Hanehalkı Enflasyon Beklenti Anketi, ekonomi yönetimi ile vatandaşın enflasyon beklentisinin farklı olduğunu ortaya koydu. TÜİK'e göre Ekim ayı enflasyonu yıllık yüzde 48.58'ken, ankete göre hane halkının beklentisi yüzde 104. Prof. Demiralp, TÜİK ile vatandaş arasındaki enflasyon makası için "Hızlı fiyat artışı, güven eksikliği ve tüketim sepetindeki farklılıktan kaynaklı" dedi.
BERFU KARGI
ENFLASYONUN ARTACAĞINA İŞARET
Koç Üniversitesi ve KONDA’nın Hanehalkı Enflasyon Beklenti Anketi, tüketicilerin enflasyon beklentilerine yönelik kaygılarına mercek tuttu. TÜİK'in açıkladığı verilerin iki katına işaret eden yıllık enflasyon beklentisi yüzde 104, yıl sonu beklenti yüzde 92, gelecek 12 ay için yüzde 99 olarak ölçüldü. Resmi enflasyon verilerinin çok üzerinde olan veriler, tüketicilerin yüksek enflasyona karşı hazırlıksız ve endişeli bir tutum geliştirdiğini gösterdi. Anketi değerlendiren Mahfi Eğilmez, "Enflasyonun TÜİK'in iki katı olduğu ve azalmayıp artacağı beklentisini yansıtıyor"dedi.
GÜVEN VERİCİ SÖYLEM ŞART
Prof. Dr. Selva Demiralp, anket çalışmasıyla ilgili şu değerlendirmeyi yaptı: "Merkez Bankası, Mehmet Şimşek ya da Hükümet bir söz verip enflasyon düşecek dedikleri zaman insanlar harcamaya devam eder. O zaman da enflasyon düşmez. Yani önce siz politika yapıcıların söylemlerinin gerçekçi olduğuna inanacaksınız ki kendi davranışınızı ona göre şekillendirebilesiniz. O olmayınca enflasyonla mücadele de çok zorlaşıyor. Hane halkının açıklanan enflasyon rakamlarına inanabilmesi için, uzun bir süre düşük enflasyon verisi açıklanması gerekiyor."
TÜİK’İN HESABI HANEYE UYMUYOR
Türkiye’nin en büyük sorunlarından biri haline gelen enflasyonda TÜİK hesabı soru işaretlerini de birlikte getiriyor. Kağıt üzerinde yer alan verilerin sokakla örtüşmediği görülürken, Koç Üniversitesi ve KONDA’nın Kasım 2024’e ilişkin yaptığı araştırma dikkatlerden kaçmadı. Veriler TÜİK’in açıkladığı resmi enflasyon karşısında iki katı beklentilere işaret etti. Yıllık enflasyon beklentisi yüzde 104, yıl sonu beklentisi yüzde 92, gelecek 12 ay için ise yüzde 99 oldu.
Artan enflasyon ve yaşam pahalılığıyla beraber vatandaşların geçim derdi her geçen gün büyürken, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) paylaştığı enflasyon verileri gerçeği yansıtmaktan uzaklaşmaya devam ediyor. TÜİK tarafından açıklanacak olan Kasım ayı enflasyon rakamları öncesinde ev sahibi ve kiracıların bekleyişi başlarken Koç Üniversitesi ve KONDA ortak olarak hazırladıkları Türkiye Hanehalkı Enflasyon Beklenti Anketi (TEBA) sonuçlarını paylaştı. Anket sonuçlarına göre hanehalkının enflasyon beklentisi kasım ayında da TÜİK verilerinin yakınından geçmiyor. Veriler, vatandaşların enflasyon beklentisinin TÜİK verilerinin iki katı olduğunu gösteriyor.
Ankete göre, Kasım 2024 itibarıyla yıllık enflasyon beklentisi yüzde 104 seviyesinde. 2024 yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 92 olarak belirtilirken, Kasım 2025’e kadar olan 12 aylık dönemde fiyat artışlarının yüzde 99 düzeyinde gerçekleşeceği öngörülüyor. TÜİK’in açıkladığı ekim ayı enflasyon verilerinde ise aylık bazda artış yüzde 2,88 olurken, yıllık bazda enflasyon yüzde 48,58’e olarak gerçekleşmişti. Anketteki demografik verilere göre, enflasyon beklentileri yerleşim tipine, çalışma durumuna ve hanedeki kişi sayısına göre değişkenlik gösteriyor. Bu dönemde Emeklilerin enflasyon beklentisi yüzde 148 olarak diğer çalışma gruplarından ayrıştı, sabit gelirle yaşamlarını sürdürmeleri ve geçmiş ekonomik dalgalanmaların hafızalarındaki etkisi nedeniyle en yüksek enflasyon beklentisine sahip grup oldu. Piyasa koşullarına bağımlı gelir yapısına sahip işçiler, esnaflar ve çiftçilerde ise enflasyon beklentisi yüzde 116 olarak gerçekleşti. Ankete göre, beyaz yakalı çalışanlar ise yüzde 104 ile tam olarak genel ortalamayı yansıttı. Ev kadınları yüzde 101 ile ortalamaya çok yakın bir beklentiye sahip. Öğrenciler yüzde 88 ile en düşük enflasyon beklentisine sahip grup olarak öne çıktı. Genç bireylerin ekonomik dalgalanmalardan dolaylı etkilenmesi, düşük beklentilerinin nedeni olarak belirtiliyor. İşsizlerin enflasyon beklentisi de yüzde 107 ile genel ortalamanın yüzde 3 üzerinde gerçekleşti.
