Altılı Masa’nın “güçlendirilmiş parlamenter sistem”inde Cumhurbaşkanı partisiz hale getiriliyor; yetkileri sembolik düzeye indiriliyor, süresi bir dönemle kısıtlanıyor.
CB sisteminde ise partili cumhurbaşkanı demokrasilerde emsali görülmeyen geniş yetkilere sahip ve iki dönem seçilebiliyor.
Hangisi doğru?
‘Lider’in emrine göre değil, yaşanan tecrübelere ve siyaset bilimi ile anayasa hukukunun verilerine göre düşünmeliyiz.
Sistem meselesinin ne kadar önemli olduğunu artık anlamış olmalıyız toplumca.
ERDOĞAN’IN SÖZLERİ
Cumhurbaşkanı Erdoğan önceki günkü konuşmasında muhalefetin “güçlendirilmiş parlamenter sistem” taslağında, Meclis’ten geçen bir kanunu cumhurbaşkanın Meclis’e geri gönderemeyeceğini söyledi, sözleri şöyle:
“Şimdi yeni düzenlemede bir de şunu söylüyorlar; cumhurbaşkanı herhangi bir iade vesaire yapamayacak. Bu cumhurbaşkanı niye var?”
Hayır doğru değil. Muhalefetin açıkladığı metinde, meclisten geçen kanunları cumhurbaşkanının Meclis’e geri gönderebileceği hükmü vardır. (Md. 89)
Ama önemli bir farkla: CB sisteminde bir kanunu Cumhurbaşkanı Meclis’e iade ederse, o kanun ancak 301 milletvekilinin oylarıyla yasalaşabilir. Bu yüksek bir barajdır, yasamada bile son sözü Cumhurbaşkanına bırakma anlamına gelir…
Altılı Masa’nın önerdiği sistemde ise Cumhurbaşkanının geri gönderdiği bir kanunu 151 oyla yasalaştırmak mümkün olacaktır. Meclis güçlüdür.
Ayrıntıların önemini görüyorsunuz.
TARİHİN DERSLERİ
Türkiye gibi sosyal entegrasyonunu tamamlayamamış, bu yüzden siyasi kültürü çatışmacı olan toplumlarda, partiler arası ilişkileri yumuşatacak, hakemlik yapacak “partisiz” bir cumhurbaşkanına zaruri ihtiyaç vardır. Tarihimizden iki örnek.
• 1946 seçimlerindeki vahim oy yolsuzluklarının da tahrikiyle, iktidar-muhalafet ilişkileri aşırı gerginleştiğinde Cumhurbaşkanı İnönü, kendi partisinin başbakanı otoriter Recep Peker’i ve muhalefetteki DP lideri Celal Bayar’ı davet ederek bir dizi görüşmeler yaptı. “12 Temmuz Beyannamesi” ile krizi çözdü. Seçim kanununu birlikte hazırlamanın yolunu açtı, 1950’deki hür ve tartışmasız seçimler böyle gerçekleşti.
Celal Bayar’ın da Adnan Menderes’in de “12 Temmuz Beyannamesi”ni öven konuşmaları vardır.
Adnan Menderes’in oğlu Aydın Menderes, 27 Mayıs darbesine giden süreçte böyle bir uzlaştırıcı bir tavır sergilemeyen, aksine, ortamı daha da gerginleştiren DP’li Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ı eleştirmiştir.
• İkinci tecrübe örneği ise, partili, parti kavgası yapan cumhurbaşkanı modelidir; bunu yaşıyoruz, durum ortada.
BİLİMİN UYARILARI
Burada, anayasa hukukumuzun büyük isimlerinden merhum Ali Fuat Başgil’in 1959’da yazdıklarını kısaca alıntılamak istiyorum:
“Devlet reisinin faal bir politikacı olması… bu rejimin devlet reisinden beklediği birleştirici ve ihtirasları yatıştırıcı rolü yerine bilakis efkârı parçalayıcı ve parlamentoyu hırçınlaştırıcı bir rol oynar. Aktif politika devlet reisinin değil, başbakanın ve bakanların rolüdür. Devlet reisine düşen, politika dışında, çarpışan siyasi fikir gruplarının üstünde kalmaktır. Bu şartı yerine getirmeyen ve siyasi ihtiraslar çarpışmasında taraf tutan bir devlet reisi bu rejimde faydalı olmak şöyle dursun, milletin selameti için tehlikeli olur…” (Ali Fuat Başgil, Esas Teşkilat Hukuku, s. 346.)
Kurumlaşması zayıf toplumlarda Başkanlık sisteminin, otoriteyi “şahsileştireceğini” ve sert kutuplaşmalara yol açacağını da 1990 yılında Juan Linz “Başkanlık Sisteminin Tehlikeleri” adlı akademik eserinde anlatmıştı.
Bunlar bilimin önemli uyarılarıydı.
Sistemin mutlaka hırsları dizginleyecek, denetim ve dengeyi güçlendirecek, yönetimde verimliği geliştirecek, hak ve hürriyetleri koruyacak kurallara ve kurumlara sahip olması şarttır.
“Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem” önerisinde, partisiz cumhurbaşkanı 7 yıl süreyle ama bir tek dönem için seçilecek, tekrar aday olamayacaktır. Böylece tekrar seçilme hırsıyla partizanlığa, popülizme gitme duygusuna kapılmasını önlenmektedir.
Şüphesiz, en önemlisi siyaset sınıfının kalite ve liyakate, seçmenlerin de denetleme duygusuna sahip olmasıdır. Bu yoksa hangi sistem olsa, zor…
