Yazının başlığını kıymetli akademisyen Durali Yılmaz’ın bir kitabının adından ödünç aldım.
Uzayıp kısalan gölgelerin ardında kalan puslu simalar vardır. Ya bir yerden bir başka yere gitmek için yola çıkmış ama kaybolmuştur ya da kendinden kaçmak için yola düşmüş ve zamandan, gerçeklikten, hayatından bir nebze olsun kaçıp uzaklaşmak için kendini kaybetmek istercesine bilmediği ve daha önce hiç yürümediği yollara düşmüştür. Orada “insan” yoktur, olan da kaybolmuştur. İnsanın kayboluşunu görürüz orada.
***
Ankara deyince aklıma bunlar geliyor. Bir de aklıma ve gözümün önüne bir film geliyor. Ünlü Polonyalı yönetmen Krzysztof Kieslowski tarafından çekilen yaklaşık ellişer dakikalık on film vardır. Her film birbirinden farklı öyküler anlatır ve bütün öyküler aynı mekanda geçer. İşte onlardan birinde, “Öldürme üzerine kısa bir film”de insanın kayboluşunun resmi geliyor gözümün önüne. Ünlü yönetmen orada, kendi içlerinde kaybolup giden karakterleri resmeder. Bir de o karakterlerin şahsında toplum içinde yalnızlaşan, sevgisiz kalan ve içinde tıkanıp kalmış bir şekilde dışa atılmaya çalışılan öfkeyle kıvranan fertlerin portresini…
***
Aslında anlatmak istediğim film değildi ama başladık bir kere, oradan devam edelim.
Filmde oradan oraya taşınan bir şey var; o, ölümdür. Ölüm çeşitli biçimlerde yansıtılır; fiziki yok oluş, toplumsal çözülme ya da kültürel yozlaşma şeklinde modern insan günden güne eriyip gitmektedir ve hiçbir olaya canlı tepki verecek durumda değildir. Daha film başlar başlamaz asılmış bir kedi siluetiyle karşı karşıya geliriz mesela. Bir de filmin tamamına hakim olan tedirgin edici atmosfer var ve daha filmin başında kendini hemencecik hissettiriyor. Hayat sinmiş, insanlar sinmiş. Herkes bitkin, herkes bıkkın ve herkes kravatlı… İnsanlar kırmızı ışıkta, kırmızı ışıklarda duruyorlar ve bekliyorlar sadece. Neyi beklediklerini de bilmiyorlar…
Velhasıl seyrettiğiniz şey, film olduğuna inanamayacağınız türden bir şeydir işte. Her şey bir tek sokakta geçer. Katlanılmaz bir filmdir ama mesela bir sinema salonunda “Aaa böyle hayatlar da varmış!” demek isteyenlere tavsiye edilir. Ankaralılara tavsiye etmiyorum, çünkü onlar hemen her gün kendi hayatlarında o filmi yaşıyorlar. Kimisi başrolde, kimisi figüran olarak.
***
Şimdi biz Başkenti neyle anacağız? Başkentin yüzü değişti artık. Ve bu değişen yüz bize ait değil. İş takipçileri, partililer, müfettişler var, bir de kamu bekçileri… Bizim olmayan, bizim mührümüzü taşımayan bir mimari ve yaşam biçiminin yansıması bunlar. Birlikte yaşama kültürü denen bir “şey” var Başkentte. Birlikte değil üst üste, tıkış tıkış ve diyalogsuz, ama müthiş hoşgörülü bir şehir hayatı, bir yaşama biçimi var.
Ankara deyince aklıma Kieslowski’nin bütün bir hayatın tek sokakta geçtiği kısa filmi geliyor demiştim ya, öldürme üzerine kısa bir filmi geliyor demiştim ya hani, hani filmde insanın kayboluşunu izliyorsunuz demiştim ya, Başkentte de insan kayboluyor, eriyor gidiyor...