Değerler ve ilkeler yönetimin kutup yıldızı gibidir, karar süreçlerinde yol gösterirler.
Değer, TDK sözlüğünde “bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü” olarak tanımlanıyor.
Değerler duygu, düşünce ve davranışlarımızı yönlendirirler.
Değer, bir şeyin arzu edilebilir olmasını veya olmamasını tayin edecek ölçüyü verir. Sahip olduğumuz değerlerle, neyin yapılıp yapılmamasını, neyin öncelikli olduğunu veya olmadığını belirleriz.
İçselleştirilen değerler, olaylar karşısında ne şekilde davranacağımıza dair güçlü bir öngörü verirler.
Özellikle etik alandaki ortak değerler, önemli olaylarda, bir kurumda yer alan bireylerin benzer tepkiler vermesini sağlar.
İlke kavramı TDK sözlüğünde şöyle tanımlanıyor:
- Temel düşünce, temel inanç, umde, prensip.
- Temel bilgi,
- Davranış kuralı.
Bu tanımlardan hareketle “Kurumsal yönetim ilkeleri”, yönetim faaliyetlerinde uyulacak kuralları da etkileyecek temel yönetim yaklaşımları olarak tanımlanabilir.
Değerler ve misyonlar üst norm olarak ilkelerin dayanağını oluştururlar. İlkeler misyon ve değerlere uygun olmalıdır.
Birçok kişi “değerler” ve “İlkeler” terimlerini birbirinin yerine kullanırlar. Değerler, bir organizasyonun değerli gördüğü şeyleri ifade eder. Örneğin “dürüstlüğe”, “uzun vadeli bakmaya” ve “müşteriye öncelik vermeye” teşvik eder. Değerler, bir şirket kültürü oluşturmak ve taahhütleri belirtmek için önemli başlangıç noktalarıdır. Ancak değerler, stratejileri değil, istekleri iletirler. İlkeler ise daha belirleyicidir. “Ürün mükemmelliği” bir değerdir. “Kendimizin de bizzat kullanacağı bir ürün geliştirene kadar bir ürünü piyasaya sürmeyeceğiz” bir ilkedir (1).
Değerleri ve ilkeleri olan kurumlar istikrarlı kurumlardır. İstikrarlı kurumlar muhataplarına güven verirler.
Değerler ve ilkeler insanların dünyaya ve olaylara bakış açısını yansıtır. İlkeli yaşamak, yaşama anlam ve değer kazandırır.
İlkeli yaşamak, yaşam kareleri arasında uyum sağlar, kişilere ve kurumlara saygınlık kazandırır.
Kubbede hoş seda bırakanlar ilkeli yaşayanlardır.
Değerler ve ilkelerle ilişkili kavramlar
“Politika” terimi zaman zaman ilke kavramı ile karıştırılır.
Politika bir faaliyet veya eylemin kılavuzu (2), yol göstericisi, bir amaca ulaşmak için izlenecek yol haritasıdır (3). Politika, ilkelerin altında kalan bir kavramdır, bu yönüyle politikalar ilkelere uygun olmalıdır. Politika kavramının somutlaştırılması için; rekabet politikası, planlama politikası, yatırım politikası, reklam politikası gibi örnekler verilebilir.
Kural, neyin nasıl yapılacağını veya yapılmayacağını ayrıntılı olarak açıklar (4).
Emir veya talimat; neyin, nasıl ve ne zaman yapılacağını bildiren otoriter araçtır.
Emirler kurallara, kurallar politikalara, politikalar ilkelere, ilkeler değerlere ve misyonlara uygun olmalıdır.
İlkelerin beş kritik özelliği
Temel kurumsal yönetim ilkeleri adalet, şeffaflık, hesap verebilirlik, sorumluluk ve istişare olarak sıralanır.
Temel ilkelerin yanında, bu ilkelere uygun olarak tanımlanmış paydaşlarla, operasyonel faaliyetlerle ve organizasyonel yapıyla ilgili ilkeler de vardır.
Bazı araştırmacılar ilkelerin belirlenmesinde ve uygulanmasında beş özelliğe dikkat edilmesini öneriyorlar (1). Önerilere göre:
1.Ayırt edici olmalıdır.
İlkeler organizasyona özgü ve rakiplerden farklı olmalıdır.
Bir pazarlama şirketi müşterilerine, “halka açık pazarlara kolay ve ucuz erişim sağlamayı” misyon olarak kabul etmiş ve bu çerçevede “önce güvenlik” ilkesini benimsemişti.
Bu şirkette bir yazılım güncellemesindeki problem sebebiyle bir ürün grubunda yanlış sevkiyatlar yapıldı. Şirket bu ürün satışını sonlandırabilir veya yanlış sevkiyata devam edebilirdi. Ancak, “önce güvenlik” ilkesini benimsediği için sevkiyatı bir süre durdurarak sorunu gidermeyi ve güvenlik ilkesini sürdürmeyi tercih etti.
2.Tartışılabilir olmalıdır.
