Merkezi yönetim bütçe giderleri Aralık 2022’de 375 milyar 143 milyon lira iken geçen ay yüzde 271,2 artışla 1 trilyon 392 milyar 477 milyon liraya yükseldi. OVP’de yer alan GSYH’ya göre, geçen yıl bütçe açığının milli gelire oranı yüzde 5,4 oldu. Bütçe açığının milli gelire oranı 2003’ten bu yana en yüksek seviyeye çıktı. OVP’de bütçe dengesinin 2023 yılında 1.6 trilyon TL açık vermesi öngörülmüştü.
Türkiye’nin 2023’e ilişkin bütçe uygulamaları sonuçları belli oldu. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yayınladığı verilere göre, 2023’ün Ocak-Aralık döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri Aralık 2022’de 375 milyar 143 milyon lira iken geçen ay yüzde 271,2 artışla 1 trilyon 392 milyar 477 milyon liraya yükseldi. Böylelikle bu yıl merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 5 trilyon 589 milyar 85 milyon lira ödeneğin yüzde 24,9’u kullanılmış oldu.
2022’nin aralık ayı bütçesinde 103 milyar 966 milyon lira faiz dışı açık oluşurken Aralık 2023’te söz konusu rakam 800 milyar 199 milyon lira oldu. Faiz hariç bütçe giderleri, Aralık 2023’te bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 278,3 artarak 1 trilyon 350 milyar 144 milyon liraya ulaştı. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı yüzde 27,3 olarak hesaplandı.
Öte yandan dikkat çeken bir hesap da Orta Vadeli Program (OVP) tarafından geldi. OVP’de yer alan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) projeksiyonlarına göre, geçen yıl bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 5,4 olduğu görüldü. Bu veriler ışığında bütçe açığının milli gelire oranı 2003’ten bu yana en yüksek seviye olarak kaydedildi. Orta Vadeli Program’da merkezi yönetim bütçe dengesinin 2023 yılında 1 trilyon 633 milyar TL açık vermesi öngörülmüştü. OVP’de 2023 yılında bütçe açığının GSYH’ye oranla yüzde 6,4 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmişti. Merkezi yönetim bütçe dengesi 2022’de 142,7 milyar TL açık verirken, bütçe açığının GSYH’ye oranı yüzde 1 olarak kaydedilmişti.
Aralıkta personel giderleri, bir önceki yılın aynı ayına kıyasla yüzde 95,2 artarak 94 milyar 1 milyon lira oldu. Personel giderleri için bütçede öngörülen 952 milyar 308 milyon lira ödeneğin yüzde 9,9’u kullanıldı. Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, Aralık 2023’te bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 74,6 artışla 15 milyar 553 milyon liraya yükseldi ve bütçede öngörülen 150 milyar 392 milyon lira ödeneğin yüzde 10,3’ü kullanılmış oldu. Söz konusu dönemde, mal ve hizmet alım giderleri için bütçede öngörülen 419 milyar 443 milyon lira ödeneğin yüzde 19,2’si harcandı. Aralık 2023’te yüzde 54,4 artışla 80 milyar 643 milyon lira mal ve hizmet alımı gideri gerçekleşti.
VERGİ GELİRLERİ ARALIK AYINDA ARTTI
Merkezi yönetim bütçe gelirleri, Aralık 2022’de 252 milyar 931 milyon lira iken Aralık 2023’te yüzde 117,4 artarak 549 milyar 945 milyon liraya çıktı. Bütçe tahminine göre, bütçe gelirlerinin aralık ayı gerçekleşme oranı 2022’de yüzde 9,9 iken geçen ay yüzde 11,2 oldu. Vergi gelirleri, Aralık 2023’te bir önceki yılın aynı ayına kıyasla yüzde 108,3 artarak 440 milyar 911 milyon liraya ulaştı. Vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise Aralık 2022’de yüzde 9,7 iken geçen ay yüzde 10,3 olarak hesaplandı.
