1 Mayıs 1886 tarihinde ABD'nin Chicago kentinde haftanın 6 günü, günde 12 saatlik çalışma şartlarını protesto etmek için iş bırakma eylemi düzenledi. Çıkan olaylarda 4 işçi öldü. 1889 yılında bu olayların anısına 1 Mayıs tarihi İşçi Bayramı olarak ilan edildi. Osmanlı'da ise İşçi Bayramı ilk kez 1911 yılında kutlandı. İşte detaylar...
1 Mayıs İşçi ve Emekçiler Bayramı, Türkiye'de ilk kez 1923 yılında resmi olarak kutlanmaya başlandı. 2008 yılında 'Emek ve Dayanışma Günü' olarak kutlanması kabul edildi. 2009 yılından itibaren 1 Mayıs günü resmi tatil ilan edildi. İşçi ve emekçiler tarafından dünya çapında kutlanan bu özel gün; birliğe, dayanışmaya ve haksızlıklarla mücadeleye dikkat çekiyor.
1 MAYIS İŞÇİ BAYRAMI TARİHİ
Dünya tarihinde ilk işçi örgütlenmesi 1856 yılında Avustralya'nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçilerinin çalışma şartlarını protesto etmesiyle gerçekleşti. Fakat 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın ilan edilmesi, 1886 yılında ABD'de yaşanan olaylara dayanır.
1 Mayıs 1886 tarihinde Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğindeki işçiler, günde 12 saat, haftada 6 gün olan çalışma takvimine karşı, günlük 8 saatlik çalışma talebiyle iş bıraktı. Chicago kentinde yapılan gösterilere yarım milyon işçi katıldı. Bu gösteriler 1 Mayıs'ı izleyen günlerde tüm harareti ile devam etti.
İşçilerin çoğu 3 Mayıs'ta sokaklara çıktılar. McCormick'e ait fabrikadan atılan ve grevde olan işçiler de miting yaptı. Miting sona ermek üzereyken McCormick fabrika düdüğünü çalarak, içerideki grev kırıcıları dışarı çıkarttı. Grev kırıcıları protesto etmek için bir grup işçi fabrikaya yöneldi. İşçilere ateş eden polis, 4 işçinin ölmesine, onlarcasının yaralanmasına neden oldu.
Bu saldırıyı protesto etmek için 4 Mayıs'ta Haymarket Alanı'nda miting düzenlendi. Miting tam dağılırken, kürsünün önüne, nereden geldiği belli olmayan bir bomba atıldı. Hemen polisin önünde patlayan bomba nedeniyle 7 polis öldü, 69'u ise yaralandı. Yüzlerce işçi asılsız ithamlarla tutuklandı. Uygulanan yasal baskılarla bu gösterinin tekrarlanması engellendi.
1 MAYIS İŞÇİ BAYRAMI NASIL ORTAYA ÇIKTI?
14-21 Temmuz 1889'da toplanan İkinci Enternasyonal'de Fransız bir işçi temsilcisinin önerisiyle 1 Mayıs gününün tüm dünyada 'Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü' olarak kutlanmasına karar verildi. Böylece ikinci gösteri 1890 yılında yapılabildi.
Zamanla 8 saatlik iş günü birçok ülkede resmen kabul edildi. 1 Mayıs böylece işçilerin birlik ve dayanışmasını yansıtan bir bayram niteliğini kazandı.
TÜRKİYE'DE 1 MAYIS İLK NE ZAMAN KUTLANDI?
Dünyada 1890'lı yıllara uzanan İşçi Bayramı, tarihi kaynaklara göre Osmanlı Devleti'nde ilk kez 1909'de kutlandı. Selanik'te Rum, Türk, Yahudi, Bulgar işçiler tütün, pamuk ve liman işçileri kol kola yürüdü. İstanbul'da ise İşçi Bayramı ilk kez 1912 yılında kutlandı.
Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'nın ardından 1 Mayıs uzun bir aradan sonra ilk kez 1921 yılında kutlandı. Türkiye Sosyalist Fırkasının (TSF) çağrısı üzerine İstanbul işçileri mayısın birinci pazar günü tatil yaptı. TSF merkezindeki bayramlaşmadan sonra partinin Genel Başkanı Hüseyin Hilmi Bey ve üç delege, sadrazamı ziyaret etti.
