TÜİK Ocak-Aralık 2022 dış ticaret verilerini paylaştı. Ama TÜİK verilerine çok yakın olması nedeniyle Ticaret Bakanlığı’nın Ocak 2023 dış ticaret verilerini de burada kullanabiliriz.
Bu verilere göre aylık enerji ithalat faturası şu şekilde (milyon $):
Ekim 2022: 7.451 - (94.362)
Kasım 2022: 7.777 - (95.542)
Aralık 2022: 8.181 - (96.549)
Ocak 2023: 8.750 - (96.475)
Parantez içindeki rakamlar son 12 aylık enerji ithalat faturasını gösteriyor.
Aylık rakamlar enerji ithalat faturasının arttığını gösterirken yıllık rakamlarda bu artış daha sınırlı. Ama unutmayalım ki 2021 yılında enerji ithalatına yıllık 50 milyar 692 milyon dolar ödeyen Türkiye bu faturanın 2022 yılında 96 milyar 549 milyon dolara çıktığını gördü.
Enerji ithalat faturamız yıllık bazda %90,5 artış gösterdi.
***
TÜİK ham petrol ithalat faturasını ve ithalat miktarını da açıklıyor. Toplam enerji ithalatımızın yaklaşık yüzde 30’u buradan geliyor.
2021 yılında 71,1 dolar olan ortalama petrol fiyatı 2022 yılı ortalamasında 103,7 dolara yükseldi. Fiyat artışı %45,8 olmasına rağmen ithal ettiğimiz petrol miktarı da 31.398 bin tondan 33.486 bin tona yükseldi (%6,65). Fiyat ve miktar artışı dikkate alındığında Türkiye’nin ortalama petrol faturası 2022 yılında %54,23 artışla 25 milyar 815 milyon dolara yükselmiş göstermiş.
Burası önemli... Çünkü Türkiye ortalama enerji ithalatını petrol ve türev ürünlerin fiyatına göre gerçekleştiriyor. Mesela bildiğimiz kadarı ile doğalgaz ithalatında boru hatlarından bu şekilde 25 yıllık kontratlar ile ithalat yapıyoruz. LNG gibi ithalatı ise spot piyasadan gerçekleştiriyoruz.
Şimdi şu iki kalemi karşılaştıralım: Türkiye’nin toplam ham petrol faturası yüzde 6,65 miktar artışına ve yüzde 45,8 fiyat artışına ilişkin olarak toplamda yüzde 54,23 artarak 25 milyar 815 milyon dolar oldu. Ama toplam enerji ithalat faturamız yüzde 90,5 artışla 50 milyar 692 milyon dolardan 96 milyar 549 milyon dolara yükseldi.
Ortada çok ciddi bir uyumsuzluk var.
***
Gelelim doğalgaz kısmına.
Şimdi burada verileri Kasım 2021-Kasım 2022 olarak kullanacağız. Çünkü elimizde doğalgaz ithalat miktarı ve fiyatı verileri Kasım 2022 ayına kadar var (EPDK).
Kasım 2021-Kasım 2022 verilerini yazalım:
1-) Yıllık enerji ithalat faturamız 46 milyar 272 milyon dolardan %106,5 artışla 95 milyar 542 milyon dolara yükselmiş.
2-) Ham petrol ithalat faturamız ise 15 milyar 852 milyon dolardan %64,4 artışla 26 milyar 066 milyon dolara çıkmış.
3-) Doğalgaz ithalat miktarımız ise yıllık bazda %6,26 düşüşle 58.779 sm3’den 55100 sm3’e gerilemiş.
Şimdi buraya odaklanalım: Çünkü kilit nokta burada, yani doğalgaz ithalat faturasında.
Havaların sıcak gitmesi ile Türkiye elektrik tüketimi ve doğalgaz tüketimi hızla düştü. Aynı zamanda dünya gaz fiyatları da hızla düştü.
Yıllık rakamlardan verecek olursak şunu söyleyebiliriz: Kasım 2021’de 12 aylık toplam doğalgaz faturamız tamamını spot piyasadan ithal etseydik ithalat miktarı ve spot fiyatlar çarpıldığında ithalat faturamız %183,4 artış gösterecekti. Çünkü özellikle temmuz, ağustos, eylül aylarında gaz fiyatları 70 $/mmbtu’ya kadar çıkmıştı.
Şöyle izah edelim: 2020 yılında yıllık ortalama 3,2$/mmbtu olan fiyatlar 2022 yılında 40,3$/mmtu değerden işlem görmüş. Ama biz ithalat miktarı ve ithalat fiyatı (spot) baz aldığımızda Kasım 2021’e göre kasım 2022’de toplam 12 aylık gaz ithalat faturamız %183,4 artmış olacaktı.
Burada iki kilit konu var:
A-) Biz doğalgazı boru hatlarından 25 yıllık kontratlara bağlı olarak petrol ve petrol türev ürünlerin fiyatına endeksleyerek (3 ay ile 9 ay kademeli geçişle) satın alıyoruz.
O vakit doğalgaz ithalat faturamız petrol fiyat artışı (%45,8) dikkate alındığında spot piyasası kadar artmayacaktı. Hatta ithalat miktarımız düştüğünden toplam artış daha da düşecekti. Yine de bir ayrıntı daha var: Boru hattı gazı yanında spot piyasadan LNG aldığımız için (%20-30 arası) burada fiyat artışı en fazla yüzde 70-80’lere kadar ulaşabilirdi.
B-) Spot piyasada doğalgaz fiyatları hızla düşüyor. Yaz aylarında 70$/mmbtu olan fiyat aralık ayında 36,0$/mmbtu’ya geriledi.
***
Hem petrol fiyatında hem de doğalgaz fiyatında yaşanan bu düşüşe rağmen Türkiye’nin enerji ithalat faturası neden düşmüyor?
Bırakın düşmeyi, ocak ayında 8 milyar 750 milyon dolara yükselerek adeta ağustos-eylül 2022 zirvelerine yeniden ulaştı.
***
TEİAŞ verilerine baktığımızda ocak 2023’de elektrik üretimi geçen yılın ocak ayına göre yüzde -4,9 gerilemiş. Kaynaklara göre üretim değişiminde ise doğalgaz santrallerinde üretim yüzde -7,8 azalmış.
Doğalgaz fiyatının aynı seviyelere gerilediği, tüketiminin ise azaldığı Ocak 2023’te aylık enerji ithalat faturası geçen yılın aynı ayına göre nerede ise aynı kalmış. Oysa Hükümet sanayide kullanılan doğalgaz fiyatını indirirken ithalat faturasının artması da ilginç.
PUTİN FATURAYI NASIL ERTELEDİ?
Burada karşımıza bir başka soru çıkıyor. Henüz resmi olarak açıklanmadı ama henüz yalanlanmadı da... Putin Türkiye’nin doğalgaz ithalat faturasını seçim sonrasına erteledi mi?
Hem bütçe verileri hem de MB’nin BOTAŞ’a döviz satışı bu ertelemenin fiili olarak çoktan başladığını, hatta erteleme faturasının 20 milyar doları da çoktan aştığı anlaşılıyor.
Soru şu: Acaba bu fatura erteleme ne maliyet karşılığı gerçekleşiyor? Dünya’da enerji fiyatları düşerken, Türkiye’de enerji tüketimi de azalırken enerji ithalat faturamızdaki artışın nedeni ne olabilir? Putin’in seçim sonrasına veresiye defteri açması ile bu enerji faturası arasında bir ilişki var mı?