Bundan önce Yeni Cumhurbaşkanlığı Sistemi ve öngörülen Anayasa değişikliklerinin içeriği üzerine üç yazı kaleme aldım, bir yazıda da partili Cumhurbaşkanı konusundaki tutumumu anlattım. Bundan sonraki yazılara yukarıdaki başlık üzerinden, numaralandırma yoluyla devam edeceğim. Okur için cazibesi olmayan bir başlık türü, ama değişiklikleri bir yazıda anlatmanın da imkanı yok. Bu tercih, her yazıya gelen “Falanca konuya neden değinmiyorsun?” sorusuna da bir yanıt oluşturuyor sanırım.
Anayasa paketinin getirdiği en büyük ve radikal yeniliklerden biri Türkiye’deki liderlik sistemini değiştiriyor oluşu aslında. Buna pek değinen yok. Paketin 7. Maddesindeki şu hüküm aynen korunduğu için belki de: “Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.” Paketin 7. Maddesi Anayasa’nın 101. Maddesini yeniden düzenliyor, Cumhurbaşkanı’nın adaylık ve seçim şartlarını tanımlıyor.
Yukarıda sözünü ettiğim hüküm, 2007’deki halkoylamasında Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesini öngören değişikliklerle birlikte bu maddeye konan hüküm. Bu hüküm maddenin yeni halinde değişmeden kalıyor ve bu yolla her şeyi değiştiriyor aslında. Türkiye’deki kanıksanmış liderlik sistemine çok keskin bir zaman sınırı koyuyor.
***
Bu hüküm 2007’de getirildiğinde bir kişinin en fazla iki defa Cumhurbaşkanı olabileceğini, bunun da en fazla 10 yıla karşılık geldiğini belirliyordu sadece. Bir kişi iki kez seçilmeyi başarıp iki dönem Cumhurbaşkanlığı yaptı diyelim. Görev süresinin bitiminde partisine dönüp yeniden Genel Başkan seçilmesinde, seçime girip kazanırsa bu kez Başbakan olmasında hiçbir kısıt söz konusu değil.
Çünkü 2007’de bu madde yazılıp, halk tarafından oylanıp kabul edildiğinde fiilen yürütmenin başı Başbakan’dı. Şimdi de öyle. Gelgelelim, halkoylamasında evet çıkıp yeni sisteme geçilirse artık yürütmenin başı Cumhurbaşkanı oluyor. Çift başlılık ortadan kalkıyor, Başbakanlık tarihe karışıyor. Yeni sistemde Cumhurbaşkanı olarak iki dönem görev yapan kişinin, bir daha yürütmenin başına talip olmak gibi bir şansı kalmıyor.
İşte değişmeden kalan o iki cümlelik hüküm, sistemin ruhunu tümden değiştiriyor. Paketin getirdiği en sıradışı ve çarpıcı siyasi sonuçlardan birinin bu olduğu açık. Mevcut sistemde üst üste istediğiniz kadar dönem milletvekili, parti genel başkanı seçilebilir, seçim galibi olursanız dilediğiniz kadar dönem Başbakanlık yapabilirsiniz.
Buna tek engel, ancak Ak Parti gibi tüzüğünüze dönem sınırı getirmektir. O durumda bile 7 Haziran-1 Kasım sürecinde yaşadığımız gibi, fırsat belirirse kısa bir aradan sonra TBMM’ye dönebilir ya da tüzüğünüzü değiştirme yoluna gidebilirsiniz. Tüzük değiştirmek Anayasa değiştirmek kadar zorlu bir iş değildir.
Görüleceği üzere, yeni sistemde sadece seçim kaybeden başarısız liderlerin koltukta kalma süresi kısalmakla kalmayacak; artık yürütmenin başı Cumhurbaşkanı olacağı için, o liderin siyasi hayatına da ciddi bir sınır gelecek. Başkanlık sistemlerinin demokratik örneklerindeki en temel hedeflerden biri budur, zaman sınırıdır. Yeni Cumhurbaşkanlığı Sistemi de bu gereği fazlasıyla yerine getiriyor.
***
Türkiye’deki liderlik anlayışında meydana gelecek bu çarpıcı değişiklik daha fazla konuşulmayı hak ediyor bence. Yerim daraldı, 7. Maddedeki bir başka yeniliğe de kısaca değineyim. Cumhurbaşkanlığı için aday gösterilme şartları esnetiliyor ve kolaylaştırılıyor. Mevcut durumda Cumhurbaşkanlığı Seçimi için parti grupları ile grubu olmasa da en az yüzde on oy almış partiler aday gösterebiliyor sadece.
Yeni düzenlemede “en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüz bin seçmen aday gösterebilir” hükmü eklenmiş. Yani yüzde iki almış bir partiyle yüzde üç almış bir parti ortak bir aday gösterebilecek artık. Ya da yüz bin seçmenin imzasını toplamayı başaran biri bağımsız aday olabilecek. Güzel bir düzenleme. Devamı cumartesiye.