Cumhurbaşkanı Erdoğan, gıdada fahiş fiyat iddiaları konusunda 5 zincir marketi işaret etmişti. Ticaret Bakanı Mehmet Muş’un talimatıyla 5 zincir marketteki ürünlerde fahiş fiyat artışı yapılıp yapılmadığının tespiti için ticaret müfettişleri görevlendirildi. Marketlerde 27 Ekim'de Rekabet Kurulu'na sözlü savunma verecek. Peki marketler fiyat artışı için ne diyor?
'Gıda fiyatları sürekli artıyor. Çünkü zincir marketler fiyatlara yüksek kar marjı ekliyor ve ürün fiyatları üreticiden alınan ilk fiyatın çok üstüne çıkıyor' iddialarına marketler ise fiyat artışları 'perakende satış noktalarında değil, üretici tarafında gerçekleşiyor perakendeciler üreticilerin arttırdığı fiyatları raflara yansıtıyor' diyerek kendilerini savunuyorlar. Tedarik zincirinin son halkasını oluşturan ürünlerin marketlerde tüketiciye ulaşmasına kadar geçen tüm aşamalarda maliyetler arttı:
◦ Hammadde
◦ Enerji
◦ İşçilik
◦ Lojistik
• Hammadde ve enerji maliyetleri, başta döviz kurundaki artışlar olmak üzere, ithalat-ihracat dengeleri ve tarım ürünlerinin rekoltesi gibi temel parametrelerdeki değişimlerin sonucu olarak artıyor.
• Enerji, işçilik, lojistik ve hammadde fiyatlarının yükselmesine bağlı olarak üreticiler de satış fiyatlarını artırdı.
• Üreticiler artan bu fiyatları perakendecilere yansıtıyorlar. Perakendeciler de aynı oranda raflara yansıtıyorlar.
• Tüm bu neden sonuç ilişkisi çerçevesinde ele alındığında, gıda fiyatlarını marketlerin artırdığını savunmak, mazot fiyatını akaryakıt istasyonlarının, döviz kurunu döviz bürolarının artırdığını savunmakla eşdeğer ve kesinlikle gerçeği yansıtmıyor.
FİYATLARDAKİ ARTIŞ ENFLASYONUN GERİSİNDE
Ağustos ayı itibariyle yurtiçi üretici enflasyonu (Yİ-ÜFE) 45,52 iken, aynı dönemde yıllık tüketici enflasyonu (TÜFE) yüzde 19,25 olarak açıklandı. Bu rakam, perakendenin enflasyon üzerindeki baskılayıcı rolünü net bir şekilde ortaya koyuyor.
ZİNCİR MARKETLER FAHİŞ KARLARLA MI ÇALIŞIYOR?
Zincir marketler fiyatları sürekli yükseltip fahiş karlarla çalışıyor iddialarına ise zincir marketler indirim market modeli ile sürümden kazandıklarını açıklıyor.
İndirim Market İş Modeli: Zincir marketler, bunlar içinde de indirim marketler, ekonomik alışveriş yapmak isteyenlerin alışverişlerinde ilk tercih ettikleri noktalar. İş modelleri, düşük kar marjı ile yüksek miktarlarda satış yaparak ölçek ekonomisinden yararlanmak üzerine kurulu.
• İndirim marketlerin birbirleri arasındaki rekabet, fiyatlar üzerinde aşağı yönlü bir baskı oluşturuyor. Bu da müşterilere en uygun fiyatlı ürünleri ulaştırmalarını sağlıyor.
• Marketlerin kamuya da açıklanan kar marjlarının düşüklüğü (indirim marketlerin kar marjları yüzde 1’ler civarında) ve fiyat artışlarının enflasyonun altında kalması da bu duruma işaret ediyor.
ZİNCİR MARKETLER ÜRÜNLERİN FİYATLARINI BİRLİKTE Mİ BELİRLİYOR?
Zincir marketlerin reyonlarında yer alan ürün fiyatları birbirine yakın ve hatta kimi zaman aynı. Çünkü zincir marketler ürün fiyatlarını beraber belirliyor ve tekel oluşturuyor.
• Market raflarındaki ürünlerin fiyatlarının birbirine çok yakın olması özellikle zincir indirim marketlerdeki tüketici lehine yoğun rekabetin bir sonucu. Aynı özelliklere sahip benzer ürünlerle aynı marka ürünlerin fiyatlarının birbirine yakın hatta aynı olması, sadece gıda alanında değil, hazır giyim ve tüketici elektroniği gibi birçok kategoride de gözlemlenen bir durum.
