Bizimkilerin akıllarına karpuz kabuğu düşürmek gibi olmasın ama Çin'de garip şeyler oluyor. Aman tahtalara vurun, parmağınızı ısırın, saçınızı çekin.
The Associated Press'in raporuna göre[1] Çin'de milyonlarca insan "sosyal kredi" adı verilen bir sisteme göre puanlanıyor. Sosyal kredisi düşük olanların bazı hizmetlerden yararlanması engelleniyor. Üstelik bu hizmetler her zaman kamusal hizmetler değil; uçak veya tren bileti almak, yurtdışına seyahat etmek gibi edimler.
Ya nasıl olsa af çıkar, deyip, trafik cezanızı mı ödemediniz, burası Türkiye değil, Çin'de uçak bileti almayı unutun.
AP'nin haberine göre 17.5 buçuk milyon kişi sosyal kredisi düşük olduğu gerekçesi ile uçak bileti alamadı. Çin Komunist Partisi'nin sosyal davranışları geliştirmek maksadı ile yürürlüğe koyduğu sistem trafik cezası ödememek, tasmasız köpek gezdirmek gibi görece "hafif" suçlarda dahi işletiliyor; sosyal skorunuzun düşüsü Türk lirasının döviz karşısındaki düşüsü gibi engellenemiyor.
Sosyal krediniz yeterli değilse vay halinize! Bir arkadaşınızdan kredi ödünç almak gibi bir seçeneğiniz de yok. Şimdi senin kalbin fesat demeyin ama özellikle de nufüs planlamasında titizlenen Çin evlenme ve çocuk sahibi olmayı da bu kredilere bağlarsa şaşırmayın.
Sistem epey tartışmalı. İnsan hakları aktivistleri kişilerin sosyal kredilerindeki düşüşten haberdar olamadığını belirterek itirazlarını yükseltiyorlar. İnsan hakları savunucularına göre vatandaşlar kaybettikleri itibarı nasıl geri kazanacaklarını da bilmiyor.
Parti'nin bu sistem için kullandığı slogan şu: "Güveni kaybettiğinde, bir hiçsin dostum!". Şaka yapıyorum tabii. Türkçe'ye "güveni kaybettiğinde her yerde kısıtlanırsın" olarak çevirebileceğim slogan, adeta sistemi özetliyor (Once you lose trust, you will face restrictions everywhere.)
Uçak bileti zengin işi diyorsanız, 5.5 milyon insanın bu cezalar nedeniyle tren bileti alamadığını, 128 insanın da vergilerini ödemedikleri gerekçesi ile yurdışına çıkmalarının engellendiğini eklemeliyim. Bu veriler AP'nin National Public Credit Information Center 'ın yıllık raporundan alıntıladığı veriler.
Çinli yoldaşlara göre bu cezalandırma ve ödüllendirme sistemi hızla değişen Çin toplumunu geliştirecek bir hamle. Sosyal kredi sistemi geçtiğimiz hafta Karar'da manşet olan haber ile de bağlantılı. Hatırlarsanız Karar, Uygurların yüz tanıma teknolojisi ile adım adım izlendiğini haberleştirmişti. Sosyal kredi sisteminin, yüz tanıma teknolojisi, büyük veri işleme uygulamaları ile birlikte aynı amaca hizmet ettiği belirtiliyor.
Tabii bu skor sistemi sadece bireyler için değil, şirketler için de geçerli. Örneğin kara listeye alınmış bir şirketin sözleşmeleri fesh edilebiliyor, bu şirketler banka kredisi kullanamıyor.
Sosyal kredi sistemi 2014 yılından beri Çin sathında uygulanıyor.
Bizimkiler bu işin ilmini öğrenmek için Çin'e kadar gider mi dersiniz?
Peki Çin'den dönüşleri mümkün olur mu?
Sosyal kredileri yeterliyse neden olmasın :)
[1] https://www.apnews.com/9d43f4b74260411797043ddd391c13d8
