Faturası 84 milyona paylaştırılan Kamu Özel İşbirliği projelerine ilişkin TEPAV’ın raporunda çarpıcı tespitlere yer verildi. Oluşan tablo çocuklarımızın da müteahhitlere borç ödeyeceğini ortaya koydu.
* İhaleler şeffaf değildi, yatırımlarda getiri analizi yapılmadı.
* Türkiye uygulaması, KÖİ’de dünyada kötü örnek oldu.
* Garantili projeleri düzenleyen tek bir kanun bile yok.
* Süreç müteahhitlerin talepleriyle şekillenen mevzuatlarla yürütüldü.
* Köprülere, şehir hastanelerine verilen garantiler nedeniyle devletin kasasından 20 yılda 153 milyar dolar çıkacak.
TOPLAMI 158.5 MİLYAR DOLAR AMA YAPILAN ÖDEME SADECE 5.5 MİLYAR
Türkiye Ekonomi Politikaları Vakfı, Kamu Özel İşbirliği projeleriyle ilgili rapor hazırladı. Havalimanlarına 2021-2042 arasında 7 milyar dolar, şehir hastanelerine 2021-2045 döneminde 78 milyar dolar ödeneceği kaydedildi. Raporda, ihalelerin şeffaf yapılmadığına, sözleşmelerin kamuoyuna açıklanmadığına yer verildi. Raporun yazarlarından Prof. Dr. Uğur Emek “Ödemelerin toplamı 158.5 milyar dolar. Biz 5.5 milyar dolarlık kısmını ödemişiz” dedi.
DÜZENLEYİCİ TEK BİR KANUN YOK MÜTEAHHİT İSTİYOR MEVZUAT ÇIKIYOR
Hukukumuzda KÖİ modelini düzenleyen çerçeve niteliğinde kanun yok. Bunun yerine çoğunlukla özel sektör ve kredi verenlerden gelen taleplerle şekillenen mevzuatlar bulunuyor’ ifadeleri kullanıldı. Garantilerin belirlenmesi ve denetim yetkisinin TBMM’ye verilmesi önerildi. Kamu ödemelerinde yüzde 18 indirim elde eden Portekiz örneği işaret edilerek, sözleşmelerin özel şirketlerle yeniden müzakere edilebileceği kaydedildi.
KÖİ’LERİ İSTANBUL HAVALİMANI PATLATTI
KARAR yazarı Uğur Emek’in imzasının da bulunduğu raporda, 2013’te garantili sözleşmelerin hem sayı hem bedel olarak en yüksek seviyeye ulaştığı belirtildi. Bunun da İstanbul Havalimanı etkisiyle gerçekleştiği tespitine yer verildi.
GELECEK KUŞAKLARA 153 MİLYAR DOLARLIK BORÇ MİRASI
Son yıllarda Kamu Özel İşbirliği projelerine hız verilirken, yapılan çoğu yol, köprü ve havaalanında garanti edilen rakamlara ulaşılamadı. Ulaşılamayan garanti ücretleri Hazine’den müteahhitlere aktarılırken gelecek kuşaklara milyarlarca dolarlık bir borç miras bırakıldı. Prof. Dr. Uğur Emek, 158.5 milyar dolarlık borçtan sadece 5.5 milyar dolar ödeme yapıldığını belirtirken, TEPAV’ın yayınladığı rapora göre bu projelerden dolayı 2045 yılına kadar müteahhit şirketlere 153 milyar dolar garantili borç ödenecek.
Türkiye’yi borç batağına sürükleyen Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projeleri hız kesmezken Hazine’nin yükü her geçen gün katlanıyor. Döviz bazlı yapılan ihaleler vatandaşın vergi yükünü artırırken gelecek kuşaklara da milyarlaca dolarlık borç mirası bırakıyor. Türkiye Ekonomi Politikaları Vakfı’nın (TEPAV) yayınladığı rapora göre bu projelerden dolayı 2045 yılına kadar müteahhit şirketlere 153 milyar dolar garantili borç ödenecek.
Kullanılmayan köprü, havaalanı, yollara dahi yüz milyonlarca dolar kaynak aktarılan KÖİ projeleri yüzünden Hazine 2021-2042 döneminde 7.3 milyar dolar, otoyol ve köprü projelerinde 2021-2042 döneminde 32.1 milyar dolar, şehir hastanesi projelerinde 2021-2045 yılları arasında 78.2 milyar dolar ve Akkuyu Nükleer Santrali projesinde 2021-2035 döneminde 35.2 milyar dolar olmak üzere toplamda en az 152.8 milyar dolar (2.1 trilyon TL) garantili borç ödenecek.
KÖİ yüzünden dünyaya gelen her çocuk milli gelirin yüzde 22’sine karşılık gelen bu borcu üstlenmek zorunda kalacak. TEPAV raporunda Türkiye’deki projelerin diğer ülkelere göre başarısız olmasının nedeninin ihalelerin şeffaf yapılmaması, ihaleye ilişkin detayların kamuoyuna açıklanmaması, her bakanlığın ayrı proje yürütmesi, yapılan ödemenin karşılığının alınıp alınmayacağı konusunda gerekli incelemenin yapılmamış olması gibi nedenler olarak sıraladı.