• Marketler arasında müşteri kazanmak için bir yarış var. Perakendeciler müşterileri kendilerine çekmek için gerektiğinde karlılıklarını düşürerek fiyatlarını aşağı çekiyorlar. Bu süreç sadece Türkiye’de değil tüm dünyada benzer bir seyir izliyor: Rekabet ortamı güçlendikçe fiyatlar tüketici lehine düşerken, birbirine yaklaşıyor.
• Üretici ve tedarikçiler yeni fiyatlarını 10-15 gün önceden, tüm perakendecilere aynı anda duyuruyor. Zincir marketler, tek merkezden fiyatlama yapabilmelerine imkân tanıyan teknik altyapılara da sahip. Bu sayede, üretici/tedarikçiden gelen fiyat değişiklikleri ile piyasa fiyat araştırması doğrultusunda ürünlerin satış fiyatları hızlı bir şekilde tüm mağazalarda aynı anda değiştirilebiliyor.
• İndirim ve kampanyalara dahil olan ürünler ve bunların fiyatı da perakendecilerin insertlerinde, televizyon reklamlarında ve dijital platformlardaki reklam mecralarında önceden duyuruluyor. Dolayısıyla indirimlerle ilgili bilgilere rakip perakendeciler de müşteriler kadar kolay erişebiliyor.
Dolayısıyla market raflarındaki ürünlerin fiyatlarının birbirine çok yakın olması ve aynı zamanlarda değişmesi de şaşırtıcı değil.
ZİNCİR MARKETLER PAZARI DOMİNE EDEREK FİYATLARI YÜKSELTİYOR MU?
Zincir marketler pazarı domine ederek fiyatları tek başına belirliyor ve yükseltiyor.
• Yukarıdaki maddelerde de açıklandığı gibi zincir marketlerinin aslında fiyatları aşağı yönde baskılayıcı bir etkisi bulunuyor.
• Zincir marketler, enflasyonla mücadele programı çerçevesinde, hükümetten gelen talep doğrultusunda tedarikçi ve üreticilerin fiyat artışı taleplerine uzun süre direnerek, zaman zaman zararına satışlar gerçekleştirdi.
• Türkiye’de 2020 yılı verilerine göre fiyatları artırdığı iddia edilen ilk 5 marketin toplam pazardan aldığı pay sadece %28,5. (Kaynak: Euromonitor.) Pazarın büyük çoğunluğu ise, 400 yerel zincir market ile 160 bin bakkal ve benzeri mağazalardan oluşuyor. Aynı ürünler buralarda da çoğunlukla da daha yüksek fiyatlardan olmak üzere satılıyor.
ZİNCİR MARKETLERİN ÜLKE EKONOMİSİNDEKİ YERİ
Son zamanlarda gıda fiyatlarındaki artışın en büyük sorumlusu olarak lanse edilen organize perakende ve zincir marketlerin ülke ekonomisine ve refahına katkıları da bu tartışmalar yapılırken mutlaka göz önünde bulundurulmalı.
Gıda Perakende Sektörü Türkiye Ekonomisi İçinde Çok Önemli ve Büyük Bir Yer Tutuyor
• 2020 yılı itibarı ile Türkiye’de gıda perakendesi pazarının büyüklüğünün 500 milyar TL’nin üzerinde olduğu tahmin ediliyor. (Kaynak: Euromonitor). Milyonlarca kişinin geçimini sağladığı bu dev pazar, oluşturduğu ekosistem ile Türkiye ekonomisi içerisinde bu rakamsal değerin de ötesinde bir öneme sahip. Küçük ve orta ölçekli işletmelerden patates çiftçisine, süt üreticisinden yöresel tatlar üreten aile işletmelerine kadar yüz binlerce çalışanı ve üreticiyi barındıran gıda perakende sektörü, ülke ekonomisine ve refahına çok önemli bir katkı sağlamakta.
Perakende Sektörü Ekonominin Lokomotifi Konumunda
• Perakende sektörü, etkilediği diğer sektörler (tedarik, lojistik, üretim vs.) ile ekonomide önemli bir çarpan etkisine sahip. Perakendenin diğer kolları da dahil edildiğinde söz konusu etki 2 kat civarında olmakta. Bir başka deyişle, perakendedeki bir birim büyüme genel ülke ekonomisine 1,5 - 2 kat büyüme katkısı sağlamakta.
• Dolayısıyla perakende sektöründe meydana gelebilecek sorunlar, ülke ekonomisi ve enflasyonunu da olumsuz etkileyecektir. Ülke ekonomisine bu kadar önemli bir katkı sunan perakende sektörüne ağır cezalar kesilmesi durumunda, birçok küçük ve orta ölçekli şirketin teknik iflasla karşılaşması riski bulunuyor.