Genel bütçe vergi dışı diğer gelirleri, Aralık 2023’te yüzde 143 artışla 92 milyar 12 milyon lira olarak kaydedildi. Özel bütçeli idarelerin öz gelirleri 14 milyar 885 milyon lira, düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirleri 2 milyar 136 milyon lira olarak belirlendi. Vergi türleri itibarıyla Aralık 2023’te bir önceki yılın aynı ayına göre, gelir vergisi yüzde 96,4, kurumlar vergisi yüzde 124,9, dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 225, özel tüketim vergisi yüzde 122,3, banka ve sigorta muameleleri vergisi yüzde 161,7, ithalde alınan katma değer vergisi yüzde 79,6, damga vergisi yüzde 84,2, harçlar yüzde 42,6, diğer vergiler tahsilatı yüzde 115,9 arttı.
BÜTÇE GİDERLERİ YÜZDE 124 YÜKSELDİ
Merkezi yönetim bütçe giderleri 2022 yılında 2 trilyon 942 milyar 748 milyon lira iken 2023’te yüzde 123,8 artışla 6 trilyon 585 milyar 456 milyon liraya yükseldi. 2022’de bütçe 168 milyar 243 milyon lira faiz dışı fazla verirken, 2023’te 700 milyar 353 milyon lira faiz dışı açık verdi. Merkezi yönetim bütçesi, Ocak-Aralık 2022 döneminde 142 milyar 660 milyon lira açık verirken geçen yılın aynı döneminde 1 trilyon 374 milyar 968 milyon lira açık verdi. Faiz hariç bütçe giderleri, 2023 yılında 2022’e kıyasla yüzde 124,6 artarak 5 trilyon 910 milyar 841 milyon liraya yükseldi. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı yüzde 119,6 olarak hesaplandı.
Personel giderleri, söz konusu dönemde, yüzde 115,3 artışla 1 trilyon 324 milyar 530 milyon lira oldu. Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri, aynı dönemde yüzde 91,7 artarak 185 milyar 735 milyon liraya yükseldi. 2023 yılı mal ve hizmet alım giderleri, yüzde 75,8 artışla 452 milyar 855 milyon lira olarak gerçekleşti. Söz konusu giderlerin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise yüzde 108 olarak kayıtlara geçti. Cari transferler yüzde 110,7 artarak 2 trilyon 373 milyar 641 milyon lirayı buldu. Söz konusu dönemde, 542 milyar 997 milyon lira sermaye gideri, 858 milyar 59 milyon lira sermaye transferi yapıldı. Borç verme giderleri ise 173 milyar 25 milyon lira olarak hesaplandı. Faiz giderleri yüzde 117 yükselerek 674 milyar 615 milyon liraya çıktı.
GELİRLER 5.2 TRİLYONDA KALDI
Merkezi yönetim bütçe gelirleri, 2022’de 2 trilyon 800 milyar 88 milyon lira iken 2023’te yüzde 86,1 artışla 5 trilyon 210 milyar 488 milyon liraya ulaştı. Bütçe tahminine göre, bütçe gelirlerinin ocak-aralık dönemi gerçekleşme oranı 2022’de yüzde 109,7 iken 2023’te yüzde 105,7 oldu. Vergi gelirleri tahsilatı, söz konusu dönemde yüzde 91,2 artarak 4 trilyon 500 milyar 866 milyon lirayı buldu. Vergi gelirlerinin bütçe tahminine göre gerçekleşme oranı ise yüzde 105,4 olarak kayıtlara geçti. Genel bütçe vergi dışı diğer gelirleri de aynı dönemde yüzde 54,7 artarak 599 milyar 279 milyon liraya yükseldi.
Özel bütçeli idarelerin öz gelirleri 88 milyar 172 milyon lira, düzenleyici ve denetleyici kurumların gelirleri 25 milyar 171 milyon lira olarak hesaplandı. Vergi türleri itibarıyla 2023’te 2022’e göre, gelir vergisi yüzde 94,7, kurumlar vergisi yüzde 55, dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 188,6, özel tüketim vergisi yüzde 121,1, banka ve sigorta muameleleri vergisi yüzde 126,4, ithalde alınan katma değer vergisi yüzde 64, damga vergisi yüzde 96,9, harçlar yüzde 68,7 ve diğer vergi gelirleri yüzde 111,5 artış gösterdi.
