Uşşaki Tarikatı'nın günümüzdeki merkezi İstanbul Kasımpaşa'dır. Tarikatın kurucusu olan Pir Seyyid Hasan Hüsameddin, dini hizmetlerine Uşak'ta başlayıp, feyzini orada yaymasından dolayı kendisine 'Uşaklı' manasına gelen 'Uşşaki' denilmiştir. Halveti tarikatından geliştirdiği kola da Halvetiyye-i Uşşakiyye denilmiştir. Uşşaki, aşık kelimesinin çoğulu olan 'uşşak'tan gelmektedir. Detaylar haberimizde...
'Uşşaki Tarikatı nedir, lideri kim?', 'Uşşakilik nedir?' sorularının yanıtları ve 'Uşşaki Tarikatı hakkında bilgiler' internette araştırılıyor. Pir Seyyid Hasan Hüsameddin Uşşaki, Halvetiyye kolunun Uşşaki Tarikatı'nın kurucusudur. Esas adı Hasan, lakabı 'Hüsameddin' yani 'dinin keskin kılıcı'dır. 1473 yılında (hicri 880), Özbekistan'ın Buhara kentinde dünyaya gelmiştir. Uşşaki Tarikatı'nın merkezi İstanbul Kasımpaşa'da, Hacı Ahmet Mahallesi Pir Hüsameddin Sokağındadır. Hüsameddin Uşşaki'nin türbesi de burada bulunmaktadır. İşte detaylar...
UŞŞAKİ TARİKATI NEDİR?
Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin'in tesis ettiği Halvetiyye'nin orta kolu Ahmediyye tarikatının 4 ana şubesinden biridir (diğerleri Sinaniyye, Ramazaniyye, Mısriyye).
Tarikatın silsilesi Hüsameddin Uşşaki'nin şeyhi Emir Ahmed Semerkandi vasıtasıyla Yiğitbaşı Ahmed Şemseddin'e ulaşır. Bazı kaynaklarda Hüsameddin Uşşaki’nin gençlik döneminde Kübreviyye'nin Nurbahşiyye koluna intisap ettiği kaydedilmektedir. Bu intisap, muhtemelen ya memleketi olan Özbekistan Buhara'da veya daha sonra uğradığı Herat ve Meşhed dolaylarında ya da Anadolu'da gerçekleşmiştir. Bursa, Balıkesir ve Uşak civarında Kübreviyye Tarikatı'nın az sayıda mensubu bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir. Bundan dolayı Uşşakiyye'nin Nurbahşiyye ile Halvetiyye'nin bir karışımından ortaya çıktığı söylenebilir.
Ahmed Hüsami Efendi'nin Silsiletü'l-evliya'sı (Haririzade, II, vr. 291b), Tabibzade Mehmed Şükrü'nün Silsilename-i Turuk-ı Sufiyye'si (Hacı Selim Ağa Ktp., Aziz Mahmud Hüdayi, nr. 1098) ve Ahmed Muhyiddin Efendi'nin Tomar-ı Kebir'indeki listelerin birleştirilmesinden Hüsameddin Uşşaki'nin 99 halifesi olduğu anlaşılmaktadır. Ancak tarikat, halifelerinden Saruhanlı Memican Efendi (ö. 1008/1599-1600) kanalıyla devam etmiş, ikinci Pir Cemaleddin Uşşaki ve üçüncü Pir Abdullah Salahi Uşşaki tarafından sistemleştirilmiştir. Kaynaklarda Cemaliyye ve Salahiyye'nin yanı sıra Kilitbahir'de medfun Şeyh Ahmed Câhidi'ye (ö. 1070/1659-60) nisbet edilen Cahidiyye de Uşşakiyye'nin şubesi kabul edilmektedir.
UŞŞAKİ TARİKATI'NIN FAALİYETLERİ HAKKINDA
Önceleri İstanbul merkezli bir tasavvuf mektebi olan Uşşakiyye, İstanbul'da Cemaleddin Uşşaki'ye nisbetle Cemaliyye ve ardından Salahi Uşşaki'ye nisbetle Salahiyye şubeleriyle de temsil edilmiş, bir taraftan halifeler vasıtasıyla daha çok Ege ve Rumeli'ye doğru yayılmıştır. Nazilli, Edirne, Keşan, Gelibolu, Çanakkale, Gümülcine, Filibe, Belgrad, Peç, Budin, Tımışvar, Kandiye Uşşaki tekkelerinin görüldüğü yerlerdir. Evliya Çelebi, Kahire'de mahmil-i şerif alayına katılan tarikat erbabını sayarken Uşşaki dervişlerini de zikreder, Halep'te de bir Uşşaki tekkesi olduğunu söyler.
