Her zaman karşı konulamaz bir cazibesi var kültür ve sanatın. Çünkü sonuçta asıl ölçünün ve belirleyenin o olduğunu herkes biliyor. Burun kıvırıp görmezden gelenlerin bile gerisinde onun gücünden duydukları endişe saklı. Sayılarla; güç, iktidar, para hatta silah gücüyle kurulamayan bir etki bu. Bunca gelip geçen, bunca ölüm arasında geriye kalma şansı en yüksek değer de kültür ve sanat. Uygarlıkların özünü oluşturduğu kadar bireyin yaşam zevki yanında hayat kalitesinin de göstergesi. Hele doğası yüksek düşünce ile de daha bir birleşince, diğer kültürleri ve toplumları da etkiliyor. Tarih, savaşlardan değil, tarihi yaratıp yaşayan toplumların kültür-sanatta geriye hangi mirası bıraktıklarından ibaret.
***
Hemen her türden barbar olmayan güç hem kültür ve sanatı kendi varlığının bir sigortası olarak görür hem de onu yönlendirmek ister. Kendiliğinden ihtiyaç duyar buna. Yaygın anlamı ve kullanımıyla “patronaj” yerinde ve doğru kullanıldığında iktidarı yüceltmekle kalmaz, toplumla arasındaki gerilim giderir, mayayı kuvvetlendirir. Yetmedi, kültürün ve sanatın önünü açar, onun yükselmesini sağlar, ölümsüz eserler vermesine imkân sunar. Kanuni ile Mimar Sinan arasında gelişmeler tam da böylesi bir durumu özetler. Sinan eğilip bükülmez, Kanuni tutum ve eserle kendiliğinden yücelir.
Fakat bu her devirde ve hep yaratıcı buluşmalarla ortaya çıkmaz. İktidara yaklaşamaya çalışan, ondan medet uman, ona köle olmaya teşne hatta buna bir ülkü derecesinde inanan kültür-sanat adamları hep olur. Sanatı, kültürü mutlak mülkü görüp da şairi, yazarı, mimarı, sinemacıyı kendi memuru sayan iktidar düşünceleri de eksik kalmaz. Temeli ve felsefesi sağlam iktidarlar başka bir çaba sarf etmeksizin kültür ve sanata müdahil olmamanın ince çizgisinde kendiliğinden dururlar. Özgüveni yüksek, yaratıcılığına inanan ve sanatın mutlak bağımsızlık olduğunu tabiatlarının bir gereği olarak yaşayan sanatçılar da iktidar ve güç mesafesini ölçmekte zorlanmazlar. Ne var ki iktidar ile sanat arasında tatlı ve şırıltılı bir dere akmaz. Su mutlaka bulanır, bulandırılır.
İktidar, kültür-sanat meselelerinde sıklıkla ve biraz da alışkanlıkla hep iktidar ve onun aktörleri suçlanır, eleştirilir. Sanki kültür-sanat öznelerinin sorumluluğu yokmuş gibi davranılır. Oysa iki yönlü bir ilişkidir bu. İktidarın devreye girdiği, kültürü ve sanatı bastırıp yönlendirmeye giriştiği yerde sanatın özgürlük başkaldırısı ve ontolojik savunma duygusu devreye girer ve bu bazen umulmadık eserlerin doğmasına sebep olur. Zaten sanat-kültür çokça bu gerilimlerden doğar. Sanatın ve kültürün çembere alınmak istenmesi onun yaratıcı kökünü daha dibe indirebilir ama gün yüzüne çıkmasını engelleyemez.
***
İktidarın ise sanatın, kültürün bir özgürlük eylemi olduğunu, onu bastırmanın insanın ve toplumu önünü kapatıp ruhunu dondurmakla sonuçlandığını en azından tarihten çıkarması gerekir. Daha da önemlisi kültür ve sanat alanında özgürlüklerle birlikte gelişen yaratım ve icra alanlarının genişletilmesinin iktidarın ontolojisini sağlamlaştıracağını, onun toplum ve insanla yaşadığı saklı gerilimi yumuşatacağı şuurunda bulunması şarttır. Bu şart, sanat ve kültürün çevreden merkeze taşıyacağı özgün yorumlarla bezenecektir her zaman.
Kültür de sanat da insanın mutlak özgürleşme çabasının karşılığıdır. İnsan özgür olabildiği kadar kültür ve sanatta vardır; ancak kültür ve sanatta var olabilen insanlar, toplumlar özgürleşirler. Kültüre ve sanata yönelmek bir tercih olarak kabul edilebilir ama özgürlük tercih ötesi mutlak bir zorunluluktur. Devletler, iktidarlar, toplumların güvenliğini, özgürlüğünü korumak adına var olduklarını da dillendirirler. İşte bu dile dökülen amacın asıl yansıması sadece ve sadece kültür ve sanatta görülebilir. Öteki veriler geçici, ölümlü hatta yanıltıcıdırlar. Kültür ve sanattır asıl olan. Yanıltmayan.