Aile şirketlerinin ömrünü uzatmak

Dünyanın her yerinde olduğu gibi ülkemizde de aile şirketlerinin varlıklarını uzun süre devam ettiremediği bir gerçektir. Aile içi, ortaklar, nesiller arası anlaşmazlıklar ve çatışmalar sebebiyle bin bir emekle kurulmuş aile işletmeleri dağılmaktadır. İşletmelerin dağılması ile birlikte aile üyeleri arasındaki ilişkiler sarsılmakta ve aile birliği de bozulmaktadır.

Aile şirketlerinin yaşam ömrünü uzatmanın bilinen tek yolu kurumsallaşmadır.

Kurumsallaşma sürecindeki en önemli araçlardan biri de aile anayasasıdır.

“Aile anayasası” kavramı, son 20-30 yıldır, özellikle de son on yıldır, ağırlığını arttırarak iş yaşamındaki gündemini koruyor.

Aile işletmelerinde karşılıklı etkileşim içinde olan üç kümeden bahsedebiliriz: Aile üyeliği, mülkiyet ilişkisi ve şirket yönetimi kümeleri. Her üç kümenin beklentileri ve motivasyon faktörleri birbirinden farklıdır. Aile kümesinde duygular ön plandayken, şirket kümesinde (moda tabiriyle) rasyonellik, mülkiyet kümesinde yatırımın getirisi ön plandadır.

Aile anayasası her üç kümenin kesişme alanlarıyla ilgili düzenlemeleri içerir.

Aile anayasasının amaçları

Aile anayasasının (çok sayıdaki başka amaçlar yanında) şu önemli amaçları gerçekleştirmesi beklenir:

• Aile birliğinin devamı ve aile içi dayanışmanın arttırılması.
• Şirketlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması.
• Anlaşmazlıkların önlenmesi, önlenemeyen anlaşmazlıkları adil uzlaşma yoluyla çözümlenmesi.
• Aile üyelerinin, hissedarlarının, şirket yöneticilerinin ve çalışanlarının ortak ilkeler ve hedefler etrafında kenetlenmesi.
• Aile kültürünün ve değerlerinin gelecek kuşaklara taşınması.
• Kurumsal yönetim ilkelerinin hayat geçirilmesi.
• Yüksek katma değerli faaliyetlere ağırlık verilerek ve maliyet kontrolü bilinci ile küresel rekabet avantajı sağlanarak ülke ekonomisine katkıda bulunulması.

Uygulanmayan göstermelik aile anayasaları

Anayasalar uygulanmak için yapılırlar.

Kimi ailelerin, moda kavramların etkisinde kalarak ve vitrinlerinde göstermek amacıyla, anayasa hazırladıklarını görüyoruz. Gerçekten de güzel cümlelerle bezenmiş metinler hazırlıyorlar. Ancak, reklam ve tanıtım amacıyla kullanılan bu metinler uygulanmıyor.

Bu tür uygulamalar “anayasa” kavramının içini boşalttığından, bu anayasaların hiç yapılmaması yapılmasından daha hayırlıdır.

Anayasa içeriği

Aile anayasasının (çok sayıdaki konu yanında) şu önemli konuları içermesi beklenir:

• Ailenin değerleri, hedefleri, vizyonu, misyonu, benimsenen yönetim ilkeleri.
• Mülkiyet hükümleri: Hisselerin edinilmesi ve devri ile ilgili hükümler.
• Aile kurumsallaşmasına dönük (aile meclisi, alt komiteler gibi) organlar.
• Karar ve iletişim süreçleri.
• Bilgi edinme, denetim hakkı ve hesap verme sorumluluğu.
• Aile üyelerinin şirketlerde çalışması ve şirket yönetiminde yer almasıyla ilgili kurallar.
• Haleflik planlaması.
• Etik kurallar: Aile üyelerinden beklenen davranışlar.
• Aile üyelerinin (ev, araba, tatil, sağlık gibi) finansal ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili kurallar.
• Hayır ve yardım faaliyetleriyle ilgili kurallar.
• Sermaye artırımlarıyla ilgili kurallar.
• Ailenin ortak geçmişini yeni nesillere aktarmaya ve yaşatmaya ilişkin politikalar.
• Anayasa uygulanması, uygulama takibi, revizyonları. Gözden geçirme kuralları.

Örnek anayasa metinleri

Her şirketin koşulları farklıdır. Bu sebeple şablon bir anayasadan bahsedilemez.

Buna karşılık anayasa içerik başlıkları benzerlik gösterirler. Yukarıda verdiğimiz içerik başlıklarının çoğu aile anayasalarında bulunur. Örnek olarak ASO’nun anayasa metnine bakılabilir.

ASO Ankara Sanayi Odası Örnek Aile Anayasası

Anayasa metinlerinin uzunluğu

Anayasanın uzunluğu ile ilgili bir standart yoktur. Tarafların mutabık kalacağı bir metnin anayasa niteliğinde olması için yukarıda sayılı konu başlıklarının çoğunu içermesi beklenir. Bu konulardan yalnızca birkaçını düzenleyen metinler “anayasa” olarak değil, “mutabakat metni” olarak nitelenir.

ASO’nun hazırladığı, daha çok KOBİ’leri hedef alan şablon taslak metin 15 sayfada, yaklaşık 2.200 sözcük içermektedir.

Buna karşılık, tanınmış bir holdingin aile anayasası 50 sayfada, yaklaşık 10.000 sözcük içermektedir.

Bu örneklerden hareketle bir metnin anayasa olarak nitelenmesi için asgari 10 sayfa uzunluğunda olması ve 2.000 sözcük içermesi önerilebilir. Üst sınır aile kültürü, ilişkili tarafların çeşitliliği ve beklentileriyle değişkenlik gösterir.

Aile anayasasını kim nasıl hazırlar

Aile anayasası, dış danışmanlık desteği alınarak aile temsilcileri tarafından hazırlanır.

Anayasa metni, mümkünse aile üyelerinin tamamı, mümkün değilse büyük çoğunluğu tarafından onaylanmalıdır.

Anayasa metnine hukuki görüş alındıktan sonra son şekli verilmelidir.

Aile anayasası hazırlama süresi

Açık kaynaklardaki en kısa hazırlama süresi sekiz aydır. Beş yıla kadar uzayan çalışmalar da görülmüştür. Ailenin istekliliğine, tarafların uzlaşı kültürüne ve toplantı/müzakere sıklığına bağlı olarak makul süre bir yıl ila üç yıl arasında kabul edilebilir.

Detaylı bilgi için:

Aile anayasası hazırlanmas