Ekonomideki irrasyonel adımların etkisiyle döviz rekor üstüne rekor kırarken TL yılbaşından bu yana yüzde 40’tan fazla değer kaybetti. Ancak vatandaşın cebindeki para eridikçe müteahhitin cebi şişti.
Sayıştay’ın Genel Uygunluk Bildirimi 2019 Yılı Raporu, devlet garantili kamu özel işbirliği projelerindeki çarpıcı tabloyu ortaya koydu. Kurumun 2019 yılına ait çalışmasına göre köprü, tünel, otoyol, hastane, havalimanı gibi projelere verilen Hazine garantisi nedeniyle 2014-2019 yıllarında müteahhitlere toplam 61 milyar 719 milyon lira kur farkı ödendi. 2014’te 4.6 milyar lira olan fazladan ödemeler 2018’de 25.1 milyar, geçen yıl ise 10.1 milyar oldu.
14 AVRASYA TÜNELİ YAPILABİLİRDİ
Dikkat çeken rakamlar ‘Kur tırmandıkça müteahhitler vatandaşın parasıyla bayram ediyor’ eleştirilerine yol açtı. Muhalefetin “Tüm KÖİ projelerinde dolarla taahhütleri TL’ye çevirin” çağrısı bir kez daha gündeme geldi. 14 adet Avrasya Tüneli, 12 Osmangazi, 8 Çanakkale Köprüsü inşa etmeye yetecek meblağın son altı yılda şirketlere yalnızca kur farkı adı altında aktarılması, Hazine garantilerinde boyutun nereye kadar ulaştığını ortaya koydu.
MÜTEAHHİTLERE 61 MİLYAR KUR FARKI
ONLAR HİÇ KAYBETMİYOR
Son yıllarda TL hızla değer kaybederken kim kazanıyor? Sayıştay raporunda 2014-2019 yıllarında döviz fiyatlarındaki artıştan dolayı Hazine garantili müteahhitlere ödenen kur farkının 61,7 milyar liraya ulaştığını açıkladı. Ve böylece kimin kazandığı da belli oldu.
Sayıştay’ın tespitine göre 2014-2019 yılları Hazine garantili projelere 61 milyar 719 milyon 332 bin lira kur farkı ödendi. Bu miktardaki parayla 14 adet Avrasya Tüneli, 12 adet Osmangazi Köprüsü, 8 adet Çanakkale Köprüsü, 6 adet Yavuz Sultan Selim Köprüsü yapılabilirdi.
Sayıştay’ın Genel Uygunluk Bildirimi 2019 Yılı Raporu’na göre köprü, tünel, otoyol, hastane, havalimanı gibi projelere verilen Hazine garantisi nedeniyle 61 milyar 719 milyon 332 bin lira kur farkı ödendi.
FAZLADAN YAPILAN ÖDEMELERİN LİSTESİ
Sayıştay’ın tespitine göre kur farkı nedeniyle Hazine garantili projelere yapılan fazladan ödeme şöyle:
2019 yılında Hazine’nin şirketlere ödediği kur farkı tutarı 10 milyar 117 milyon 321 bin lira
2018 yılında Hazine’nin şirketlere ödediği kur farkı tutarı 25 milyar 117 milyon 477 bin lira
2017 yılında Hazine’nin şirketlere ödediği kur farkı tutarı 8 milyar 798 milyon 220 bin lira
2016 yılında Hazine’nin şirketlere ödediği kur farkı tutarı 3 milyar 748 milyon 570 bin lira
2015 yılında Hazine’nin şirketlere ödediği kur farkı tutarı 9 milyar 284 milyon 858 bin lira
2014 yılında Hazine’nin şirketlere ödediği kur farkı tutarı 4 milyar 652 milyon 884 bin lira.
Kur farkı nedeniyle ödenen 61 milyar 719 milyon 332 bin lira ile yapılabilecek projelerin detayları ise şöyle:
14 ADET AVRASYA TÜNELİ YAPMAK MÜMKÜN
Resmi verilere göre Avrasya Tüneli’nin maliyeti 1 milyar 245 milyon dolar. İşletmeye açıldığı 26 Aralık 2016 tarihinde 1 dolar 3 lira 51 kuruştu. Kuru üzerinden hesaplandığında tünelin maliyeti 4 milyar 369 milyon lira.
