Al Pacino’nun oynadığı efsanevi Godfather filminin üçüncüsünde çok manidar bir replik vardır. Filmde, İtalya’daki mafya-siyaset-sermaye üçgeninin ortasında bulunan Don Licio Lucchesi karakterine sorarlar, finans ve siyaset nedir diye. Lucchesi de yanıt verir: “Finans silahtır, siyaset de tetiği ne zaman çekeceğini bilmek.”
Belki bir film karesinde, hayali bir karakterin, hayali cümlesi olabilir. Ancak; her ekonominin bir siyaseti, her siyasetin de bir ekonomisi vardır sözünü çok güzel anlatan bir sahnedir. Uzun vadeli siyasi hedeflerin benzer uzun vadeli ekonomik altyapılarının olması gerektiğini ifade eder. Finans ve siyaset, birbirinden asla kopmayan iki alandır.
Hatırlasınız Ocak ayında Davos toplantılarını anlatan bir yazı yazmıştık. Davos’ta, Dünya’ya reset atmayı açıkça kendine hedef koymuş kişiler toplantılar yapıyordu. Bunun siyasi-toplumsal bir hedef olmasının tek başına yetmeyeceğini işin parasal boyutunun da olacağını yazmıştık.
Nakitsiz toplum, nakit kullanımın giderek azalması, zamanla tamamen kalkması gibi diğer hedefler aslında bir bütün olarak bu resetlemeye hizmet ediyorlar. Kripto paraların yaygınlaştığı dönemlerdeyiz. 2030’dan itibaren, İsveç başta olmak üzere birçok ülkede nakit para ile işlemler kabul edilmeyecek. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu ülkeler kendi sanal paralarını çıkarmaya hazırlanıyorlar.
Derken hiç hesapta yokken pandemi süreci başladı. Biz ilke olarak köşemizde komplo teorilerine asla itibar etmemekteyiz. Ama pandemi bu büyük sıfırlama hedefine çok hizmet etti. Sipariş edilse ancak böyle bir zamana dek gelebilirdi.
Nasıl mı? Mesai kavramından, sosyal ilişkilere, tokalaşma adetinden, bir kafeye gidip kitap okumaya, markete gitmekten, internetten manav alışverişi yapmaya kadar birçok alışkanlığı değiştirdi. Bu arada para kullanma usullerini de etkiledi. Önce nakit gitti, internetten kredi kartı kullanımı artışa geçti. Ardından kredi kartını fiziken kullanırken karttan temassız çekim uygulamasını yaygınlaştırdı. Giderek daha çok dijital daha az insan, model bu.
Eksiden çarşı-pazarda hallettiğimiz bir çok işimizi artık insansız ve mekânsız bir şekilde gerçekleştirebiliyoruz. Şu an için bir mecburiyet ama ileride kalıcı bir hal almayacağını nasıl bilebiliriz. Bütün bunlara geniş bir çerçeveden bakınca büyük sıfırlama ile nakitsiz hayatın arasında ciddi bir bağlantı görüyoruz. Birbirlerinin hem yolunu açıyor hem de birbirlerini hızlandırıyorlar.
Bütün bunları gözlemlerken, evvelsi gün Elon Musk 1,5 milyar dolarlık Bitcoin varlığı olduğunu açıkladı. Bu durum hem Bitcoin fiyatlarını hem de kripto paralara olan ilgiyi yeniden arttırdı. Uzun zamandır kripto paraların güvenli liman olarak altın ve dövizin yerini alacağı iddialarını okuyoruz. Musk’ın bu hamlesi ve bunu açıkça ilan etmesi bu anlamda manidar.
Topluca bakıldığında ne zamandır konuşulan büyük reset’in parasal ayağının da yola çıktığını görebiliyoruz. Üstelik, Dünya’nın önde gelen iş adamları, güç odakları da bunu desteklemekteler. Şimdilik rölantiye alınmış olan Amazon, eBay, Facebook gibi şirketlerin kendi sanal paralarını işleme koyup sadece bununla alışverişe izin vermeleri işin başka bir ayağı olacaktır.
İşte o zaman gerçekten küresel bir uluslar üstü yapının hayata geçtiğinden ve hatta bugünkü anlamı ile ulus devletlerin devre dışı kalmaya başladığından söz edebiliriz. İnsanlık için iyi mi olur, kötü mü? Şu an bu soruyu yanıtlamak için çok erken.
Ama şurası çok net ki yeni bir çağa gidiliyor ve bu çağın kendi ekonomisi ve finansal düzeni olacak. 1789 Fransız ihtilali ile ulus devletler kurulmuş, milli ekonomi, gümrükler, gümrük tarifeleri ve korumacılık Dünya’nın ekonomik temeli olmuştu. Bunun yarattığı ekonomik kutuplaşmalar iki büyük dünya savaşına kadar getirdi Dünya’yı.
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Birleşmiş Milletler, NATO, AB gibi uluslar üstü kurumlar, ortak para birimleri tarih sahnesine çıktılar. Buna paralel olarak gümrük sınırları gevşedi. Ticari ittifaklar, ekonomik birlikler kuruldu. Para hareketleri hızlandı. 1991’de Soğuk Savaş’ın bitmesi ile de adeta rakipsiz, püriten bir neo-liberal düzen yaşamaya başladık.
Ama işte başka bir çağ kapıyı zorlamaya başladı ve kaçınılmaz olarak başka finansal bir düzen. Akıbeti, faydası, zararı ne olacak, yaşayıp göreceğiz…