Müniri-i Belgradi (ö. 1026/1617), Silsiletü'l-mukarrebin adlı eserinde Belgrad'da bir Uşşaki şeyhiyle tanıştığını, bu şeyhin Belgrad'da aşık ve sadıkların toplandığı güzel bir tekkesi bulunduğunu, her Ramazan ayının son on gününde büyük bir toplulukla itikafa girdiklerini ve sürekli oruç tuttuklarını belirtmektedir. Belgradinin, "Zikirleri oturdukları yerde idüp raks ve semâ itmezlerdi" sözü ilk dönem Uşşakiler'inin ayinlerinde devrani değil kuudi zikir yaptıklarına işaret eder. Bayrami-Melamileri'nden Sarı Abdullah Efendi de Uşşakiler'in dehr orucu tuttuklarını, devamlı ibadet ettiklerini, insan takatini aşacak derecede halvet ve uzlet ehlinden olduklarını, nefis tezkiyesine ve batın tasfiyesine önem verdiklerini söyler (Semeratü'l-Fuad, s. 142-143). Mehmed Nazmi Efendi, Anadolu'daki Halveti şeyhlerine dair kıymetli bilgiler içeren Hediyyetü'l-ihvân adlı eserinde Pir Hüsameddin Efendi'den sonra Rumeli'de bazı halifelerin faaliyet gösterdiklerini, bunlara Uşşakiler dendiğini, mücahede ehli ve Hakk'ın rızasını kazanmış kimseler olarak etraflarında mürid ve muhiblerin bulunduğunu aktarır.
UŞŞAKİ TARİKATI'NIN MERKEZİ NERESİ?
İstanbul'da Uşşakiliğin faaliyet gösterdiği ana tekke Hüsameddin Uşşaki Tekkesi'dir. Kasımpaşa'da yer alan ve Pir Hüsameddin Uşşaki'nin türbesini barındıran bu tekke Uşşakiliğin asitanesi (büyük dergahı) ve pir makamıdır. 16. yüzyılın son çeyreğinde Hüsameddin Uşşaki tarafından kurulmuş, tekkelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar aralıksız faaliyetine devam etmiştir. Uşşaki asitanesinden başka Eğrikapı dışındaki Cemaleddin Uşşaki, Fatih Haydar'daki Tahir Ağa, Üsküdar'daki Halim Gülüm, Eyüp Defterdar'daki Balçık, Fatih Keçeciler'deki Mahmud Bedreddin, Fatih Haydar'daki Hocazade tekkeleriyle Karagümrük Uşşaki Zaviyesi, Yedikule'deki Halid Efendi, Aksaray'daki Mehmed Emin Efendi, Fatih Şehremini'deki Deniz Abdal, Kayserili Mustafa Efendi ve Fatih Nişanca'daki Havuzlu Uşşaki tekkeleri İstanbul'da tarikata ait diğer tekkelerdir. Tarikatın, üçüncü Pir Abdullah Selahaddin Uşşaki'den sonra özellikle Rumeli'de ve Batı Anadolu'da yayılırken yer yer Mevlevi, Bektaşi, Gülşeni tarikatları ve Bayrami-Melamileri'yle yakın ilişkiler kurması, daha geç dönemlerde tarikatta zahidlikten rindmeşrepliğe doğru gelişen bir tasavvuf anlayışının öne çıkmasına yol açmıştır. Önceleri Bektaşi olduğu rivayet edilen Nazillili Hulusi Baba ile başlayan bu meşrep Ahmed Talib-i İrşadi ile günümüze kadar ulaşmıştır. Bu meşrep mensupları kendilerini Nazenin-i Uşşaki diye tanımlamışlardır.
Uşşakiler her ne kadar ilk dönemlerinde sadece kuudi zikir yapmış olsalar da daha sonra tarikatın zikir ve ayin usulleri Halvetiyye'nin diğer kollarına uyarak devrani olmuştur. İstanbul Uşşaki tekkelerinde durak, cumhur ilahisi, usul ilahisi, devran ilahisi gibi İstanbul tavrı tekke musikisi icra edilirken Anadolu'da bu tavır yerini mahalli formlara bırakmıştır. Nazenin-i Uşşaki ve Melami Uşşakiler'de ise devran yoktur. Pir Hüsameddin Uşşaki'ye nisbet edilen Evradü'l-kebir, Şerhu Virdi's-settar isimli vird kitapları bir Uşşaki salikinin günlük dua kitaplarıdır. Uşşaki adab ve erkanını Salahi Uşşaki Tuhfetü'l-Uşşakiyye adlı risalede toplamış, eser son devir Uşşâki şeyhlerinden Abdurrahman Sami Efendi tarafından genişletilerek tercüme edilmiştir.
UŞŞAKİ TARİKATI'NIN LİDERİ KİM?
Uşşaki Tarikatı'nın kurucusu 1475 yılında dünyaya gelen Hüsameddin Uşşaki'dir. Tarikatın günümüzdeki lideri Fatih Nurullah'tır.
HASAN HÜSAMEDDİN UŞŞAKİ KİMDİR?
