4 Ağustos 2020’de Beyrut Liman’ında vuku bulan dehşet verici patlama 158 kişinin ölümüne, 5000 kişinin yaralanmasına, 300.000 kişinin evsiz kalmasına ve 15 milyar dolarlık hasara yol açtı.
Bu büyük yıkıma sebep olan neydi? Bahse konu ülke, iç savaştan, suikastlardan, terörizmden yakasını bir türlü kurtaramayan Lübnan olunca herkes yeni bir terör saldırısından şüphe etti. Fakat Lübnan Cumhurbaşkanı Michel Aoun ve Lübnan istihbaratının başındaki Tümgeneral Abbas İbrahim, felaketin sebebinin limanda tutulan 2750 ton amonyum nitratın patlaması olduğunu söylediler.
2013 yılında Batum’dan Mozambik’e doğru hareket eden, Moldova bandıralı “MV Rhosus” adlı gemi, arızalanması nedeniyle Beyrut Limanı’na uğramış, denetimlerde amonyum nitrat taşıdığı fark edilince uluslararası denizcilik kuralları gereği, arızalı geminin tehlikeli yükü boşaltılmış.
Amonyum nitrat, çuvallarda taşınılabilen, tarımda, gübre imalatında nitrojen kaynağı olarak kullanılan, beyaz toz şeklinde bir madde. Fakat akaryakıtlarla birleştirilerek güçlü bir patlayıcıya dönüştürülebiliyor.
Mebzul miktarda amonyum nitratla “yakalanan” MV Rhosus’un sahibi Rus iş adamı İgor Greşukin, Beyrut Limanı’nda sıkışıp kalan gemisini, 2014’te altı aydır maaşlarını ödemediği mürettebatıyla birlikte kaderine terk etmiş. Zaten daha önce de uğradığı limanlardaki teftişler neticesinde karşılaştığı kınama ve tutuklamaları, problemleri çözmek yerine rüşvet vererek atlatma yoluna gidiyormuş.
Gemideki amonyum nitrat limandaki bir depoya taşınmış. Normalde böyle tehlikeli kimyasalların limanda tutulmaması, bir an önce daha güvenli şekilde depolanacağı iç bölgelere taşınması veya derhal satılarak gönderilmesi gerekiyormuş.
Lübnan Gümrük Genel Müdürü Bedri Zahir, Beyrut Limanı’ndaki patlayıcı maddelerin oluşturduğu tehlike için 6 kez yargıya başvuruda bulunduklarını ama sonuç alamadıklarını söylüyor. Liman müdürü Hasan Koraytem ise depodaki maddelerin ‘bu denli tehlikeli olduğu’ düşünemediklerini itiraf ediyor.
Neticede bu umursamazlıklar, kural tanımazlıklar, cahillikler ve kifayetsizlikler zinciri, 2750 ton amonyum nitratın, altı sene boyunca limanda bekletilmesine sebep olmuş.
Doğru şartlarda depolansa ve kontrol edilse bu kadar tehlikeli olmayacak kimyasallar, yıllar içinde limanın nemli havası yüzünden çürümüş, bozulmuş ve yavaş yavaş dev bir bombaya dönüşmüş.
***
BBC’de yayımlanan meşhur bir bilim kurgu dizisi var: “Doctor Who”. Bu dizinin “Gridlock” isimli bölümü beni epeyce etkilemişti. Beyrut’ta yaşananlar, hem adıyla hem konusuyla bu bölümü aklıma getirdi.
Dizinin bu bölümünde kahramanlar, uğradıkları gezegende, korkunç bir trafik sıkışıklığının ortasında buluyorlar kendilerini.
Havada seyreden trafik tamamen kitlenmiş.
Öyle geçici bir kilitlenme değil bu! Uçan araçlarında senelerdir trafiğe takılıp kalmış olanlar var.
Fakat insanlar bu durumu kabullenmiş görünüyorlar, bir daha açılmamak üzere kitlenen trafikte her şey normalmiş gibi davranıyorlar. Başlarına geleni -çaresizce- kabullenip krize uyum sağlamışlar.
Sonra anlaşılıyor ki yerinde duruyor sandıkları devletleri aslında çoktan yıkılmış!.. Pek çok kuralın yanı sıra trafik kurallarının da uygulanması için gereken devlet otoritesi ortadan kalkalı yıllar olmuş!
***
Yakın zamanda Beyrut’ta trafik ışıklarının yüzde yetmişinin aylardır çalışmadığına, trafiğin tam bir keşmekeş olduğuna dair haberler okumuştuk.
Aynı anda tüm ışıkların hepsinin birden yandığı ya da hiçbirinin yanmadığı trafik lambaları, siyasi kilitlenmenin, kötü yönetimin, keyfiliğin, kuralsızlığın, yolsuzluğun ve yozlaşmanın neticesinde ortaya çıkan belirsizliğin sembolleşmiş hali gibiydi. Yaklaşan felaketin habercisiydi.
Trafik lambalarını çalıştırmaktan aciz yönetimin, tehlikeli kimyasalları kurallara uygun depolaması beklenemezdi.
Beyrut’taki göstermelik kurumlar, güç sahiplerince hiçe sayılan kuralları uygulama kabiliyetlerinden mahrumdular.
Maalesef bizde de kurumları ve kuralları hiçe sayanlar ve onlara alkış tutanlar var.
Onları bu vahim tabloya bakarak tutumlarını gözden geçirmeye davet ediyorum.