İstanbul’un fethini ve en büyük devlet adamlarımızdan Fatih Sultan Mehmet’i artık sadece zaferleriyle değil, hatta daha çok onun bilim ve felsefeye duyduğu ilgiyle anmalıyız.
21. yüzyıl Türkiye’sinde hâlâ bilimin önemini anlatmaya ihtiyacımız var çünkü.
Bunu aşağıda yazacağım; önce şu abes “Konstantinopol” meselesi…
Yunan tarihçi Dimitri Pentzopoulos da Yunan toplumunda bir Bizans nostaljisi olduğunu yazıyor. Bizim “cihan devleti” nostaljimiz gibi…
MÜTAREKE’DE BİLE
Fakat bu, Türkiye’nin Rumeli’yi, 7-8 milyonluk Yunanistan’ın da 15 milyon nüfuslu İstanbul’u almaya kalkacağını göstermez.
Abdülhamid, o zaman Osmanlı coğrafyasında büyük bir nüfusa ve çok daha büyük ekonomik güce sahip olan Rumlardaki Yunan milliyetçiliğini körüklemesinden çekindiği için Fetih kutlamalarını yasaklamıştı. Bu bir tedbirdi.
Fakat İstanbul, işgal edildiği Mondros mütarekesi döneminde bile Konstantinopol yapılamadı. Mütareke döneminde Fatih’in türbesi ziyaret edilerek fethin yıldönümü kutlandı. İşte 13 Haziran 1919 günlü gazete manşeti:
Tasvir-i Efkâr gazetesi, aynı sayısında şair Abdülhak Hamit’in “Merkad-i Fatih’i Ziyaret” şiirini de yayınlıyordu.
FATİH VE MEDRESE
Bugün Türkiye’nin güçlü olmasının yolu, bugünkü vatan sınırları içinde bilim, hukuk ve ekonomide gelişmiş ülkeler düzeyine çıkabilmektir.
Atatürk ve Venizelos’un faşist İtalyan tehdidine karşı Balkan paktını kurmaları tam bir rasyonel diplomasi örneğiydi.
Bugün Yunanistan’la aramızdaki Ege ve Kıbrıs sorunlarında güçlü olmamızın da yolu hukukta ilerleyip dünyada itibar kazanmak, bilimde ilerleyip güç kazanmaktır.
Tarihimizin en saygın simalarından Fatih’i bilim tarihi açısından anmak böyle bir bilincin gelişmesi için çok önemlidir.
Selçuklu Nizamiye medreseleri devlete hukukçu (fakih) yetiştirmek ve Sünni inancı güçlendirerek o çağın anlayışında itikadî anarşiyi gidermekti.
Fatih, “aklî ilimler”i medreseye sokan ilk hükümdardır.
Bilim tarihçisi Ekmeleddin İhsanoğlu, Fatih’ten önceki medrese vakfiyelerinde sadece dinî ilimlere yer verildiğini, ilk defa Fatih’in kurduğu Sahn medreselerinde “aklî ve naklî ilimler”i ders olarak koyduğunu belirtiyor. O zamanki deyişle “fünun-ı mâkule ve menkule…”
İhsanoğlu, Fatih’in önce “aklî ilimler”i zikrettiğini dikkat çekiyor. (Osmanlı Bilim Mirası, Yapı Kredi Yay. I, s. 117-120)
Fatih’in Gazali ile İbn Rüşd arasındaki felsefe tartışmasını canlandırmak istediğini, Rönesans sanatına ilgi duyduğunu da biliyoruz.
MEDRESE’DEN MODERN BİLİME
Prof. Fahri Unan, Fatih’in Sahn medreselerini kurmasından sonra Osmanlı ulamasının “her bakımdan bir hayli yüksek” eserler verdiğini fakat sonra gerilediğini anlatır: 1470-1600 arasındaki 130 senede Osmanlı ulamasının yazdığı “telif” eser sayısı 189’dur.
Fakat, 1600’lü ve 1700’lü yıllarda Osmanlı ulemasının “telif” eser sayısı 32’ye düşecektir! Ulema sayısı arttığı halde…
Aklî ilimler yetersizdi, tamamen unutulacaktır.
Bozulma konusunda Gelibolulu Mustafa Âli, Koçi Bey ve Katip Çelebi birince el kaynaklardır. Gelibolulu şöyle yazıyordu:
“Müderris vardı ki, ayda bir kerre derse varmaz, nice varsun ki okutacak talebe bulunmaz ve bulunsa da kendüsi ders virmeğe kadir olmaz...”
Aynı asırlarda Batı’da bilim devrimi başlamıştı! Batı’daki bilim devrimi devletlerin bilim politikalarının eseri değildi. Sosyal hareketlilik tabuları kırarak zihinleri açmış, Kopernik’ler, Galieo’lar böyle orta çıkmıştı.
Bizde modern bilime ilginin işaretleri 18. Yüzyılda başlamışsa da Tanzimat ve Abdülhamid zamanındaki modern okullar medrese zihniyetinin dışında nesiller yetiştirdi; Milli Mücadele’ye Cumhuriyet’e giden yol böyle oluştu.
Bilim verilerinde hâlâ epey gerilerindeyiz. Bilimin ve hukukun önemini toplumsal hafızaya yerleştirmek bütün siyasi ideolojilerden daha önemli, daha değerli, daha üstün, daha âcil bir ihtiyaçtır.
Okurlarımın Ramazan bayramını kutlar, sağlık ve mutluluklar dilerim.