Son bir yılda, yani Eylül 2018-Eylül 2019 döneminde fiyatlar yüzde 9,26 artış göstermiş. Böylece uzun bir aradan sonra enflasyon tek haneye düştü.
Açıkçası ben buna enflasyon yorgunluğu diyorum.
Dolar Mayıs 2016’da 2,80 liradan başladığı ülkemize has rallisini, Ağustos 2018’de 7,20’de tamamlamıştı. Ve yorgun düşen dolar 2,80-7,20 rallisini bir yılı aşan bir süredir 5,20-6,20 aralığında dinlenerek geçiriyor.
Dolar hiç yorulur mu?
Ya da enflasyon hiç yorulur mu?
Elbette yorulur.
Enflasyon mesela, Şubat 2017’de çift haneye çıktı ve o günden bu yana bir ay hariç (Temmuz 2017) çift hanede seyrediyordu. Eylül 2019’da tek haneye düştük ama muhtemelen bir ay daha tek hanede kalacağız.
Ardından tersine baz etkisi gelecek.
Kasım ve aralık aylarında bırakın yüzde 10-11’leri, belki de yüzde 13-14’leri göreceğiz. Açıkçası bilemiyoruz...
Girdi süreçlerini etkileyen temel kamu mallarına (enerji başta olmak üzere) ciddi zamlar yapıldı. Bu zamlar sadece bir aylık özellik göstermiyor. Mesela enerji maliyet artışını firmalar zamanlar satış fiyatlarına yansıtarak aylarca fiyatları küçük küçük artırabiliyor.
***
Hayatımızı derinden etkileyen, harcama oranı yüksek ürün bazında geçen yıla göre ne durumdayız konusuna bakalım:
Son 12 aylık enflasyon yüzde 9,26... Bakalım temel ürünlerde durum nedir?
Ekmek %15,33 zamlanmış (0,324).
Parantez içindeki rakamlar 9,26’nın parçaları. Mesela ekmek zammı sıfır olsaydı enflasyon 9,26-0,324=8,936 olacaktı.
Gıda sektöründe ekmek sonrası enflasyonu en fazla artıran ürün %5,53 ile daha az zamlanan et oldu (0,1003). Ama asıl sürpriz %176,77 zamlanan sarımsak oldu (0,0730).
Açıkçası TÜİK verilerinde gıda sektöründe 0,100’in üzerinde enflasyonu etkileyen ekmek ve dana etinden başka ürün yok.
Fakat düşüren iki temel ürün var: Domates -%31,16 (-0,254) ve yumurta -%31,40 (-0,2135). Bunların yanına -%46,83 düşüşle karpuz (-0,0876), %-12,77 düşüşle patates (-0,0645) ve -%26,15 düşüşle kuru soğan (-0,0600) eklenebilir.
Bu 4 gıda ürünü olmasaydı enflasyon 9,26 yerine 9,94 olacaktı desem anlatabilmiş olur muyum?
Son bir yılda gıda sektöründe fiyatlar yüzde 9,52 artarken, ülkedeki genel fiyat düzeyi de yüzde 9,26 artışla başa baş olmuştur.
***
Enflasyonu artıran ve azaltan diğer ürünler neler?
Artıran ürünler ve etki oranları:
Sigaralar %44,13 (1,7083)
Kira %11,71 (0,5641)
Elektrik %12,81 (0,3838)
Doğalgaz %33,44 (0,6036)
Açıkçası konut açısından ciddi ve sorunlu bir dönem bizi bekliyor. Bir tek su faturasındaki %7,81’lik düşüş (-0,1501) cepleri rahatlatmış.
Cepleri rahatlatan önemli bir başka ürün ise fiyatı geçen yıla göre -%25,25 düşen yatak odası (-0,1128) olmuş. Yine fiyatları düşen oturma odası, yemek odası, kağıt sofra malzemeleri ve genç odası -0,300 puan ile enflasyonda düşüşe zemin hazırlamış.
Bunlar ne ifade ediyor derseniz, az üstte görüyorsunuz: Yatak odasından başlayıp genç odasına kadar giden fiyat düşüşleri TÜİK hesaplarına göre elektrik zammının 0,3838’lik puanının 0,300’lük kısmını alıp götürmüş. Yattıkça elektrik bizi çarpmamış oluyor yani...
***
Sağlık alanında %47,53 zamlanan ilaçlar 0,2537 puan ile ciddi bir yük getirmiş. Ulaşım alanında ise %17,25 zamlanan dolmuş ücreti (0,1857) vatandaşı etkilemiş. Ama ulaşım sektöründe araba fiyatları nerede ise geçen yılla aynı görülüyor. Hatta mazot ve benzin fiyatları bile %2,38 ve %0,19 gibi çok çok cüzi artmış görülüyor.
Şimdi bir nokta daha var ama sanırım TÜİK burada fiyat skalasını değiştirmiş. Özel lise ücreti 12,7 bin liradan 260,9 bin liraya %104,79 artmış görülüyor. Diğer eğitim ücretlerinde artışın yüzde 13-19 aralığında olduğunu gördüğümüzden bu sektörü es geçiyoruz.
***
Gelelim işin özetine:
Fiyat artışına karşı tüketiminden vazgeçilecek, ya da tüketimi kısılabilecek ürünlerde gıda hariç fiyatlar düşüş göstermiş. Gıda sektöründe ise bir kaç ürünün sert fiyat düşüşü işi kotarmış sadece.
Buna karşılık elektrik gibi, ısınma gibi, kira gibi tüketiminden vazgeçilemeyen, hatta tüketimi bir noktada kısılamayan ürünlerde ciddi zamlar yaşanmış.
Gönüllü ürünlerin fiyatı düşerken, zorunlu ürünlerin ki artmış. Ama yıllık enflasyonda tek haneye inmiş... Hikaye bu kadar.