Organize Perakende Kayıtlı Ekonomiyi Büyütüyor
• Organize perakendenin ekonomiye en büyük katkılarından biri kuşkusuz ekonominin kayıt altına alınmasını sağlaması. Türkiye’de tam büyüklüğü bilinmeyen ve bu yüzden de vergilendirilemeyen perakende kazanç oranının oldukça yüksek olduğu tahmin ediliyor. Organize perakendenin büyümesi, kayıt dışı ticaretin oranını düşürerek ve vergiye tabi kazançları artırarak ekonomiye katkı sağlıyor.
• Türkiye’de organize perakende sektörü içerisinde yer alan market zincirleri, sağladıkları kayıtlı istihdam ve ticaret hacmi ile ülke ekonomisiyle tüketici refahına ve (başta tarım ve hayvancılık sektörü olmak üzere) üreticilere önemli bir katkı sağlayarak; enflasyon, kayıt dışı ekonomi ve kayıt dışı istihdamla mücadeleye de çok önemli bir destek veriyorlar.
• Bu işletmeler ayrıca, üretim, tedarik ve lojistik ağları içerisinde faaliyet gösteren iş ortaklarını kısacası ekosistemleri içerisinde yer alan tüm paydaşlarını da kayıtlı ekonominin kurallarına uygun olarak faaliyet göstermeye teşvik etmekteler.
• Perakende işletmeler tarafından ödenen KDV, ÖTV, Kurumlar Vergisi ve kayıtlı istihdama bağlı diğer vergilerle birlikte organize perakende sektörünün Türkiye’nin vergi gelirlerine ve dolayısıyla refahına da çok büyük bir katkısı bulunuyor.
• Yüzde yüz kayıt içi ve denetlenebilir olması sebebiyle perakende sektöründe vergi gelirlerinin tamamına yakını söz konusu organize perakende işletmelerce karşılanıyor.
Organize Perakende Sektördeki Denetim ve Güvenliği Artırıyor
• Market zincirleri, milyonlarca Türk çiftçisinin, temel tüketim maddeleri üreten küçük ve orta ölçekli işletmeler ve sanayicilerin ürünlerini, önemli kalite kontrol süreçlerinden geçirerek sağlık ve hijyen standartlarına uygun olarak ve en önemlisi de makul fiyatlarla müşterilerin hizmetine sunuyor..
•Özetle, market zincirleri gıda sektörünü daha düzenli bir yapıya kavuşturuyor. Müşterilerine, her gün tükettiği ürünlere, stoklamak zorunda kalmadan, daima taze ve hijyen standartlarına uygun olarak, ekonomik şekilde ulaşma imkanı veriyor.
Organize Perakende Üreticiyi ve Çiftçiyi Destekliyor
• Çiftçiler alım garantisi ile ürününü kime satacağını, satınca parasını nasıl ve ne zaman alacağını düşünmeden üretim yapabiliyor.
• Büyük çoğunluğunu aile işletmelerinin oluşturduğu, küçük ve orta ölçekli işletmeler, marketler sayesinde ürünlerini kolayca tüketicilerle buluşturma imkânı bulurken, üretim planlamalarını orta ve uzun vadeli olarak yapabiliyor.
• Marketlerde ve tüm bu işletmelerde çalışanlar ay başlarında maaşlarının eksiksiz olarak yatacağını biliyor.
Organize Perakende İstihdama Büyük Katkı Sağlıyor
• İstihdam Artışı: Organize perakende şirketleri ve marketler, yaptıkları istihdamla da ülke refahına büyük bir katkıda bulunuyor. Türkiye perakende sektöründe yaklaşık 2 milyon kişi çalışıyor. Tüm kategoriler dahil olmak üzere organize perakende alanında doğrudan istihdam edilenlerin sayısı ise 900 bin. Her yıl bu rakama 20 bin kişi daha ekleniyor. Sektörün diğer paydaşları ve tedarik zincirinin bütünü düşünüldüğünde bu sayı çok daha fazla ve ülkemizin toplam istihdamı içerisinde de çok önemli bir yere sahip.
• İstihdamda Çeşitlilik: Bu istihdam bir başka boyutuyla da önemli… Perakende sektörü sadece önemli bir istihdam kaynağı olmakla kalmayıp, istihdamda çeşitlilik de yaratıyor. Perakende, tüm dünyada yarı zamanlı çalışanlar, gençler ve kadınlar gibi kesimlere diğer birçok sektörden daha fazla istihdam imkanı sağlayarak, istihdamda çeşitlik sağlıyor ve bu anlamda bankacılık ve sigorta sektörlerinden sonra istihdamı en çok arttıran üçüncü büyük sektör olarak konumlanıyor.
