Sayın Albayrak görevde kaldığı süre içinde Türkiye ekonomisi nasıl bir gelişme gösterdi? Değerlendirmeyi uluslararası rezervler ve dış borçlar matematiği üzerinden yapmak bize berrak bir bakış açısı verebilir mi, irdeleyip anlamaya çalışacağız.
Sayın Albayrak göreve geldiği hafta,
Türkiye’nin dış borcu: 448,2 Milyar dolar (30 Eylül 2018)
Bankalardaki nakit mevcudu ve yurt dışı bankalardaki mevduatları: 18,9 milyar dolar (13 Temmuz)
TCMB Brüt Rezervleri: 106,8 milyar dolar (13 Temmuz)
Katar’dan gelen Swap: 15 Milyar dolar (Görev süresinde önce 3 sonra 2 ve en son 10 olmak üzere üç dilim halinde gelen dövizi en başta rezervlere ekledik)
Toplam Uluslararası Rezerv Varlıkları 18,9 + 106,8 + 15 (Katar) = 140,7 milyar dolar.
Net Borç = 448,2(30 Eylül 2018) – 140,7 = 307.5 milyar dolar.
Net Borç derken, Türkiye’deki bankaların sahip olduğu dövizler ve TCMB’de bulunan rezervlerin (Toplam Uluslararası Rezerv Varlıklar) tamamının dış borç ödemesinde kullanılması durumunda, kalan net bakiyeyi kastediyorum,
Yukarıdaki rakamlar Sayın Albayrak’ın işi devralırken, varlıklar ve borçların bir fotoğrafını veriyor.
Şimdi de, görevi bıraktığı haftanın fotoğrafını çekelim,
Türkiye’nin dış borcu: 435,1 milyar dolar (30 Eylül 2020)
Bankalardaki nakit mevcudu ve yurt dışı bankalardaki mevduatları: 18,8 milyar dolar
TCMB brüt rezervleri: 84,5
Toplam Varlıklar: 84,5 + 18,8 = 103,3 (30 Ekim 2020)
Net Borç: 435,1 – 103,3 = 331,8 (30 Eylül)
İşe başlarken ve istifa ederken, en yakın döneme ait verilerin özeti:
Birincisi, bu dönem içinde Türkiye’nin dış borçları 307,5 milyar dolardan, 331,8 milyar dolara yükselmiştir, yani 24,3 Milyar dolar artmıştır.
Türkiye’nin toplam rezervleri de, 140,7 – 103,3 = 37,4 milyar dolar azalmıştır.
Türkiye’de dış borçların çok daha yüksek miktarda arttığı dönemler olmuştur fakat rezervlerde 37,4 milyar dolar azalışın olduğu bir dönem hiç yaşanmamıştır.
Net Rezerv azalışlarının bir sebebi de yabancılara yapılan satışlardır. Bu satışlar, son tahlilde, dış borç ödenmesini de ima eder.
GENEL DEĞERLENDİRME
30 Eylül 2018 ve 30 Eylül 2020 tarihleri arasındaki iki yıllık dönemde 17,7 milyar dolar cari açık verilmiştir.
30 Eylül 2018 tarihinde 448,1 milyar dolar olan dış borçlara bu 17,7 cari açık rakamını eklediğimizde brüt dış borçlar 465,8 milyar dolara yükseliyor. Hâlbuki Eylül 2020’de dış borçlarımız 435,1 milyar dolara düşmüş. Demek ki dış borçların 465,8 – 435,1 = 30.7 milyar dolarlık bir kısmı rezervlerden nakit olarak ödenmiş.
Öte yandan toplam döviz rezervlerindeki azalışın 37,4 milyar dolar olduğunu hesaplamıştık.
37,4 – 30,7 = 6,7 milyar dolar (Net hata ve noksan)
Özetin özeti: Bu dönemde, Türkiye’nin uluslararası döviz rezervleri 37,4 milyar dolar azalmış ve cari açığı da 17,7 milyar dolar artmıştır.
13 Temmuz 2018’de, bankalarda, 195 milyar dolar olan mevduatlar da 250 milyar dolara yükselmiş, yani 55 milyar dolar da mevduat müşterilerine satılmış.
DÖVİZ SATIŞI
Son toplam: Bu dönemde 37,4 milyar doları yurtdışı hesaplara 55 milyar doları da yurtiçindeki hesaplara olmak üzere, TCMB, toplam 92,4 milyar dolar döviz satmış.
Sattığı bu dövizlerin 58 milyar doları bankalardan aldığı emanet dövizlerdi, bu bakiye bugün 40 milyar dolar.
Bir merkez bankası finansal istikrar için döviz rezervlerinin bir kısmını satabilir, fakat bu ölçüde bir satışın eşi benzeri görülmemiştir. Keşke satmasaydı.
Üstelik mevzuat boşluklarından yararlanılarak, TCMB’deki rezervler önce kamu hazinesine, oradan da kamu bankalarına aktarılarak satılmış ve teamüller de çiğnenmiştir. Keşke çiğnenmeseydi.
Bakkal matematiği basitliğinde, konuyu, kendim için, anlamaya ve burada yazıya çevirmeye çalıştım; ne kadar başardığımı bilemiyorum. Yine de, yanlış sonuç vermiş bu kararlar alınırken ne düşünüldüğünü, nasıl aklileştirildiğini çok merak ediyorum.
İktisatçı akademisyenler, genellikle en iyi örnekler hakkında makale yazmaya meyillidir; kötü örnek niteliğine sahip bu dönemin, ibretlik niteliği, bir akademik makaleye dönüşmeyi ve gelecek kuşaklara öğretilmeyi hak ediyor.
Kaynaklar: TCMB, BDDK, Hazine ve Maliye Bakanlığı