Öte yandan raporda mücbir sebep idari ve hukuki risklerin önemli bir unsur olduğu proje sözleşmelerinde mücbir sebeplerin detaylı bir şekilde düzenlendiği vurgulandı. Sözleşme kapsamında bir mücbir sebep olayının ortaya çıkması tek başına sözleşmenin fesih edilmesi için neden teşkil etmediği aktarıldı. Fesihin belli koşullara bağlandığı ve mümkün olduğunca sözleşmenin devam ettirilmesi hedeflendiği belirtildi.
EN FAZLA ÖDEME ŞEHİR HASTANELERİNE YAPILACAK
TEPAV raporunda şeffaf olmayan KÖİ uygulamaları yüzünden kamunun uğradığı zararlara işaret edilirken, 2021-2045 yılları arasında en fazla şehir hastanelerine ödeme yapılacağı belirtildi. Şehir hastanesi projeleri için 2021-2045 yılları arasında 78.2 milyar dolar borç ödenecek. Şehir hastaneleri projelerinde görevli şirketlerin işletme döneminde çok sayıda ve çeşitli hizmetler üstlenmesi nedeniyle performans kriterlerini karşılayamama riskinin bulunduğu aktarılarak ancak şehir hastaneleriyle ilgili bazı istisnalar olmakla beraber şirket kusuruyla ilgili bu risklerin gerçekleşmesi durumundan fesih hemen devreye girmediği ve idare görevli şirketi ihtar edilerek bu riskleri bertaraf etmesi istendiği belirtildi.
‘ŞEFFAFLIKTA AVRUPA’DA SONDAN İKİNCİYİZ’
Kamu Özel İşbirliği projelerinde şeffaflık olmadığını belirten Uğur Emek, ihalenin saydamlığı rekabet açısındanTürkiye’nin Avrupa ülkeleri arasında sondan ikinci, fizibilite sürecinde ise sondan altıncı olduğunu söyledi. Emek ‘’İhale rekabet sürecimiz kötü olduğu için yatak hastanelerimiz için piyasa tanımı yapıldığında hastanelerin yüzde 72’si dört tane firmanın kontrolünde. Diğer büyük enerji ulaştırma vs. projelerinde yüzde 82’si 8 firmanın kontrolünde. Bu da ihalelerin yetersizliğini ve kayırmacılığı gösteriyor’’ dedi.
KAPANMALARDA 252 MİLYON DOLAR GARANTİ ÖDEMESİ YAPILDI
TEPAV raporunda olası bir olumsuz durumda da garanti ödemelerinin yapılmasının tahhüt edildiğini belirtti. Raporda ‘’Nitekim COVID-19 salgını özellikle ulaştırma projelerini olumsuz etkilemiş ve idare tarafından verilmiş olan kullanım garantileri gerçekleşmemiştir. Bu kapsamda 2020 yılındaki 24 günlük tam kapanma döneminde ortaya çıkan gelir garantisi 93,4 milyon ABD doları, 2021 yılındaki 49 günlük kapanma için ise 159 milyon ABD doları olarak hesaplanmıştır. Dolayısıyla tam kapanmalar döneminde görevli şirketlere 252 milyon ABD doları ödeme yapılmıştır’’denildi.
‘BORÇ 158.5 MİLYAR DOLAR YAPILAN ÖDEME İSE YALNIZCA 5.5 MİLYAR’
TEPAV raporunun hazırlayanlar arasında yer alan Prof. Dr. Uğur Emek yaptığı değerlendirmede garanti ödemelerinde sadece 5.5 milyar dolarlık bir borç ödemesi yapıldığını vurgulayarak ‘’Ödemelerin toplamı 158.5 milyar dolar. Biz bu miktarın sadece 5.5 milyar dolarlık kısmını ödemişiz. Garanti ödemeleri işletmecinin kârı, yatırım miktarı, faizini karşılayacak şekilde yapılıyor. Ücret o şekilde tespit ediliyor’’ dedi. Emek sıkça gündeme getirilen sözleşmelerin TL’ye dönüşümü konusunda da ‘’Kredi sözleşmeleri döviz üzerinden yapıldığı için dönüşmeleri çok zor. Şehir hastanelerinde ödemeler TL cinsinden. Enflasyona göre uyarlanıyor. Kur enflasyondan yüzde 25 daha fazla artarsa. Kur artışı yansıtılıyor. TL’ye dönüşümden bankalarla yapılan doğrudan anlaşmalar var o anlaşamalara bakmak gerekiyor. O anlaşmalar döviz üzerinden yapılmış’’ ifadelerini kullandı.
‘KUR ARTTIKÇA KGM’NİN BÜTÇESİ DONUKLAŞIYOR’
Kur arttıkça Karayollar Genel Müdürlüğü’nün (KGM) bütçesinin katkı payı ödemelerinden dolayı donuklaştığını aktaran Prof. Dr. Uğur Emek ‘’2022 yılı bütçesinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün bütçesinde garanti ödemelerinin payı yüzde 45’ti. O zaman kur 9.27’idi. Orta Vadeli Program’daki kura göre bütçeyi yapıyorlar. Sonra yıl başında kur 13.33’e geldi. Durum böyle olunca meblağ KGM’nin bütçesinin yüzde 65’ne denk geldi. Kurdaki artış KGM’nin bütçesini donuklaşıyor. Kur artmasaydı 9.27 kalsaydı Osmangazi köprüsünde katkı ödemelerinin payı 4 milyar lira olacaktı. Ancak kurun 13.33’e çıkmasıyla yapılacak olan katkı payı ödemeleri de günlük 40 bin araçtan yıllık yüzde 75 artarak 7 milyar oldu. KGM’nin bütçe ihtiyacı artıyor’’ dedi.
