Meritokrasi, toplum içerisinde bireylerin yetenekleri ölçüsünde rol almaları durumudur. Meritokraside yönetim gücü, yetenek ve kişilerin bireysel üstünlüklerine, liyakata dayalıdır. İnsanlar, yeteneği ve çabasına göre görev kazanır.
Meritokrasi, yönetim gücünün, yetenek ve kişilerin bireysel üstünlüğüne yani liyakata dayandığı yönetim biçimidir. Bu yönetim şeklinde idare gücü, üstün özellikleri olduğu düşünülen kişiler arasında paylaştırılmaktadır, kayırma yoktur. Özellikle kamu yönetiminde daha bilgili ve yetenekli kişilerin seçilmesi ve yine hizmet içindeki ilerleme ve yükselmelerinin bilgi, başarı ve yetenek kıstaslarına göre yapılmasını amaçlar. Osmanlı Devleti'ndeki Devşirme sistemi buna örnek gösterilebilir.
MERİTOKRASİ NE DEMEK?
Meritokrasi kelimesi ilk kez Britanyalı sosyolog Michael Young'ın hiciv tarzındaki eseri 'Rise of the Meritocracy'de (Meritokrasinin Yükselişi) geçmektedir. Bu kelime Latince 'meritum' ile Yunanca 'kratein' kelimelerinin birleşmesinden oluştu.
'Meritum', yeterli ve değer anlamına; 'kratostan' türeyen krasi ise güç, etki ve kuvvet anlamına gelmektedir. Kelimeler birleşince ortaya çıkan kelime ise toplumda değerlilerin, seçkinlerin güçlü ve etkili olmasını savunan bir görüşün adıdır. Dolayısıyla üst kademelerde zeka, çalışkanlık ve diğer mesleki hünerleri bulunan kişilere yer verilmesi anlamına gelmektedir.
MERİTOKRASİ NEDİR?
Liyakat sistemi (İngilizce: merit system), siyasi kayırmacılık sisteminin uygulamada olumsuz sonuçlar vermesi neticesinde ortaya çıkan bir sistemdir.
Sistem, 1883 tarihli 'Pendleton Act'in ABD'de uygulanmasıyla başlandı. Kayırma sisteminin ortaya çıkışından itibaren geçen zaman içinde devletin rolü büyük ölçüde değiştti. Devletin geleneksel düzenleyicilik işlevleri hem hacim yönünden katlanarak arttı, hem alan itibarıyla son derece genişledi. Bunun sonunda devlet yeni ve büyük sorunlarla baş başa kaldı.
Devletin bu yeni görevlerini yerine getirebilmek için modern kamu personeli, zamanımızın sosyal, ekonomik, bilimsel ve teknik problemlerini çözme gücüne sahip olmalıdır. Bu ihtiyaçlarla ve sorunlarla karşı karşıya kalan devlet, bunları çözümleme sorumluluğunu üzerine aldı ve 'liyakat sistemini' geliştirdi.
İngiltere merkezli Meritocracy Party, 5 maddeden oluşan bir manifesto yayımlamıştır. Bu maddeler şöyledir:
* Kayırmacılık yoktur: Ailenizin değil, sizin kim olduğunuz önemlidir.
* Yandaşçılık yoktur: Başkalarının sizin için ne yapabildiği değil, sizin ne yapabildiğiniz önemlidir.
* Ayrımcılık yoktur: Cinsiyet, ırk, din, yaş, geçmiş önemsizdir. Yetenek her şeydir.
* Eşit imkânlar: Herkesle aynı noktadan başlar ve yeteneklerinizin sizi götürdüğü yere gidersiniz.
* Tatminkar erdemler: En başarılı insanlar, en yüksek tatmine erişirler.
ELEŞTİRİLER
Balibar ve Wallerstein tarafından, nepotizmaya karşı ilerici uygulamaları olduğu vurgulandığı halde kapitalist toplum yapısından dolayı iyi eğitime ulaşmayı sağlayacak maddi imkanların yarattığı ayrıcalıkla iyi eğitilmiş olanın daha yetenekli ve zeki olanın önüne geçmesine neden olduğu gerekçesiyle eleştirildi.
