Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart, Mısır'da bulunduğu sırada Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan bir kanal yaptırmak istedi. Fakat Fransa bilim adamlarından kurulan bir heyet, Kızıldeniz'in sularının Akdeniz'in sularından yüksek seviyede olduğunu iddia edip, havuzlarla çalışan bir kanaldan başka bir tür kanalın yapılamayacağını söyleyince bu proje terk edildi.
SÜVEYŞ KANALI'NIN TARİHÇESİ
Daha başka birçok plan hazırlanılarak kapaksız kanalın mümkün olduğu kanıtlandı ancak bu uzun zaman aldı. 1830'larda Fransız diplomat Ferdinand de Lesseps, Mısır'da görevliyken geleceğin Mısır Valisi Said Paşa ile tanıştı. 1854'te Mısır'a tekrar gittiğinde Said Paşa'dan iki imtiyaz aldı.
30 Ekim 1854 ve 5 Ocak 1856 tarihli bu iki anlaşmanın neticesinde alınan kararlara göre, bütün milletlerin geçişine müsaade edilecek olan bir kanal yaptırılacak, ayrıca 99 seneliğine kanalı işletecek bir şirket kurulacaktı. 15 Aralık 1858'de 'The Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez' (Süvyeş Kanal Şirketi) ihdas edildi.
SÜVEYŞ KANALI NE ZAMAN YAPILDI?
Marlboro kanalı olarak da adlandırılan Süveyş Kanalı'nın inşaatına 25 Nisan 1859 tarihinde başlandı. Kazma işinin yapılacağı bölge çöl olduğundan bazı zorluklar yaşandı. Kazma işi 11 sene devam etti. Önce 6 metre derinliğinde bir servis kanalı kazıldı. Böylece inşaat malzemelerinin taşınması kolaylaştı. Kahire yakınlarındaki Bulak bölgesinden başlayıp, batı-doğu istikametinde İsmailiye'ye kadar süren ve buradan da ikiye ayrılarak kuzey-güney istikametinde devam ederek, birisi Port Said'e diğeri Süveyş'e ulaşan bu yardımcı kanaldan halk da istifade etti. Böylece Süveyş Kanalı inşaatını ikmal bakımından destekleyen bir tatlı su kanalı açılmakla kalınmıyor, aynı zamanda Nil ile İsmailiye arasında su yolu irtibatı temin ediliyordu.
Süveyş Kanalı / 1863
Süveyş Kanalı inşaatında, teknik problemler ortaya çıktı. Üstelik bir arada çalışan İngilizler ve Fransızlar birbirlerinin niyetinden şüpheli olduğundan politik güçlükler ortaya çıktı. En büyük meseleyse finansman problemiydi. 130 milyon Fransız altını tahmin edilen harcamalar (41 milyon 860 bin dolar), 287 milyon Fransız altınına (92 milyon 414 bin dolar) ulaştı. 10 sene devam eden çalışmalarda 20 bin işçi çalıştı.
Yaşanan zorluklara rağmen Süveyş Kanalı 17 Kasım 1869'da deniz trafiğine açıldı. Açılışta gemilerden müteşekkil bir konvoy düzenlendi. Bu konvoyun başında Fransa'nın kraliyet yatı Aigle ve bunun güvertesinde de Prenses Ejgénie bulunuyordu. Açılışa Mısır Hidivi İsmail Paşa tarafından, hem Orta Doğu hem de Avrupa ülkelerini temsil edecek şekilde birkaç bin kişi davet edildi. 1875'ten sonra kanal İngilizlerin ve Fransız özel sektörünün eline geçti.
SÜVEYŞ KANALI'NIN MODERNİZE EDİLMESİ
Trafik artışına ayak uydurmak için kanal firması devamlı olarak kanalı geliştirdi. 1870'te kanal yüzeyde 60 metre, derinde 22 metre genişliğe ulaştı. 1956'da millileştirmeden sonra yüzey genişliği 150 metreye vardı. 10 metre derinlikteki zemin genişliği ise 60 metre oldu. Aynı sene tatlı su kanalının genişliği 7,5 metreden 10,7 metreye ulaştı. Kanalda yapılan bu tadilatlar 322 milyar dolar tuttu. Ancak kanal boyu seyahati 45 saatten 15 saate indi.
Mısır yönetimi 1 senelik çalışmanın ardından 6 Ağustos 2015 tarihinde kanalın bir kısmına paralel olarak yaptırdığı ikinci kanalı kullanıma açtı.