Ankara'da da Sovyetler Birliği ile dostluk ilişkileri çerçevesinde, 1 Mayıs 1922'de İşçi Bayramı kutlandı. 1 Mayıs 1923'te de ilk kez resmi olarak işçi bayramı kutlamaları yapıldı. Fakat 1924 yılında kitlesel 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı. Ardından 1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükun yasasıyla kutlamalar 1935 yılına kadar yasaklandı.
Cumhuriyet'in ilanından sonra 27 Mayıs 1935 tarihli 'Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun' ile 1 Mayıs 'Bahar Bayramı' olarak kabul edildi. Büyük ölçekli kutlamaların yaşanmadığı Türkiye'de 1 Mayıs yaklaşık 50 yıl aradan sonra yeniden gündeme geldi. İlk kitlesel 1 Mayıs kutlaması 1975 yılında İstanbul Tepebaşı'nda bir gazinoda yapıldı. 1976 yılında ise Taksim Meydanı'nda Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) geniş kapsamlı bir kutlama tertip etti.
KANLI 1 MAYIS NE ZAMAN VE NEREDE OLDU?
Tarihe 'Kanlı 1 Mayıs' olarak geçen 1977'deki kutlamalar, daha sonraki yıllar için Taksim Meydanı'na özel bir anlam yükledi. Yaklaşık 500 bin kişinin katılımıyla o zamana kadarki en geniş katılımlı 1 Mayıs toplantısı düzenlendi. Şimdiki The Marmara Oteli'nin yerinde olan Intercontinental Oteli ve Sular İdaresi binasından işçilerin üzerine ateş açıldı. Çıkan arbede sonrası Kazancı Yokuşu'na doğru kaçmaya çalışanların birçoğu ezilerek hayatını kaybetti. Daha sonraki yıllarda bu ölümlü kutlamalar için Taksim Meydanı 1 Mayıs'ın simgesi haline geldi. Halen tam olarak aydınlatılamayan saldırı birçok senaryo ortaya atıldı.
1978 yılında kutlamalar ve anma törenlerinin yapıldığı 1 Mayıs'ta, ertesi yıl 1979 yılında sokağa çıkma yasağı uygulanmasına rağmen, binlerce kişi kutlama yaptı. 1980 yılında sıkıyönetim nedeniyle kutlamalar yapılamazken, 12 Eylül 1980 darbesinin ardından 1981 yılında Milli Güvenlik Konseyi 1 Mayıs İşçi Bayramı'nı resmi tatiller arasından çıkarıldı.
ASKERİ CUNTA BAYRAMI İPTAL ETTİ
12 Eylül döneminde resmi tatil olmaktan çıkarılan 1 Mayıs, 30 yıla yakın aradan sonra Nisan 2009'da 'Emek ve Dayanışma Günü' olarak resmi tatil ilan edildi. Bu 30 yıllık süreçte illegal olarak kutlanmaya çalışılan 1 Mayıs’ta pek çok olay çıktı.
1980 Darbesi sonrası resmi tatiller arasından çıkarılan 1 Mayıs, 2009 yılında tekrar resmi tatil olarak ilan edildi. 2010 yılında uzun bir aradan sonra en geniş kapsamlı kutlamalar gerçekleştirildi. Resmi rakamlara göre 140 bin, gayri resmi rakamlara göre 500 bin kişinin katıldığı kutlamalar Taksim Meydanı'nda olaysız bir şekilde gerçekleşti.
2013 yılına kadar polis gözetiminde ve yoğun güvenlik önlemi altında gerçekleşen kutlamalarda sadece ara sokaklarda olay çıkarken, katılım da düşük seyretti. 2013 yılında Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi nedeniyle Taksim Meydanı gösterilere kapatılırken, yine de meydana çıkmak isteyen gruplara izin verilmedi.
Sonraki yıllarda ise polisin aldığı geniş güvenlik önlemleri nedeniyle kutlamalar olaysız geçerken, Valiliğin izin verdiği alanlarda 1 Mayıs kutlamaları sessiz sedasız gerçekleşti.
