Doktora çalışmaları yürüten Mehmet Utku Şentürk “Mehmet Ali Aybar’ın ‘atlet M. Ali’ olarak tanındığı gençlik yılları çok kişi tarafından pek bilinmez” hatırlatmasında bulunuyor.
En uzun koşuysa elbet Türkiye’de de devrim
O, onun en güzel yüz metresini koştu
En sekmez lüverin namlusundan fırlayarak...
En hızlısıydı hepimizin
En önce o göğüsledi ipi...
Acıyorsam sana anam avradım olsun
Ama aşk olsun sana çocuk, aşk olsun!
Can YÜCEL
Can Baba’nın Deniz Gezmiş için yazdığı ve sonrasında şarkısı da yapılan bu şiirini bilmeyenimiz yoktur. En uzun koşuysa devrim, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan en hızlısıydı. Ancak Türkiye’de bir başka devrimci de hızlı koşmasıyla ünlenmişti. Atletizm tarihimizde 200 metreyi 23 saniyenin altında koşan ilk Türkiyeli atlet, siyasetin güler yüzlü, insancıl ve ilkeli sosyalisti Mehmet Ali Aybar’dan başkası değildi o.
Türkiye’de sol-sosyalist siyasetinin önde gelen isimlerinden olan Mehmet Ali Aybar’ın “atlet M. Ali” olarak tanındığı gençlik yılları çok kişi tarafından pek bilinmez. Türkiye’nin en iyi sprinterlerinden olan Aybar, 5 Ekim 1908 de İstanbul’da dünyaya geldi. Babası Yarbay Tahsin Bey, dedesi ise Hareket Ordusu kumandanlarından Hüseyin Hüsnü Paşaydı.
Ünlü matematikçi Gelenbevi İsmail Efendi’nin ve Nazım Hikmet’in büyük teyzesinin torunu olan Aybar’ın çocukluğu, Cihangir, Yeşilköy ve Kuzguncuk’ta yaşayan geniş aile çevresinde geçti. Yeşilköy’deki Fransız Okulu’nu bitirdikten sonra girdiği Galatasaray Lisesi’nde atletizmle tanıştı. Galatasaray Atletizm Takımı’nın formasını giyen Aybar, kulübün 608 numaralı divan kurulu üyesi idi. 1936 yılında İstanbul Hukuk Fakültesi’ni bitiren Aybar lise ve üniversite yılları boyunca profesyonel olarak atletizm ile uğraştı.
1928 yılında, 20 yaşındayken 25 Mayıs 1928’de, Kadıköy Fenerbahçe Stadı’nda yapılan müsabakalarda, Ruf Hasağası’na ait olan 24.2’lik Türkiye rekorunu egale ettikten sonra, 8 Haziran 1928 günü yine aynı sahada, bu rekoru 24.0 saniyeye indirdi. 23 Ağustos günü de 23.4 koşarak, Türkiye’de 200 metreyi 24 saniyenin altında koşan ilk atlet oldu. 1.Kasım 1929 da 200 metreyi 22.8 de koşan Aybar, böylece Türkiye’de 200 metreyi, 23 saniyenin altında koşan ilk Türkiyeli atlet olma unvanını da kazandı ve bu derecesini 10 Ekim 1931 de 22.6 ya düşürerek Yeni Türkiye rekorunun sahibi oldu.
OLİMPİK BİR ATLET
1928’de Amsterdam’da düzenlenen Olimpiyat Oyunları’na da katılan Mehmet Ali Aybar, 100 metrede 5. seride beşinci, 4x100 m bayrak yarışında 4. olup 44.4 ile elenen takımda yarışmıştır.
Aybar, Hukuk Fakültesi’nden mezun olduğu 1936’da pistlerden uzaklaştı. 1939’da, eğitimini tamamlamak için gittiği Paris’ten, İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması ve Paris’in Nazi Almanyası tarafından işgal edilmesi üzerine yurda geri döndü. Hukuk fakültesinde Anayasa Hukuku asistanı olup 1939’da Hukuk doktoru, 1942 de Devletler Hukuku doçenti oldu. Vatan ve Gün gazetelerinde yazdığı siyasi yazılar nedeniyle doçentlik unvanı geri alınarak üniversitedeki görevine son verildi.
