Hani “aksiyon filmi” denilen fimlerin reklamlarında olur, “cinayet, esrar, ihtiras…”. Her şey var. Korona Virüsü aşısının macerası da biraz böyle her şey var. Baş rollerde Trump ve Çin Komünist Partisi; heyecan hiç bitmiyor.
Biraz daha ciddî bakalım: Brzezinski’nin Büyük Satranç Tahtası devrede. Bu yazıda, daha önce yazdıklarıma ilave bilgileri Amerikan Bilimin Gelişmesi Derneği (AAAS) yayın organı Science (Bilim) dergisinden aldım.( https://bit.ly/37xT9qa )
Korona Virüsü aşısı karmaşık bir macera. Aşının bulunması için yüzlerce merkez devrede. Fakat aşının bulunması, güvenlik ve etkililiğinin ispatı yetmiyor. Bir de üretim ve dağıtım problemi var. Dünya nüfusunun 7 milyar olduğunu hatırlayınız! Bu üretim problemi. Hadi birkaç ay içinde, olmadı 5-6 ayda milyarlarca doz aşı üretildi. Bazı aşıların -70 derecede saklanması gerekiyor ki bütün ülkelerin böylesine bir soğuk zinciri yok. Allahtan bütün aşılar -70 gerektirmiyor.
BİLGİ, PARA, ALT YAPI
İşte hem aşının geliştirilmesi sırasında bilgi alışverişi, hem de üretim ve lojistik problemlerinin çözümü için Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün desteklediği COVAX adlı bir insiyatif kuruldu. Hedefi, ülkelerin aşıya eşit şartlarda ulaşabilmesiydi. Eşit şartlarda ulaşmak, daha erken ulaşmak ellerinde iken ABD gibi ülkelerin, daha fakirler lehine daha ağır davranmaları anlamına geliyor. O yüzden avantaj sahibi üç ülke, ABD, Rusya ve Çin önce COVAX’a katılmadı.
ABD, kendi progamına “Warp Speed” adını verdi. Geçen asrın Kaptan Kirk’li, Sulu ve Spock’lu Uzay Yolu’na âşina olanlar bu tabiri bilir. Bükülme hızı, uzayı bükerek bir noktadan bir noktaya sıçramaya denirdi. ABD de aşıda böyle sıçrayacaktı. Bir an önce sıçrasa da iyi olur, çünkü bu ülkede salgın bütün şiddetiyle devam ediyor. Warp Hızı Aralık içinde hedefine varacak gibi görünüyor, Amerikan- Alman (Aslında gurbetçi Türk) Pfizer-BioNTech ve Moderna aşıları ABD’nin ilacı olacak.
Çin’in dört aşı firması ipi göğüslemek üzere: Sinovac, CanSino ve CNBG (bağlı iki firma).
VE ÇİN HAMLESİ
İşte tam bu noktada, Ekim ayında, Çin politikasını değiştirdi ve milletlerarası COVAX’a girme kararı aldı. Bu tam anlamıyla bir satranç, bir strateji hamlesiydi. Kendi avantajına, güçlü yönüne dayanmak ve rakibin aynı hareketi yapamayacağını bilmek. Çin ile ABD’yi karşılaştıralım. ABD’nin güçlü yönü: Bilgi, sermaye, alt yapı. Bu alt yapı ifadesinde bazı modern ve başarılı aşıların -70 derecede nakledilme zorunluğunu okuyunuz. Zayıf yönü: Şiddetle seyreden salgın. ABD, başkalarından önce kendini düşünmek zorunda: Trump’ın sloganındaki gibi, “Önce Amerika!” Çünkü Çin’in güçlü yönü: Bilgi, sermaye. Hem güçlü hem de zayıf yönü: Salgının hemen tamamen kontrol altında olması. Çin aşılarının -70 gerektirmemesi de bir başka güçlü yön kabul edilebilir; buzdolabı yetiyor.
Dolayısıyla Çin’in kendi nüfusunu aşılamak için büyük bir acelesi yoktu ve COVAX’ın en büyük ve güçlü ortağı olarak ABD’nin bıraktığı boşluğu doldurabilirdi. Fakat kontrol altındaki salgın aynı zamanda bir zayıf yöndü; çünkü aşı geliştirmedeki son aşama (faz 3) çalışması şöyle yürüyordu:
On binlerce denek aşılanır.
Bu “aşılanan”ların bir kısmına aşı yerine tuzlu su verilir.
Bir süre geçtikten sonra gerçek aşı olanlarla tuzlu su olanların hastalanma oranları karşılaştırılır.
BİR TAŞLA KAÇ KUŞ?
İşte Çin’de bu mümkün değildi, çünkü artık pek az insan hastalanıyordu. Dikkat ederseniz aşı hasta olanlara değil, yakın gelecekte hastalanma ihtimali yüksek olanlara yapılıyor. Onun için üçüncü aşama çalışması salgının kontrol altında olmadığı birkaç ülkeye ihraç edildi. Türkiye, Endonezya, Brezilya.
ABD Seton Hall Üniversitesi CFR uzmanı Yanzhong Huang, Çin’in, “aslında aşıyı diplomasi ve dışişleri hedeflerini öncelemek için” kullandığını söylüyor. Bu diyor, ABD’nin Warp Hızı ile taban tabana zıt ve Çin, “ABD’nin bıraktığı boşluğu doldurmayı hedefliyor”. Bu hamle, Çin’in önümüzdeki on yılda biyoekonomi alanında egemenlik kurma hedefiyle de bire – bir uyuşuyor.
Huang, Çin’in aşıyı çok sayıda üretme ve COVAX içinde veya ikili anlaşmalarla dağıtma hareketinin aynı zamanda bir PR kazanımı sağlayacağını, bol aşıyı alan Müslüman ülkelerin artık Uygur katliamından bahsedemeyeceğini söylüyor.
Nihayet Huang, Çin’in Kuşak ve Yol İnsiyatifi’ni de göz önünde tuttuğunu söylüyor. Kuşak ve Yol, Çin’den 150 ülkeye uzanan kara ve deniz yolları projesinin adı. Kuşak ve Yol’u eleştirenler onu yeni sömürgecilik taktiği, borç tuzağı görüyor. “Çin,” diyor “Huang, bu ülkelerle birlikte çalışmak ve aşıya ulaşmada onlara öncelik tanımak istiyor, çünkü kanaatimce, bu hareketin Kuşak ve Yol uygulamasını kolaylaştıracağı kanaatinde.”
Çin’in hamlesi Çin’de, Brezilya’da, İndonezya, Pakistan, Suudi Arabistan ve Şili’de ve Eylül ayında aşılanan 13 000 denekle Türkiye’de! Ve o tarihten sonra şahlanan hasta sayılarımız, Sinovac’a iyi bir zemin sunmuştur.
Kuşak ve Yol için: https://bit.ly/39ASAi5 ve ayrıntılı çözümleme için: https://bit.ly/37AHAim ve aynı seride çıkan diğer yazılar.