‘DAKİKADA 8.5 MİLYON LİRA VERGİ ÖDEDİK YİNE YETMEDİ’
Ekonomist Burcu Aydın Özüdoğru “Son 20 yıl içinde milli gelire oranla bütçe açığı %5 oranını 3 defa aştı. Bunlar: 2023 (deprem ve seçim etkisi) 2009 (küresel finansal kriz) 2004 (IMF program dönemi)” paylaşımını yaptı. Vergi uzmanı Ozan Bingöl ise “2023 yılında; dakikada 8 milyon 557 bin 429 lira, saatte 513 milyon 445 bin 766 lira, günde 12 milyar 331 milyon 138 bin 591 lira, ayda 375 milyar 72 milyon 132 bin 147 lira, toplamda ise bir yılda 4 trilyon 500 milyar 865 milyon 585 bin 767 lira VERGİ ödedik. Bu kadar vergi ödedik ama yine yetiremedik ve 2023 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesi 1 trilyon 374 milyar 967 milyon lira açık verdi” ifadelerini kullandı.
‘İKTİDARIN YENİ REKORU DA BU’
Ekonomist Mustafa Sönmez “2023 bütçe açığı 1,4 trilyon TL’ye yaklaştı. Baştaki tahmin 660 milyar TL idi! Deprem sonrası getirilen vergilere, KKM yükünün TCMB’ye yıkılmasına rağmen bu büyük açık yaşandı. Devasa açığın bir kısmı depremden. Ama esas açık Erdoğan’ın seçim için saçıp savurmalarından. 2023’ün 1,4 trilyon TL’lik açığı, 2023 milli gelirinin (OVP tahmini) yüzde 5,4’ü. Erdoğan’ın seçim korkusuyla dağıttığı bütçenin bu açığı, AK Parti iktidarının rekoru. Alınan ağır vergilere, TCMB’ye yüklenen KKM faturasına rağmen, bu sonuç yaşandı. Bu yük yıllarca halkın sırtında kalacak” açıklamasını yaptı.
‘DEPREM OLMASA BİLE 750 MİLYARLIK AÇIK OLACAKTI’
Ekonomist Uğur Gürses “Aralık ayında bütçe açığı 842 milyar oldu. Böylece tüm yılın bütçe açığı 1.374 milyar TL oldu. Aralık’ta 842 milyarın 622 milyarı sermaye transferinden geliyor. Bunun da AFAD’a yapılan bütçe transferi olduğunu Ankara kaynaklarından öğrendim. Deprem nedeniyle yapılan bu 622 milyarlık transfer olmasaydı, yıl yaklaşık 750 milyarlık bir bütçe açığı ile bitecekti. Bu bile 2022 bütçe açığı olan 139 milyarın 5 kat üzerinde. Bir de Hazine’nin üzerinde olan yaklaşık 200-300 milyarlık KKM kur farkının (Tam olarak bilmiyoruz) TCMB’ye aktarıldığını da hesaba katarsak Nebati döneminde süpürülen ‘halı altından’ çıkan bütçe açığının nasıl bir tablo sergileyeceğini hayal edelim.”
‘OVP BEKLENTİMİZİN ALTINDA’
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 2023 yılı merkezi yönetim bütçe gerçekleşme sonuçlarına ilişkin değerlendirmede bulundu. Bütçe açığının Orta Vadeli Program (OVP) beklentilerinin yaklaşık 258 milyar lira altında, 1 trilyon 375 milyar lira olarak gerçekleştiğine işaret eden Şimşek, “Bütçe açığının milli gelire oranı ise yüzde 6,4 olan OVP öngörülerinin 1 puan altında yüzde 5,4 seviyesinde gerçekleşti. Deprem harcamaları hariç tutulduğunda ise bu oran yüzde 1,7 seviyesinde.” diye konuştu. Şimşek, bütçe açığındaki bu olumlu görünümde, öngörülenden daha yüksek gelir tahsilatının etkili olduğunu bildirirken, “Gelir performansındaki bu artışta ise yurt genelinde gerçekleştirilen etkili vergi denetimleri, kayıt dışı ekonomiyle güçlü mücadele ve tahsilatı hızlandırma çalışmaları belirleyici olmuştur.” ifadesini kullandı.