12 ADET OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ: Osmangazi Köprüsü’nün maliyeti resmi verilere göre 1 milyar 300 milyon dolar. 30 Haziran 2016 tarihinde işletmeye açıldı, bu tarihte 1 dolar 3 lira 75 kuruştu. Dolar kuru üzerinden hesaplandığında köprünün maliyeti 4 milyar 875 milyon lira.
8 ADET ÇANAKKALE KÖPRÜSÜ: Resmi verilere göre Çanakkale Köprüsü’nün maliyeti 7 milyar 144 milyon lira.
6 ADET YAVUZ SULTAN SELİM KÖPRÜSÜ: Resmi verilere göre Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün maliyeti 3 milyar 500 milyon lira. İşletmeye 26 Ağustos 2016 tarihinde açıldı. O tarihte 1 dolar 2 lira 93 kuruştu. Dolar kuru üzerinden hesaplandığında köprünün maliyeti 10 milyar 255 milyon lira.
UĞUR EMEK HESAPLAMIŞTI
Mayıs ayında kendi blog yazsından Prof Dr. Uğur Emek “Kurlardaki değişmelerin KÖİ sözleşmelerindeki yükümlülükler üzerindeki olası etkileri” başlıklı yazısında konuyu incelemişti.
Uğur Emek yazısında durumu şu şekilde izah etti: “Şehir hastaneleri, ulaştırma yatırımları (Gebze-İzmir, Yavuz Sultan Selim Köprüsü, İstanbul Havalimanı ve Zafer Havalimanı), ve Akkuyu Nükleer Santraline ilişkin taahhütlerin toplamına bakıyoruz.
Sözleşme süreleri şehir hastanelerinde 25 ve Akkuyu Nükleer Santralinde 15 yıldır. Ulaştırma projelerinde sözleşme süresi projeye göre değişmektedir. Görüleceği gibi bu üç alandaki verilen taahhüt toplamı 142 milyar dolardır. Kurların görece istikrarlı olduğu 2018 yılı başında bu taahhütlerin TL karşılığı yaklaşık 537 milyar TL’dir. Mayıs başındaki 7,01 TL’lik kur üzerinden bu taahhütlerin TL karşılığı 1 trilyonu geçti.
Bu süredeki TL cinsinden taahhüt artışı yaklaşık 464 milyar TL’dir. Mayıs/2020 başı itibariyle 7 TL’yi geçen dolar kurundaki 10 kuruşluk bir artış KÖİ taahhütlerini TL cinsinden 14,3 milyar TL artıracaktır. Düşüş ise tersine bir sonuç doğuracaktır.”
TOPLAM KUR FARKI ZARARI 680 MİLYAR TL
Prof Dr. Uğur Emek blog yazısında Hazine garantili müteahhitlere verilen döviz garantisinin sadece 2018 yılından 2020 yılına oluşturduğu toplam maliyetin 464 milyar lira olduğunu hesaplamıştı. Oysa kur artışı durmamış ve artık 1 dolar 8,5 lirayı aşmıştır.
Bu hesapla Hazine garantili müteahhitlere ödenecek ek maliyet 213 milyar lira daha artış göstermiştir ve sadece kur farkı artışı 677 milyar liraya ulaşmış oluyor. Fakat burada iki önemli nokta daha var.
1- Hazine garantili müteahhit işlerine her geçen gün yeni projeler ekleniyor. Son toplanan bilgilere göre Hazine garantileri de 142 milyar dolardan 158 milyar dolara yükselmiştir.
2- Hazine garantili fiyatlar maalesef sadece dolar bazında sabit değildir. Bu projelerin fiyatları da aynı zamanda ABD ve AB enflasyon endeksleri oranında artış göstermektedir. Nitekim Osmangazi Köprüsü artık 35 dolar değil, 45 dolara ulaşmıştır. Benzer zamlar Avrasya Tüneli ve diğer projeler için de geçerlidir. O nedenle Hazine garantili müteahhitlere ödenecek para ayrıca döviz bazında da artmaktadır. Böylece Hazine garantili ödemelerden kur artışı nedeniyle en fazla bu işleri alan müteahhitler kazanmaktadır.
