Seni bunda komazlar gönlünü bundan götür
Terk eyle kibr ü kini bir gönül ele getir”
Eşrefoğlu Rumi bunda demiş ama o bundan burada, iş bu beyitte burada anlamında. Günümüzde “burada” anlamını verdiğimizi bunda kelimesinde bu mana nasıl ortaya çıkıyor? Bunu anlayabilir miyiz?
Yunus Emre de gidenlerin marşını ne de hüzünlü demiş:
“Benim bunda kararım yok, ben yine gitmeye geldim
Bezirganım metaım çok alana satmaya geldim”.
Bu ilahiyi Cihat Arınç dostum ne güzel söylerdi. Şimdi aradan 20 yıl geçmiş, dostlar gitmiş, içimizde hasreti kalmış.
Tarama Sözlüğünde “bunda” kelimesinin hem burada hem de buraya anlamında kullanıldığı belirtilmiş.
“Bunda” kelimesindeki burada anlamını daha tam çözemezken buraya anlamını nasıl çözeceğiz. Buraya anlamında kullanıldığı bir iki misali alayım ondan sonra biraz irdelemeye çalışayım:
- yüzyıla ait bir esen olan Menazırül Avalim’de şöyle bir cümle geçiyor “Eğer nas mescidde olan fezaili bileydi cemi’an bunda gelirlerdi”.
“Hazansız gül görüp eğer şad olmak isterse eğer ömrü
Saba lütfet haber ver bunda gönder bülbül i zarı” Nabi
Bunda, burada, buraya. Gel de çöz. Hadi ismin bulunma hal eki olan “da” ekini “bunda” kelimesinde de “burada” kelimesinde de gördüğümüz için “burada” anlamına bir yol bulabiliriz ama “bunda”dan “buraya” nasıl geleceğiz. “N” sesinin geldiği kelimeye dönüşlülük anlamı kattığını, “r” sesinin hareket, şimdiki zaman/geniş zaman anlamı kattığını biliyoruz. Halihazırdaki dil bilgisi yaklaşımına sahip olanlarda “n” sesine kaynaştırma görevi yükleyenlerle karşılaşıyoruz. Bu arkadaşlar dilin kendisinin esasen kaynaştırmak ile alakalı bir fonksiyon irad ettiğini fark etmiyormuşçasına bir halet içerisinde bu kaynaştırma meselesini ortaya atıyor olmalılar. Yani kaynaştırmanın ötesindeki fonksiyonlarını görememekten bunu yapıyor olmalılar. Dil zaten bağlar. Dil kelimesinin kökündeki “il” sesi bağlamak anlamına geliyor zira, iliklemek, ilgi, alaka bağ. “Bunda” kelimesindeki “b” sesinin ben’in “b”si olduğunu biliyoruz. Bunu “orası” kelimesi ile “burası” kelimesinin arasındaki farkı anlattığımız yazımızda dile getirmiştik. Bunda dediğimizde “n” sesinin benin kendisini değil, benin bulunduğu mekanın kendisini öne çıkardığını söyleyebiliriz. “Bundalığımız” diye bir kelimemiz var imiş, burada bulunduğumuz anlamına kullanılmış. Buraya ve burada dediğimizde ise r sesi ile nasıl bir hareket ortaya çıkmaktadır? Tarama Sözlüğünde bura ile alakalı sadece tek kelime var. Yaygın olan halinin “n”li hali olduğunu düşünmeli miyiz, bilemedim. Buraya, burada demeye o kadar çok alışmışız ki. N’nin yerini r’nin almasını Türklerin altlarından mekanın kayıp gitmekte olmasına bağlarsam çok mu zorlama bir anlam çıkartmış olurum, bunda bir duralım, bir düşünelim.
*Ders ve iftar daveti
Ramazan ile birlikte pazartesi ve Çarşamba günleri yaptığınız derslerimizi tamamen Baraka Kültür Evine alıyoruz. Derslerden sonra iftarımızı birlikte etmeye gayret edeceğiz. Artık nasibimizde ne varsa onunla iftar edelim diyoruz. Aramıza, dersimize, iftarımıza, Dil Evi Topluluğumuza katılmak isterseniz dilevietimoloji@gmail.com a mail atabilirsiniz.
Ramazan bitince derslerimize ara vermiş olacağız. Bu aramız biraz uzun olacak. Bir yıllığına yurtdışına gideceğim için Yunus Emre dersimizi de, Dedem Korkut dersimizi de, Saltukname dersimizi de yapamayacağız. En erken 2020 Eylülünde derslerimize başlayabiliriz tahminlerime göre. Dil Evi Topluluğu üyesi arkadaşlarımızdan Ekimden itibaren derslerimizi sanal ortamda da olsa yapalım diyenler var ama bakalım zaman ne gösterir. Gazete yazılarımıza ise yine aynı şekilde Türkçe kelimelerin etimolojik tahlili yolundan sapmadan devam edeceğiz inşallah.
Bazen başka dillerin kelimelerini irdelemek hissi beni fazlaca tahrik ediyor olsa da Türkçe kelimelerimizin kökses teorisi ile irdelenmemişliği beni özellikle Türkçe kelimeleri irdelemeye borçlu hissettiriyor.
*Bugün saat 16.00’da Ankara Kocatepe Gençlik Fuarında, Süleymaniye Salonunda Münevverhane Topluluğu ile birlikte olacağım. Beklerim.
Hayırlı Ramazanlar dilerim.