Devlet kelimesi, kelime olarak, köklü, muhkem görünüyor değil mi?
Görünüşte öyle.
Aslı o kadar muhkem değil.
‘Tedavül’ kelimesiyle aynı kökten.
Tedavül, bugünkü Türkçeyle ‘dolaşım’ anlamına geliyor. Elden ele geçmek.
Devlet, aslında saadet, mutluluk demek.
Herkesin bildiği ‘cümle içinde kullanımı’ Muhibbi’den.
“Halk içinde muteber nesne yok devlet gibi/Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi.”
Buradaki ‘devlet’ memleketin idaresiyle hiç alakalı değil.
Tamamen mutluluk.
Hayatı, Muhibbi’nin şiirindeki ‘devlet’i Osmanlı Devleti gibi bir devlet sanarak geçen insanlarımız vardır muhtemelen. Onlara geçmiş olsun.
Kur’an-ı Kerim’deki ‘tedavül’ kelimesi de ‘devlet’in anlamı konusunda bir delil.
“Biz bu günleri insanlar arasında tedavül ederiz.”
Uhud Savaşı sonrasında nazil olmuş.
Yani bir siz kazanırsınız, bir onlar.
Sonuçta dönüp duran, bir ona, bir ötekine geçen bir şey devlet.
Dönüp duran bir şey, sonradan nasıl muhkem, son derece katı, sağlamlık ve kuvvet çağrıştıran bir şeyin adı olmuş?
Hani masallarda olur. Kuş, ahalinin üstünde döner, döner, döner, birinin başına konar.
Onu padişah yaparlar.
Padişah olmak, en azından ahalinin gözünde, bir saadet.
Kelime böylece evrilmiş, bugün bildiğimiz devlete yaklaşmış.
Nişanyan “Talih, statü, servet” karşılığı vermiş. “Devlet deyimine paraleldir. Hükümdarın sahip olduğu bir niteliğin adı iken soyut anlam kazanmıştır” diyor.
Batı dillerinde ‘devlet’ adı üstünde ‘statik,’ durağan, pek hareket etmeyen bir şey.
Bizdeki ‘devlet’ kelimesinin mazisi biraz oynak, cevval.
Oynak, ya da gevşek bir zeminin üzerine beton bina inşa edilince pek sağlam olmuyor. Depremlerde kolay çöküyor.
Kelimenin mazisi haline hulul edebilir mi?
Bu yüzden mi bizde ‘devlet’ halden hale çok geçiyor?
Üzerinde düşünmeye değer.
Kelimenin etimolojisinden hareketle doğudaki ve batıdaki devlet kavramlarını irdeleyen birkaç makale okuduğumu hatırlıyorum. Ama şimdi aynı hattın üzerinden geçmeye niyetim yok.
Farkındaysanız, bugünlerde ‘devlet aklı’ tabiri çok sık kullanılıyor.
Daha çok da MHP lideri Devlet Bahçeli’nin Öcalan’ı TBMM’de PKK’yı lağvettiğini açıklamaya davet etmesine atıf yapılarak.
Bir tezin baş tarafına ‘devlet’ ve ‘akıl’ laflarını koyduğunuz zaman tezinize bir kuvvet kazandırdığınızı düşünüyorsunuz.
Yani durum bildiğiniz gibi değil, işin içinde iş var, demiş oluyorsunuz.
Olaylara yalınkat yaklaşmadığınızı, düşüncenizde bir derinlik olduğunu ima etmiş oluyorsunuz.
Ben, bugüne kadar gözlemleyebildiğim ‘devlet’e böyle derin, hikmetli, her zaman çok isabetli bir akıl izafe edemiyorum.
Eğer varsa bir devlet aklı, mesela Suriye’de neden bu kadar çuvalladık?
Sisi’ye katil derken mi akıllıydık, kardeş derken mi?
Ekonomiyi, göz göre göre, hangi akılla bu kadar bozduk?
Var idiyse devlet aklı, mesela görevden alınmasaydı eski Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal?
Bu enflasyon ne? Hangi devlet aklının mahsulü?
Yoksa devlet bizi terbiye etmek için mi enflasyonu besledi büyüttü?
Yoksulluğun nasıl bir şey olduğunu anlayalım diye mi?
Veya insanların cebinden paralarını çalıp herhangi bir müeyyideye muhatap olmadan koltuğunda oturmaya devam etmenin zevkini tatma ayrıcalığını yaşamak için mi?
Farz edelim bu yeni hadisede devlet aklı var.
Abi, barış diyorsun, kardeşlik diyorsun. İki üç gün sonra Esenyurt belediye başkanını hapse tıkıyorsun, yerine kayyım atıyorsun.
Devlet o kadar gel-git akıllı mı?
Özetle, şunu demek istiyorum:
Eğer ‘devlet aklı’ tabiriyle bizim göremediklerimizi de gören, her şeyi bütün yönleriyle düşünen, ona göre kararlar alan, milletin hayrını daima gözeten, sağlam, müdebbir bir akıldan söz ediyorsak öyle bir akıl maalesef yok.
Devleti idaresinde etkisi, sözü olanların bazen isabet eden, bazen yanılan, bazen iyi, bazen kötü çalışan, münferit akılları var.
Entegre oldukları da vakidir. O zaman da fevkalade bir şey çıkmıyor.
Yani, olan bitenlerde hikmet-i hükümet arayarak kendinizi yormayın.
(İsteyen bu oynaklığı da kelimenin etimolojisine bağlayabilir.)