Teknoloji ve psikoloji iş hayatımızı yakından etkiliyor. Teknolojinin etkisi somut olarak algılanırken, psikolojik değişimler daha az ve geç fark ediliyor. Çok fark edilmese de iş hayatının değişen koşulları “şefkatli liderlik” ihtiyacını öne çıkarıyor (1, 2).
Şefkat, sözlükte “acıyarak ve koruyarak sevmek” olarak açıklanıyor. Sevgi, merhamet, yardım, cesaret, hoşgörü, kabul ve sükûnet duygularını barındırıyor.
Bu kavram empati ve sempati kavramlarıyla da benzer anlamlar içeriyor. Empati, diğerinin bakış açısını ve duygusunu fark etmek, “seni anlıyorum; bunun için yardımcı olabilir miyim?” anlayışını benimsemektir.
Günümüzde “empati” kavramını hepimiz kullanıyoruz. Ancak kavramın içerdiği anlamın toplumda yaşandığını çok az görüyoruz.
Liderlik felsefesinin temelinde bağ kurmak vardır. Önemli sorunlar yaşayan çalışanlar, kendisini dinlemeyecek, anlamayacak yöneticilerle konuşmak istemezler. Çalışanların şeffaf ve dürüst bir şekilde konuşabilmesi için; yöneticilerin statü, sorumluluk, eğitim ve sahip oldukları güçten bağımsız olarak, muhatapları ile eşit seviyede olduklarını kabul etmeleri gerekir. Karşısındakini kendisinden “aşağıda, değersiz, talimatlarını aynen uygulamak mecburiyetinde olan kişiler” olarak gören yöneticiler başarılı bir bağ kuramazlar.
İhtiyacımız olan şey, tüm paydaşları empati, nezaket ile dinleyebilen, anlayabilen, duyguların farkında olan, herkesin iyi olmasını arzulayan, onların değerli olduklarını hissettirebilen liderliktir.
Şefkatli liderler çalışanlarının önündeki engelleri aşmalarına, başarılı olmalarına, kendi potansiyellerini ortaya koymalarına destek olurlar. Sadece talimat, öğüt, akıl vererek iletişime geçmek yerine tüm paydaşları ortak çözümün bir parçası haline getirirler.
HİZMETKAR LİDERLİK VE ŞEFKATLİ LİDERLİK (1)
Şefkatli liderlik, 1970’lerde Amerika’lı yazar Robert K. Greenleaf tarafından literatüre kazandırılmış “hizmetkar liderlik” kavramının gelişmiş versiyonudur.
Hizmetkâr lider davranışının, klasik liderlikten ayırıcı altı temel özelliği; yetkilendirme, sorumluluk, şeffaflık, yol gösterme, alçakgönüllülük ve kişilerarası kabul olarak tanımlanmıştır.
Bunlardan ilk dördü modelin esas unsurlarını oluşturmaktadır. Minnettarlık, diğerkâmlık ve affedicilikle birlikte alçakgönüllülük, bu davranışın altında yatan erdemler olarak kavramsallaştırılmıştır. Şefkatli sevgi ise kişilerarası kabul için öne çıkan unsurlardan biri olarak, hizmetkâr liderin hizmet etme ihtiyacının temeline yerleştirilmiştir.
ŞEFKAT VE GÜVEN (1)
2020’de Deneysel Sosyal Psikoloji Dergisi’nde yayınlanan bir araştırmada; şefkatli olarak algılanmanın ahlaki kararlarda dezavantaj yaşatabileceği görülmüştür. Yardımseverlikle hareket etmenin dürüstlükten fedakârlık etmekle sonuçlanacağı düşünülen bazı olaylarda, algılanan şefkatin güveni nasıl etkilediği araştırılmıştır. Araştırmalarda, şefkatli olarak algılanan kişilerin dürüst olmayan bir şekilde davranacağına inanılmış ve bu kişilere güven azalmıştır. Örneğin; kendisini şefkatli olarak tanımlayan bir aday, aynı özgeçmişe sahip olmasına rağmen, kendisini sosyal olarak tanımlayan bir adaya kıyasla, olumsuz geribildirim vermeyi içeren bir pozisyon için daha az uygun bulunmuştur. Başka bir deneyde; gerçeği söylemenin ortağı için mali kayıpla sonuçlanacağı bir oyun düzeninde, son derece şefkatli oldukları bildirilen kişilerin yardım amaçlı yalan söyleme ihtimalinin daha yüksek olacağına inanılmıştır.
