus pasaportu alacakları vaat ediliyor. Bu ikna yöntemi işe yaramazsa, ikinci aşamaya geçilerek insanlar korkutuluyor ve hayatlarının geri kalanını demir parmaklıklar ardında geçirecekleri yönünde tehdit ediliyor. Çeşitli suçlardan hüküm giymiş ve hapishanelerde cezaların çekmekte olan yabancılar da askere alınıyor. Dayak, işkence ve tecavüz tehditleriyle bu kişilerin, Rus silahlı kuvvetlerine katılmaları sağlanmaya çalışılıyor.”
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rus ordusuyla bir yıllık askerlik sözleşme imzalayan yabancılara basitleştirilmiş Rus vatandaşlığı verilmesine ilişkin bir kararnameyi 15 Mayıs’ta onayladı. O tarihten bu yana vatandaşlığa geçmek için başvuran yabancılar, önce askerlik şubesine gönderiliyor. Burada da vatandaşlık kozu kullanılarak, ordu ile sözleşme imzalamaya zorlanılıyorlar. Mülteciler ve yerinden edilmiş kişilerin haklarını savunan “Citizens’ Support” adlı sivil toplum kuruluşunun başkanı Svetlana Gannuşkina, “Askerlik dairlerinden sevk belgesi almadan, vatandaşlığa kabul için sunulması gereken hiçbir belgeyi kabul etmeyecekler. Bu tamamen yasadışı. Bu konuda yazılı bir emir yok,” diyor. Aynı zamanda “Memorial” adlı insan hakları kuruluşunun yönetim kurulunda da görev alan Gannuşkina, yabancıları zorla silah altına alma girişimlerini, Rus ordusunun asker sayısını artırma arzusuna bağlıyor.
ÜLKELERİNDE LEJYONERLİK SUÇ
Orta Asya’daki tüm ülkelerde yabancı bir devletin ordusunda paralı asker olarak görev yapmak suç olarak kabul ediliyor. Bu nedenle, Rusya Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalayan göçmenler, ülkelerine döndüklerinde yargılanma tehlikesiyle karşı karşıya. Söz konusu suç için öngörülen hapis cezaları Tacikistan’da beş ila 12 yıl, Özbekistan’da beş ila on yıl ve Kırgızistan’da on ila 12 yıl arasında değişiyor. Bu ülkelerin büyükelçilikleri de yabancı devletlerin topraklarında askerlik yapmanın kanunen cezalandırılabileceği konusunda vatandaşlarını uyarıyor. Nüfusun büyük çoğunluğu Müslüman olan Özbekistan’da ise din adamları, “Müslümanların, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşa katılmalarının caiz olmadığına” dair bir fetva yayınladı.
Bu arada Tacikistan makamları, Ukrayna’da Rus ordusu saflarında savaşan Tacik paralı askerlerin listesini hazırladı. Mayıs 2023’te de bir Kırgız vatandaşı, Ukrayna’da Rus birlikleri için bir yıl savaştıktan sonra Kırgızistan’a dönüşünde Bişkek’te “yabancı bir devlet adına paralı askerlik yapmaktan” yargılandı ve on yıl hapis cezasına çarptırıldı. Şu anda Orta Asya ülkelerinden kaç kişinin Ukrayna topraklarında Rus ordusu için savaştığı kesin olarak bilinmiyor. Ancak gözlemcilerin tahminlerine göre, Rus ordusunda silah altına alınmış on binlerce göçmen olabilir.
