10 yıl sonra yeniden hayatımıza giren enflasyonun ana gıdası tarımsal ürünlerdeki artış. Tarlada çiftçinin yüzünü düşüren fiyatlar marketlerde cep yakıyor. AVM, market, pazar üçgeninde dizginlenemeyen gıdadaki yükselişin ardında ise sistemdeki derin arızalar yatıyor.
Tarla ile raf arasındaki makas her geçen gün artıyor. 2010 yılında tarla-raf arasındaki fark yaklaşık yüzde 54 iken, 2018’de bu oran yüzde 184’e kadar ulaştı. Son 8 yılda özellikle soğanın raftaki fiyatı yüzde 71 arttı, tarla fiyatı yüzde 5.4 düştü. Patates ve domateste de aynı tablo söz konusu. Asıl makasın ise son 5 yılda patladığı görülüyor. Bu yükselişe üretici ve tüketici arasındaki zincirden tutunda, marketlerin yüksek kira bedelleri, artan yakıt ile yol maliyetleri sebep gösteriliyor.
Artan gıda fiyatları vatandaşın cebini yakarken, tarla ile raf arasındaki fiyat makası gün geçtikçe açılıyor. Tarlada gübre, mazot ve birçok kalemde artan fiyatlar çiftçinin emeğine yansımıyor. Öte yandan raflarda hem tarlanın hem de marketin maliyeti etiketleri etkiliyor. Bu makasa ise birçok unsur neden oluyor. Üretici ve tüketici arasındaki uzun zincir (aracılar) neredeyse denetimsiz.
Nakliye konusunda artan yakıt, yol maliyeti ve uzayan güzergah fiyatlara yansıyor. Pazarlama kanallarındaki denetimsiz artış, depolama faaliyetleri etki alanını belirliyor. Son zamanda gündemde olan marketteki yüksek etiketler ile ilgili şu sıralar hal yasası büyük bir merakla bekleniyor. Tüm bunlardan önce verilere bakacak olursak; 2010 yılında soğanın tarla fiyatı 0.84 kuruş idi. Raf fiyatı ise 1.31 liradan tüketiciye ulaşıyordu. Aradaki fark ise yüzde -57 yani 47 kuruş. 2011 ve 2012 yıllarında bu makas daraldı fakat asıl artış 2013 itibarıyla başladı. 2010 yılında 0.84 olan tarladaki soğan fiyatı, 2013 yılında 0.59’a kadar geriledi. Raftaki rakam ise 1.16 lira oldu. Aradaki fark yüzde -96’ya çıktı. 2014 yılında yüzde -114 olan etiket farkı, 2017’de yüzde -147’ye geçen yıl ise yüzde -184’e yükseldi. Yani soğan tarafında son 8 yılda market fiyatları yüzde 71 değişim gösterirken, tarlada oran yüzde 5.4 düştü.
Domates tarafında da aynı problem var. Son sekiz yılda raf fiyatları yüzde 126.6 artarken, tarlada bu oran sadece yüzde 62 olmuş. Domates fiyatında makas 2010-2013 yılları arasında yüzde 50 seviyelerinde seyrederken, 2018’de bu oran yüzde 118’e kadar fırladı. Patateste de tablo aynı. Çiftçinin patates fiyatı yüzde 50 artarken son 8 yılda, raftaki rakam yüzde 115’e çıktı.
Tabloya baktığımızda zincir gıda marketlerinin ise çeşitli gerekçelerle gıda fiyatlarını neredeyse yüzde 200 kâr ettiği görülüyor. Türkiye’de tarım, mazot, elektrik, gübre, yem olarak kullanılan yağlı tohumlar ve mısır gibi ürünlerde dışa bağımlı hale geldi. Kur artışları sonucu ithalat pahalılaşırken, çiftçinin maliyeti katlandı. Diğer yandan yüksek fiyatları düşürebilmek için her seferinde ithalat öne sürülüyor. Kuru soğan ithalatında yüzde 49,5 olan gümrük vergisi Şubat sonuna kadar sıfırlandı. Domates konservesi ithalatı için de 31 Mayıs’a kadar 25 bin ton sıfır gümrük vergili tarife kontenjanı tanındı. Toprak Mahsülleri Ofisi’ne (TMO) bu yıl 1 milyon ton buğday, 700 bin ton arpa, 700 bin ton mısır, 100 bin ton pirinç ve 100 bin ton bakliyat ithalatı yetkisi verildi.
KÖKLÜ DEĞİŞİKLİKLER İÇERİYOR
Kamuoyunda “Hal Yasası” olarak bilinen 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da yapılacak düzenlemeyle sebze ve meyve ticareti sektöründe köklü dönüşümler öngörülüyor. Bu kapsamda, hallerin altyapısı yenilenecek ve yeni bir bakış açısıyla modernizasyonu sağlanacak. Üretici ve tüketici hakları açısından büyük önem taşıyan yeni yasanın, fiyat istikrarının sağlanmasına katkı vermesi bekleniyor. Sebze ve meyvenin borsası niteliğindeki hallerin sayısının düşürülmesi, ürün çeşitliliğinin ve işlem hacminin artması planlanıyor.
81 İLE YAZI GÖNDERİLDİ
Denetimlerinin devam ettiğini belirten Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, bunları çok görünür kılmadıklarını ancak yapılan işin çok önemli olduğunu söyledi. Pekcan, geçen hafta 81 valiliğe yazı gönderdiklerine işaret ederek, hem İç Ticaret Genel Müdürlüğü hem de Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü ile birlikte, yerinde uygulamalara ve denetimlere daha kapsamlı bir şekilde devam ettiklerini, sonuçları en kısa zamanda herkesin göreceğini bildirdi. Marketlerdeki fiyatların dikkatini çekip çekmediğinin sorulması üzerine Pekcan “Esasında Hal Yasası’nın bir an önce devreye girip uygulanmasıyla bu sıkıntılarımızın çoğunu atlatacağız. İnşallah en kısa zamanda devreye girerse bu geçişleri daha kolay göreceğiz” diye konuştu.