Şefkatli lider aynı zamanda “güvenilen lider” olmalıdır.
Bu amaçla: şefkatli bireylerin güvensizlik oluşturacak tutumlardan kaçınmaları için dürüstlüğü bir değer olarak önceliklerine almaları; kişiye veya duruma göre değil, her koşulda bu değerin gerektirdiği davranış normlarına uygun hareket etmeleri gerekir.
ŞEFKAT VE ZORLAYICILIK (1)
Yönetim sorumluluğu hedefe ulaşmak için insanları zorlamayı, bazen sert geri bildirimler vermeyi, bazen de onları hayal kırıklığına uğratan zor kararlar almayı gerektirebilir. Böyle bir sorumluluk, çalışanları konfor alanının dışına çıkartacak şekilde, zorlamayı gerektirir. Bu sebeple, zorbalık etmeden zorlamak şefkatli yöneticinin kazanması gereken bir beceridir. Sağlıklı geri bildirim mekanizmaları ve uygulamaları bu konuda yöneticinin en güçlü araçlarından biridir.
BİLGELİK VE ŞEFKATLİ LİDERLİK (1)
2020 yılında Harvard Business Review’da yayınlanan makalelerinde Rasmus Hougaard, Jacqueline Carter ve Nick Hobson, etkili liderliğin bilgelik ve şefkatin birleşiminden oluştuğunu açıkladılar. Yaklaşık 100 ülkeyi kapsayan, 5 binden fazla şirketteki 15 bin liderden toplanan veri, liderlerin şefkati ne kadar bilgece uygularlarsa liderlik sıralamasında o kadar hızlı yükseleceklerini ortaya koyuyordu. Şefkat insanlar arasında güçlü bağlar kurmayı sağlarken, bilgelik liderin yeterliliğini, ekibini neyin motive ettiğine ve ortak anlaşmaya varılmış önceliklerin nasıl yönetileceğine dair derin bir anlayışa sahip olmasını ifade ediyor.
…
Dünyamızın daha çok barışa, huzura ihtiyacı olduğu açıkça görülüyor. Şefkatli liderliği öne çıkaran yöneticiler dünyamızın bu ihtiyacına mütevazi bir katkı sunacaklardır.
Şefkatli liderliğin potansiyelini keşfederken sadece burada yazılı olan kavramları tanımaya değil, aynı zamanda daha şefkatli bir dünya için ortaya çıkabilecek bireysel zorluklarımıza dair bir iç gözlem yolculuğuna çıkabiliriz. Bu yolculukta keşfedeceğimiz öz farkındalık, atacağımız adımların birleşmesi ve kolektif çaba ile hepimiz için daha huzurlu bir geleceğe kapı aralanmasına katkı sunabiliriz.
Ebedi yaşama inananlar şunu hiç unutmamalı:
“Merhametlilere Rahman olan Allah da merhamet eder. Siz yeryüzündekilere merhamet edin ki Yüce Allah da size merhamet etsin.”
Prof. Dr. Acar Baltaş, Handan Odaman Uşaklıgil, Prof. Dr. Zuhal Baltaş. Anadolu’dan Evrensel Değerlere Şefkatli Liderliki HBR Türkiye, Ocak 2024.
Nida Balamur. Şefkatli Liderliğin Önündeki Engelleri Aşmak. HBR Türkiye, 8.12.2023.