Veri analizi ve görselleştirmeyi yeniden tanımlayan bir şirket, bilinenin aksine, “müşteri her zaman haklı değildir” ve “farklı bir ürün isteyen satış taleplerini bırak” ilkelerini benimsemişti. Bu ilke pek çok kişi için mantıksız görünebilir ve sezgilere aykırı gelebilir. Şirket, ürünlerini geliştirirken dahil etmediği bazı özellikler için taleplerle karşılaşınca, bu ilkeleri kullanışlı buldu. Etkin şekilde uygulanan bu ilkeler, zaman içinde uyumlu bir satış ekibi ve sağlıklı bir müşteri tabanı ile sonuçlandı
3.Aktarılabilir olmalı.
“İlkeler, iş birimleri ve roller arasında birden çok senaryoya uygulanabilecek şekilde İfade edilir. Google, ‘dünyanın bilgilerini organize etmek ve (bu bilgileri) evrensel olarak erişilebilir ve kullanışlı hale getirmek’ misyonuyla internetin öncüsü olarak tanınır. Daha az bilinen şey ise şirket çalışanlarına yaydığı temel bir ilkedir: ‘Kullanıcıya odaklanın, geri kalan her şey onu takip edecektir.’ Bu ilkenin tekrar tekrar uygulanması, organizasyonun zaman içinde aldığı birçok önemli kararda etkili olmuştur. Örneğin Google’ın, Arama Motoru, Gmail ve Haritalar gibi ücretsiz, kaliteli web ürünleri sağlamaya ve reklam gelirlerinin zamanla artmasını beklemeye dayanan stratejisi, kullanıcı merkezli bu ilkeyle uyumludur.”
4.Bütünsel olmalı.
İlkeler bütünsel olarak uygulanmalı ve aralarında çelişki olmamalıdır.
Halka, temiz ve uygun fiyatlı enerji temin etmeyi misyon edinen enerji şirketi “teknik inovasyonu temel yetkinlik olarak kontrol” etmeyi ilke olarak benimsemişti.
Şirket, hükümet için bir teknoloji geliştirmek üzere enerji bakanlığından 10 milyon dolarlık hibe aldığında bir ikilemle karşılaştı: Enerji Bakanlığı düzenlemelerine uygunluk, şirketin geniş erişilebilirlik misyonuyla çelişen, daha da önemlisi teknoloji üzerindeki kontrolünü riske atan, yalnızca bakanlık kullanımına özel bir ürün geliştirmesini gerektiriyordu. Şirket bakanlık için ürün geliştirmek veya dünya pazarına odaklanmak arasında karar vermek zorundaydı. İlkelerine sadık kalarak hibeyi iade etmeye karar verdi. Bu karar, çalışanlar ve yatırımcılar nezdinde şirketin misyonunun güçlenmesine hizmet etti.
5.Şirketi tanımlayıcı olmalı.
İlkeler, kritik anlarda ön plana çıkarlar. Apple, tüketicilerin Apple ürünlerini tercih etmelerinin temel nedeninin “gizliliğe odaklanmak” olduğunu ifade ediyor. “Şirket, paydaş ilkesi olarak ‘mahremİyetİn temel bir İnsan hakkı olduğunu’ İfade ediyor. 2015 yılında, Kaliforniya’nın San Bernardino kentinde yer alan Inland Regional Center’da 14 kişinin ölümüne ve çok daha fazlasının yaralanmasına neden olan terörist saldırının ardından FBI, şüphelinin telefonundan veri toplayabilmek için İPhone’a bir arka kapı oluşturmayı gerektiren bir mahkeme kararı aldı. Bunun üzerine Apple kamuoyuna, mahkeme kararıyla mücadele edeceğini açıkladı. Bu tavır, müşterileri ve çalışanlarına, şirketin söz konusu ilkeye ne kadar bağlı kalacağını açıkça belli etti.”
…
“İlkeler soyut bir organizasyonel kavramdan çok daha fazlasıdır. Karar almaya yardımcı olan pratik yol göstericilerdir. Etkili İletişime ve bir şirketin stratejisini uygulayabilmesine destek verirler. Dünya jeopolitik değişimlerden dijital kesintilere kadar bir dizi zorlukla karşı karşıya kaldıkça sağlam ilkeleri dile getiren ve bunlara bağlı kalan şirketler, kaçınılmaz olarak karşılaşacakları zor kararlarda doğru yönü belirlerken daha donanımlı olacaklar. (1)”
(1) Jack Fuchs, Scott Sandell, Vikram Shanker. Şirketinizin İlkelerini Tanımlama Zamanı. HBR Türkiye, Kasım 2023.
(2) McFarland, D.E.(1964). Macmillan Publishing. s370-393.
(3) Tosun, K. (1990). Yönetim ve İşletme Politikası. İÜ İşletme Fakültesi. S4.
(4) Tosun, K. (1990). Yönetim ve İşletme Politikası. İÜ İşletme Fakültesi. S5.