Her hafta perşembe günü yurtiçi yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin (G&TK) mevduat hacminde meydana gelen değişiklikler açıklanıyor. Ardından da işlerin kötüye gittiğine dair imalı tartışmalara tutuşuyoruz. Neredeyse hiçbir yere ulaşmayan bu tartışmalar bizi yoruyor. Eski bir bankacı olarak hafızamı yokladım ve döviz mevduatlarıyla ilgili olguları saydım, inşallah atladığım çok husus yoktur.
Aşağıda herhangi bir işlemin G&TK’in döviz mevduatı ve ülkenin brüt döviz rezervleri üzerinde ne tür sonuçlar oluşturduğunu tespit etmeye çalıştım.
GERÇEK VE TÜZEL
KİŞİLERİN(G&TK) MEVDUATLARI
1.) Bir GK başka bir GK’den döviz alırsa G&TK’lerin döviz toplamları değişmez. Toplam döviz mevduatları ve “ülkenin brüt döviz varlığı”* aynı kalır.
2.)Bir GK bir TK’den döviz satın alırsa, gerçek kişi mevduatları artar, tüzel kişi mevduatları azalır fakat döviz mevduatları toplamı ve ülkenin brüt döviz varlığı aynı kalır.
3.)Bir G&TK bir bankadan, banka dövizi(bankanın mevduat dışı kaynaklardan edindiği dövizler, çoğunlukla alınan krediler) satın alırsa toplam mevduatlar artar ve banka döviz varlığı aynı ölçüde azalır. Ülkenin brüt döviz varlığı aynı kalır.
4.) Bir G&TK TCMB’den, TCMB’nin net rezervleri kısmından döviz satın alırsa döviz mevduatları artar, TCMB net döviz varlığı aynı ölçüde azalır. Ülkenin brüt döviz varlığı aynı kalır.
5.) Bir G&TK yurtdışında yerleşik bir yabancıdan, TL verip, döviz satın alırsa, bankalardaki G&TK’e ait döviz mevduatları ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
6.) Bir G&TK yurtdışından nakit borçlanır ve parayı Türkiye’ye getirirse, bankalardaki GK’ya ait döviz mevduatları ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
7.) Bir G&TK yurtdışına peşin para mal satarsa ve satış bedelini bankaya yatırırsa, bankalardaki GK döviz mevduatları ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
8.) Bir G&TK yurtdışından alacak tahsilatı yaparsa, bankalardaki GK döviz mevduatlar ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
9.) Bir G&TK yurtdışındaki parasını Türkiye’ye getirirse bankalardaki toplam döviz mevduatları ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
10) Bir G&TK cebinde, kasasında ya da yastık altında kayıt dışı olarak tuttuğu dövizleri bankaya yatırırsa bankalardaki GK döviz mevduatları ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
11.) Yabancı uyruklu bir GK, T.C. vatandaşı olur veya bir şirket kurarsa ve beraberinde döviz getirirse, döviz mevduatları ve ülkenin brüt döviz varlığı artar.
12.) Bir G&TK yurtiçinde harcamak amaçlı döviz kredisi kullanır ve bu döviz kredisi ülkedeki toplam döviz kredileri stokunu artırırsa, GK mevduatlar artar fakat ülkenin brüt döviz rezervi aynı kalır.
Bu maddede bankaların döviz cinsinden kısmi kaydi para yaratma süreci ima edilmektedir. Yani ülkenin toplam döviz kredisi stokunu arttıran durumlarda G&TK’in mevduatlar artar, azalış sürecinde azalır.
Yukarıdaki eylem ve işlemlerin tersi yapılırsa yani, bir G&TK yurtdışındaki birine TL mukabili döviz satarsa; peşin para mal ithal ederse, yurtdışına borç verirse; eski borçlarını öderse, dövizlerini yurtdışına çıkarırsa; kasasında veya yastık altında saklamaya başlarsa, yabancı bir ülkede buradan götüreceği dövizlerle yatırım yaparsa hem banka döviz mevduatları hem de ülkenin toplam brüt döviz rezervleri azalır.
TCMB ve bankaların işlemlerini de bu bakış açısına göre detaylandırabiliriz.
Daha fazla veri kullanmak isteyenler BIS’ten** G&TK’in yurtdışı bankalardaki mevduatlarını da analize dâhil edebilirler.
Yukarıdaki gerçeklikleri göz ardı etmeksizin, matematiksel bir kesinlik olmadan da döviz mevduatlarının artması ve azalması hakkında daha berrak ve anlamlı tartışmalar yapabiliriz.
Sonuçlar ya da eğilimler bağlamında bu konuyu tartışacağız.
* Brüt döviz varlığı: TCMB brüt rezervi + bankaların serbest dövizleri + bankaların satılmaya hazır Euro Bondları. Bu toplam son aylarda +- %3’le değişimle, 135 milyar dolar civarında seyrediyor
**BIS: Uluslararası ödemeler bankası