‘DEPREM HARİÇ HARCAMA HEDEFLERİ UYUMLU’
Yürütülen çalışmalara ilişkin de bilgi veren Mehmet Şimşek, borçlularla birebir irtibata geçildiğini ve borçlarını ödemeleri için gerekli bilgilendirmelerin yapıldığını anlattı. Şimşek, tek seferde ödeme yapamayacak durumda olan borçlulara taksitlendirme yoluyla yardımcı olunduğunu belirtirken, “Ödeme eğiliminde olmayan borçlular hakkında ise gerekli icra işlemleri yapılmıştır. Gider tarafına bakıldığında, depreme yönelik ihtiyaçlar için daha fazla kaynak aktarılmasına rağmen OVP ile uyumlu bir görünüm sergilenmiştir. Deprem hariç harcamalarda ise mali disiplin hedefiyle uyumlu, öncelikli ihtiyaçların karşılandığı ve önümüzdeki yıllara herhangi bir ilave yük oluşturmayan bir anlayış benimsendi.” değerlendirmesini yaptı.
Bakan Şimşek, depreme yönelik ihtiyaçlar için 762 milyar liralık harcama öngörülmüşken yıl sonu harcama tutarının 950 milyar lira seviyesine ulaştığını aktararak, şunları kaydetti: “Deprem harcamalarının milli gelire oranı ise yüzde 3,7’dir. Geçici nitelikte olan bu harcamaları hariç tuttuğumuzda ise bütçe açığının milli gelire oranı yüzde 1,7 ile Maastricht kriterinin de altındadır. Bütçe sonuçları da program hedeflerinin gerçekleştirilmesine ve mali disiplinin yeniden tesisine yönelik kararlılığımızı göstermektedir.”
‘ZAMLAR FAİZİ BASKILIYOR'
Ekonomistler de bütçe uygulamaları hakkında yorumlarını sosyal medya üzerinden paylaştı. İktisatçı Ali Hakan Kara “Bütçe açığı son yılların rekorunu kırarak milli gelire oranla yüzde 5,3 oldu. Kamunun kendi belirlediği harç ve vergilere yüzde 54, ücretlere yüzde 50’ye yakın zam yapıldı. Faiz artışı enflasyonu düşürmede işe yaramıyor deniyor, böyle olursa tabii yaramaz” dedi. Ekonomist Oğuz Demir ise “2023 yılında devletin harcamaları, gelirlerinin 1,37 trilyon TL ötesine geçmiş. 10.000 TL geliriniz varken 12.640 TL harcamışsınız. Kredi kartı borcu da zaten dağ gibi! Ne yapardınız?” yorumunu yaptı.
‘GİDERLERDE HİÇBİR TASARRUF ÇABASI YOK’
Analist Menekşe Yılmaz “Bütçe dengesi nihai bir amaç gibi anlatılıyor ama değil. Bütçe açığını niçin verdiğiniz, bu açığın kimin servetine ilave edildiği, hangi faiz seviyesinden ve hangi para birimi ile borçlandığınız daha önemli. Böyle bakınca gelir dağılımı öne çıkacağından tartışmamak gerekir Mesela bizde 30 Kasım itibari ile merkezi yönetim borç stoku, 6.573 milyar TL’ydi ve bunun 4.266 milyar TL’si döviz cinsindendi. Düşünün kurdaki 1TL’lik artışın yaratacağı etkiyi. Kur arttıkça ithalat vergileri de azalıyor tabi; böyle bir bütçe yapısı.”
Sosyal medya üzerinden yapılan yorumlarda ekonomistler bütçedeki yüksek açığın depreme bağlamanın yanlış olduğunu aktardı.
Paylaşılan bilgiye göre; “2022’ye göre artış oranında bütün önemli kalemlerde 2023 enflasyonunun çok üzerinde artışlar var. Birçok kalemde 27.7.2023’de kabul edilmiş revize bütçeye göre bile yüzde 100’ü aşan harcamalar var. Bu bütçe gerçekleşmelerini, 894 milyarlık buraya ait olması gereken giderin de TCMB’ye kaydırıldığı düşünülürse, makul kabul etmek mümkün değil; giderlerde hiçbir tasarruf çabası görünmüyor.”
