1.Son üç ayda ithalat artıyor: Kasım 2019’da %10, Aralık 2019’da %20 ve Ocak 2020’de %19.
2. Kredi ve mevduat faiz oranları daha önce tahmin edilmeyecek ölçüde düşüyor. Mevcut seviyeyi beğenmeyen Sayın Cumhurbaşkanımız hem faizde hem de enflasyonda “tek haneli rakam”ları göreceğimizi söyledi. Sayın cumhurbaşkanımızın demeçlerinin topluma vaat ve bürokrasiye talimat olduğunu hepimiz öğrendik.
3. Hazine ve Maliye Bakanımız faizlerin %8, %10 bandına çekilmesi için kamu bankalarıyla mutabık kaldıklarını söyledi. Geçmişte, bu tür mutabakatların/talimatların uygulamaya alındığını ve hatta sonuç aldığını hep beraber gördük.
4. Son üç ayda Türk Lirası ticari kredi faizleri %11’e kadar düştü ve kredi artış oranları çok yüksek. TL mevduat/katılım fonu artış oranı kredilerden de yüksek. Bu da alınan kredilerin borç kapamaya değil iktisadi faaliyetlere gittiğini gösteriyor.
5. Faizlerin düşmesiyle başta otomobil satışları canlandı, mesela Ocak ayı otomobil satış miktarı %100 artarak, on yıllık ortalamaları yakaladı. Konut kredileri %11,5’e düştü, daha da düşecek. Bu sektörde başlayan canlanma artacak.
6. Kamu bankalarının döviz piyasasında aktif olmaya devam ettiklerini görüyoruz. Artmayan döviz kurları, ithal ürünlere dolaylı destek anlamına gelir.
7. İthalatın artışı, ithalde alınan vergileri vergi artışları da kamu harcamalarını artıracaktır.
8. M3 para arzı yıllık %30 civarında artmış durumda.
9. Enflasyonun yüksek olduğu bir ortamda mevduat ve katılım fonlarına düşük faiz/kâr payı verilmesi, ortalama net %8,5, kazanç arayışlarını diğer alanlara daha hızlı taşıyabilir: Döviz ve altına geçiş devam ediyor. Yatırımcılar gayrimenkulün yanı sıra BİST’e de yönelmeye başladı.
Burada duralım. Yukarıdaki veriler iktisadi faaliyetlerin arttığını, bu artışın beklentilerden daha hızlı geliştiğini ve gelişeceğini; bu hızı beğenmeyen yönetimin daha hızlı ve yüksek oranda iyileşme istediğini görüyoruz.
Fakat…
İşler açılınca bu defa talep bazlı enflasyon kıpırdadı; Ocak ayı enflasyon oranı beklentilerin üzerinde %12,15 olarak gerçekleşti. Zaten piyasalarda enflasyonun ilk altı ayda tek haneye inmesini bekleyen yoktu. Hükümet ve TCMB’nin yılsonu enflasyon hedefi olan %8,2’ye de inananlar azaldı.
Hükümet iyi yönetemediği için 2018 de başlayan kriz, 1994, 2001 ve 2008’deki krizlerden daha uzun sürdü.
Yine de büzülmekten bıkan piyasa, “toparlanma hafızası” gereği geçmişi hatırladı ve ihtiyatlı bir şekilde açılmaya başladı.
Bu verilere istinaden 2019 yılının ilk yarısında %6 büyüme beklediğimi belirttim. Yaz aylarında da bu eğilim devam edebilir fakat yılsonunu tahmin etmekte çok zorlanıyorum.
Krizden çıkış için hem hükümetin hem de piyasaların davranış kalıpları, daha önceki krizlerde yapılanlara benziyor. Önceki dönemlerde kriz frekansı yedi yılda bir olmasına rağmen bu defa niçin bir tam yılı bile tahminde güçlük çekiyorum?
Bu Defa Durum Farklı
Bu defa Türkiye’nin dış borç hacmi çok yüksek. 1994’te borç miktarı 67 milyar $ ve GSYH’ya oranı % 39’du. 2001’de 114 milyar $’a %56,5 ve 2008’de 281 milyar $’a % 36. En son yani Eylül 2019 itibarıyla 433 milyar $ ve %59,1
Görüldüğü gibi, borç oranı bakımından şimdiki durum 2001 yılına benziyor. Hatta bazı rasyolar daha kötü. Fakat IMF’ye gidilmeden de işler yoluna sokulabilir, çarklar döndürülebilir. Malum 2001’de işlerin döndürülemeyeceği anlaşılınca IMF’ye gidilmişti. IMF de Sayın Kemal Derviş’in görevlendirilmesi şartıyla yardıma geldi ve ekonomiyi kendince restore edip gitti.
Şu anda IMF’ye gerek yok. Ancak yönetimin ihtiyatsız, sabırsız ve sınırsız başarı arzusu, finansal imkânları sıkıntıya sokabilir. Hiç beklenmedik bir anda IMF tartışmaları başlayabilir.
Kamu, döviz kuru yükselmesin diye örtük olarak döviz satıyor. Fiyatlara müdahale, IMF’ye davetiye yazmanın ilk eylemlerinden biridir.
Krizden yeni çıkmış ekonomilerin nekahet dönemleri kısa tutulursa krizi atlatmak zorlaşabilir; zamana yayılmış, sınanmış ve pekiştirilmiş iyileşmeler, herkese güven verir.