Sözlükler oba için şu anlamları veriyor: Beş on çadırlı aşiret; beş on evlik yurt, köy. Bir oymağın oturduğu yer. Göçebe çadırı; göçebe evi; büyük çadır. Çuldan yapılan çadır. Çadırlarda yaşayan göçebe ailelerin meydana getirdiği topluluk, çadır halkı. Göçebe halkın bir süre konakladığı yer; çadır yeri; yurt. Yaylada çadır kurulan bölge; bir oymağın oturduğu yer. Birkaç bölmeden meydana gelmiş büyük çadır. İzcilikte, oymakları meydana getiren en az altı, en çok sekiz kişiden kurulmuş en küçük izci birliği. Yazın koyunların yatması için ovalarda yapılan çevresi çitle çevrili üstü açık yer; ağıl. Kır; dışarıdaki yer. Çardak. Mağaza. Yazın hayvanlarla çıkılan yayla; yaylak, yaylalardaki otlaklar. Tepe. Yabancı. Komşu. Mahalle.
Kelimemiz için Divanü Lügatit Türk’te kavim anlamına geldiği yazılmış. Bir soydan kimselerin oluşturduğu topluluk; kabile; aşiret; boy; oymak. Köktendilci köşemizi takip edenlerin hatırlayacağı sessiz harfle başlayan kelimenin başındaki sessiz harfi kaldırarak kelimenin kökünü bulma yöntemimizi uyguladığımızda boy ile oymak kelimelerinin aynı kökten geldiği bilgisine ulaştığımızı hatırlatıp konuyu dağıtmadan Divanü Lügatit Türk’te obadan başka ob ob, obuz, obuzluk kelimelerini görebildiğimizi söyleyelim.
***
Kelimeyi obaya gitmek şeklinde kullandığımızda konuk olarak bir yere gitme; gezme anlamı ortaya çıkıyor. Evde oturmayıp sık sık gezen kimselere obacı diyormuşuz. Bu kimselere eskiden gezegen de dermişiz. Hatta gezegeni grip gibi bulaşıcı hastalıklar için de kullanmışız, Allah kış günlerinde gezegen olmaktan korusun hepimizi.
Bazı yörelerde olağanüstü işler başaracak kadar zeka ve yetenekleri üstün olan kimseler için de oba kelimesini kullanıyormuşuz.
Bazı ağızlarda ova için de kullanılıyormuş oba kelimesi. Ben ova ile oba aynı kökten gelen kelimeler midir diye düşünüyorum. Neden? “B”, “v”, “p”, hatta “f” sesleri arasındaki geçişleri hem Türkçede hem dünya dillerinde sıklıkla görmekteyiz. Bir kelimede b varsa o kök başka bir kelimede v olarak, p olarak karşımıza çıkabilir. Bu, ses değişmesine rağmen her iki kelime aynı kelimedir demek değil elbette. Sadece birbirlerine çok yakın bir anlam ilişkisinin bulunduğunu hesaba katma imkanını verir bu bize. Bazı ağızlarda ova için oba kelimesinin kullanılıyor oluşu obanın geçtiği her yerde ova anlamını aramak yerine kelimenin bu şekilde kullanıldığı bölgelerde acaba obalar (yurt, yuva) ovalık yerlerde mi kurulmuş sorusu ile konuya yaklaşmak iyidir.
***
Oba için çökülen yer diyebiliriz. İkamet etmek için konduğunuz, konakladığınız yer, konuyorsunuz ve sonra çöküyorsunuz. Bu çökme anlamını nereden çıkartıyoruz? Kelimeye ilk baktığımızda yuva, ev, yurt, çadır gibi anlamları görüyoruz. Ama ob kökünden türeyen başka kelimeleri de inceledikçe çökme ile ve yeme ile alakalı anlamları zihnimizde belirmeye başlıyor. Oburun çok yiyene denildiğini biliyoruz.
Obur ile toprak anlamındaki “yer” kelimelerini oba üzerinden “yemek”i de hatıra getirmekte, ilişkili düşünmekte fayda var. Toprak kelimesinin kökünde de op-, ob- kökünü yakalamayı ihmal etmeyelim. T-op-rağın yani yerin yemesi yutması insanı varlığı. Hemen burada aklımıza yerçekimi kanununu getirelim.
Tam da bu noktada opmak, obmak kelimesinin anlamı var mı, nedir acaba diye bir araştırmaya girmeliyiz. Gündelik hayatımızda artık kullanmadığımızı düşünebilirsiniz op, ob kökünü. Türk Dil Kurumu’nun başkanlarından Hasan Eren’in ve Yaşar Çağbayır’ın sözlüklerinde oba kelimesinin kökü olarak düşünebileceğimiz opmak, obmak kelimesi içine çekmek olarak açıklanıyor. Cem Dilçin’in Yeni Tarama Sözlüğü’nde ise somurup yutmak olarak açıklanmış. Op, ob yok belki ama öp, öpmek günümüzde capcanlı yaşayan bir kelimemiz. Ve kelimenin anlamı yudumlamak, içmek. Divanü Lugatit Türk öpdi maddesinin karşısına çorbayı veya başka bir şeyi de olabilir, yudumladı yazmış. Akciğere ise öpke demiş Kaşgarlı Mahmud.