YAŞ GRUPLARI ARTTIKÇA ENFLASYON BEKLENTİSİ DE YÜKSELİYOR
Anket sonuçları, yaş gruplarının enflasyon beklentilerinde belirgin farklılıkları da gözler önüne serdi. Yaş grubu arttıkça enflasyon beklentilerinin de yükseldiği gözlemlendi. 18-33 yaş grubundaki bireylerin enflasyon beklentisi yüzde 88 ile en düşük seviyede kaldı. Gençlerin geçmiş yüksek enflasyon dönemlerini deneyimlememeleri, düşük beklentilerinin temel nedenleri arasında gösteriliyor. 34-50 yaş grubunda ise beklenti yüzde 104 ile genel ortalamaya denk geldi. Çalışma hayatının aktif bir parçası olan bu yaş grubunun ekonomik verileri daha yakından takip ettiği ve beklentilerini bu doğrultuda şekillendirdiği değerlendiriliyor. İleri yaş grubundaki bireylerin beklentileri ise yüzde 154 ile en yüksek seviyeye ulaştı. Geçmişte yaşanan yüksek enflasyon dönemlerinin bu grup üzerinde daha kalıcı bir hafıza etkisi yarattığı ve bu durumun beklentilerindeki artışı tetiklediği belirtiliyor.
MERKEZ BANKASI YIL SONU YÜZDE 44 SEVİYESİNİ ÖNGÖRDÜ
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) yılı son Enflasyon Raporu’nda yıl sonu enflasyon beklentisini yüzde 38 seviyesinden yüzde 44’e yükseltmişti. Enflasyonu düşürmek için her türlü tedbirleri aldıklarını belirten Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de enflasyonda yılı yüzde 44-45 ile hedefin biraz üzerinde tamamlamayı beklediklerini söylemişti. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre Ekim ayında yıllık enflasyon yüzde 48,58 oldu. Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Ekim’de aylık bazda yüzde 2,88 artış gösterdi. Yıllık enflasyon da yüzde 48,58’e geriledi. Yıllık TÜFE geçen ay açıklanan verilerle birlikte yüzde 50’nin altında kalmayı sürdürdü. Böylece TÜFE, yıllık bazda Temmuz 2023’ten bu yana en düşük oran olarak kayıtlara geçti.
EKONOMİYE GÜVEN ENDEKSİNDE GERİLEME
Ekonomik güven endeksi 0-200 aralığında değerleniyor. Endeksin 100’den büyük olması genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği, 100’den küçük olmasıysa kötümserliği gösteriyor. TÜİK, Kasım 2024’e ilişkin ekonomik güven endeksi verilerini açıkladı. Buna göre ekimde 98 olan endeks, kasımda yüzde 0,9 azalarak 97,1’e düştü. Aynı dönemde tüketici güven endeksi yüzde 1 düşüşle 79,8 oldu. Reel kesim (imalat sanayisi) güven endeksiyse yüzde 1,2 yükselerek 103,4’e çıktı. Perakende ticaret sektörü güven endeksi yüzde 0,9 artışla 111,7’ken inşaat sektörü güven endeksi yüzde 1,7 yükselişle 87,8 oldu. Hizmet sektörü güven endeksiyse yüzde 2,9 azalarak 111’e geriledi.
‘FİYATLARIN HIZLI ARTMASI İNSANLARIN ALGISINI OLUMSUZ ETKİLEDİ’
Araştırmayı değerlendiren ekonomist Selva Demiralp, “Bu anketi yaklaşık bir senedir yapıyoruz ve “Bu cevabı neye göre veriyorsunuz?” diye soruyoruz. İnsanların yaklaşık yüzde 70’i, bu beklentiyi özellikle marketlerdeki gıda fiyatları üzerinden, kendi tecrübelerine dayanarak oluşturduklarını söylüyor. Dolayısıyla insanların tüketim sepetleri, resmi olarak açıklanan sepettekilerden farklı olabilir veya kendi sepetlerindeki fiyat artışlarına daha çok dikkat ediyor olabilirler. Dünyanın her yerinde hane halkının enflasyon beklentileri genelde manşet enflasyonun üzerinde olur. Ancak buradan yola çıkarak “biri doğrudur, diğeri yanlıştır” gibi bir sonuca varmamak lazım. Türkiye’de de özellikle fiyatların hızlı artması, insanların enflasyon algısını olumsuz etkiledi. Bu yüksek enflasyon beklentileri oldukça yapışkan ve yüzde 100’lere yakın. Bunların azalması, ancak gerçekleşen enflasyonun düşüşüyle mümkün. Ancak bu azalma, hane halkı tarafından hissedilecek bir düzeye ulaşmadan önce zaman alacaktır ve hane halkı, geçmişten gelen güvensizliği henüz aşabilmiş değil” dedi.
Selva Demiralp