Aynı yıl yedek subay olarak Kayseri’ye gitti. Askerlik sonrası, 1 Şubat 1947’de İstanbul’da haftalık Hür gazetesini yayınlamaya başladı. 6 sayı çıkabilen bu gazete sıkıyönetimce kapatıldı. Ardından 5 Nisan 1947’de, İzmir’de ancak 3 sayı çıkarabildiği haftalık “Zincirli Hürriyet” gazetesini yayınladı. Başyazarlığını yaptığı bu gazetelerde hükümete ve Cumhurbaşkanı’na hakaret ettiği gerekçesi ile 1949 da 3 yıl 8 ay hüküm giydi. Üsküdar Paşakapısı ve Nevşehir Cezaevlerinde yattı. Kaderin garip bir cilvesi Paşakapısı ceza evinde koğuş arkadaşı, uzaktan akrabası olan ünlü şair Nazım Hikmet’ti. 1950’de çıkarılan genel afla serbest bırakıldı. İki yıl sonra avukatlığa başladı. Bu dönemde Yeditepe ve Beraber dergilerinde, Tahsin Hüsnü takma adıyla sanat ve siyaset üzerine yazılar kaleme aldı.
... VE TİP
Aybar, 13 Şubat 1961 yılında kurulan Türkiye İşçi Partisi (TİP) kurucularının oybirliği ile 9 Şubat 1962 de TİP Genel Başkanlığı’na getirildi.
Aybar’ın “Ne Amerika ne Rusya, tam bağımsız demokrat Türkiye.” “Güler yüzlü, insancıl sosyalizm” sloganları ile geldiği parti başkanlığı döneminde geniş kitlelere sesini duyuran TİP, 1965 seçimlerinde, “milli bakiye” seçim sistemi ile 54 ilde seçime girip, ülke çapında genel oyun yüzde 3’üne eşdeğerli, 276 bin oyla mecliste 15 milletvekilliği kazandı ve 10 kişilik barajı aşarak mecliste grup oluşturdu.
Aybar, 1966 yılında, ABD’nin, Vietnam’daki savaş suçlarını yargılamak üzere oluşturulan Uluslararası Bertrand Russel Mahkemesi’ne yargıç olarak seçildi. Mahkeme, 1967 de Stockholm’de toplandı ve ABD’yi savaş suçlusu olarak ilan etti. 1968 de yapılan 2. olağan kongrede tekrar genel başkanlığa seçildi.
1968 de Rusya’nın Çekoslovakya’yı işgaline karşı çıkan açıklamaları nedeniyle parti içinde Behice Boran ve Sadun Aren’in oluşturduğu “emek” grubu ile ters düştü. 1969 genel seçimlerinde partinin oy oranı yüzde 2.7’ye oy miktarı da 243 bin 631’e düştü ve TİP sadece 2 milletvekili çıkarabildi. (M. Ali Aybar ve Rıza Kuas).
Aybar, 1973 seçimlerinde Türkiye Birlik partisinden bağımsız aday olduysa da seçilemedi. Aybar, 30 Mayıs 1975’te bazı eski TİP’lilerle Sosyalist Parti’yi kurdu. Aybar’ın genel başkanlığını yaptığı bu parti daha sonra Sosyalist Devrim Partisi adını aldı. Partinin 1979’da yapılan kongresinde tüzük gereğince, genel başkanlıktan çekildi, Cenan Bıçakçı genel başkan oldu. Ekim 1979 seçimlerinde İstanbul’dan aday olduysa da kazanamadı. Bu parti 12 Eylül 1980’de diğer partilerle birlikte kapatıldı.
1983’te çıkan Siyasi Partiler Yasası üzerine, bu yasa ile Sosyalist bir parti kurulamayacağını belirterek, kısa dönemde politikadan çekildiğini açıkladı. Aybar, 12 Eylül sonrası DİSK davasında da savunma avukatlığı yaptı. Aybar 10 Temmuz 1995’de, kalp yetmezliği sonucu aramızdan ayrıldı.