SÜVEYŞ KANALI GÜZERGAHI
Kanalda güney istikametine ilerleyen gemiler önce Port Said'e gelir. Tuzlu Manzala Gölü'nün bataklık bölgesini geçip Port Said'in 50 km güneyinde 11 km'lik 1949-1951 yılları arasında kazılan geçiş bölgesine varılır. Bu bölgede iki gemi karşılıklı olarak rahatça geçebilir. Diğer taraflarda karşılıklı geçiş çok zordur. Kanalın hemen hemen yarısına yakın yerinde İsmailiye şehri civarında Timsah Gölü bulunur. Kanal, gölün içinden geçer. Kanal İdare Heyeti, Timsah Gölü'nün kıyısında bulunur. Buradan Kızıldeniz'e gitmek isteyen sırasıyla Büyük Acı Göl, Küçük Acı Göl, çölün doğu ucu ve Tevfik Limanı'ndan geçer.
SÜVEYŞ KANALI'NIN EKONOMİK ÖNEMİ
Süveyş Kanalı'nın dünyanın ekonomisine önemli etkileri oldu. Kanal, bir pencere misali kıtaları birbirine bağladı ve karşı karşıya getirdi. Avrupa'dan Doğu Afrika'ya, Doğu Asya'ya ve Okyanusya'ya yeni bir güzergah sağladı. Kanal, önceleri Ümit Burnu'nu ve Afrika sahillerini baştan başa dolaşan gemilerin yolunu kısalttı.
Mesela, Londra'dan Karaçi'ye gitmek için kanal yolunu tercih eden gemi 9 bin 880 km, Ümit Burnu'ndan giden gemi 17 bin 400 km yol kat eder. Yolun kısalması demek, gemilerin çabuk geri dönebilmesi ve bu da gemilerin performansının üç katına çıkması demektir. Bu nedenle nakliyat ücretleri düştü ve eşyalar daha ucuza nakledildi.
1870 ile 1966 seneleri arasında yılda ortalama 500 gemi geçerken 1970'lerden itibaren yılda 20 bine çıktı. Bu artışın başlıca nedeni Orta Doğu petrolleri oluşturdu.
SÜVEYŞ KANALI'NIN MISIR KONTROLÜNE GEÇMESİ
26 Temmuz 1956'da Cumhurbaşkanı Nasır'ın idaresindeki hükümet, kanalı millileştirerek şirketi tasfiye etti. Ekim ayında İsrail, İngiltere, Fransa kuvvetleri Mısır'a saldırdı. İngiliz ve Fransa birlikleri kanalın iki yanını işgal etti. Ancak ABD ve Rusya'nın kuvvetli baskıları neticesinde bu birlikler BM kontrolünde geri çekildi.
Kanal Şirketi ilk önceleri Nasır'ın millileştirmesini tanımayarak kanalı bildiği gibi idare etmeye devam etti. Nasır, kuvvet kullanmak istemediğinden bu durum bir müddet sürdü. Fakat Dünya Bankası'nın 13 Temmuz 1958'de Mısır hükümeti ile kanalın idaresi ve mali durumu üzerinde imzaladığı antlaşma Kanal Şirketi'ni mali yönden yıktığından, kuruluş kendiliğinden ortadan kalktı. Hükümetin, şirketin yurt dışı varlıklarından olan devlet hissesini hibe etmesi ve 28,3 milyon Mısır lirası tazminat ödemesiyle de konu kapandı.
SÜVEYŞ KANALI'NIN SİYASİ DURUMU
Kanalın bir kamu kuruluşu olması, ona özel bir siyasi statü kazandırdı. 1888'de İstanbul Antlaşması ile getirilen bu statü aynı zamanda kanaldan hangi ülkeye ait ve mahiyeti ne olursa olsun bütün gemilerin faydalanmasına imkan tanıdı. Antlaşmayı imzalayan devletlerden olan Avusturya, Macaristan, Fransa, Almanya, Türkiye, İtalya, Hollanda ve Rusya'nın günümüz politikaları da anlaşmayla ters düşmediğinden yeni bir karara ihtiyaç duyulmadı.
Mısır'ın İsrail gemilerine ve İsrail malı taşıyanlara koyduğu geçiş ambargosu, 1951'de Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle sona erdi. Arap-İsrail Savaşı sırasında, İsrail birliklerinin 5 Haziran 1967'de kanalın doğu kıyısını işgal etmesi üzerine, Mısır bu tarihten başlayarak 8 sene boyunca kanalı kapattı. 5 Haziran 1975'te kanal tekrar deniz ulaşımına açıldı. Mısır'ın bu müddet içinde 1 trilyon lira geçiş parası elde edebileceği düşünülse de, diğer devletlere ait gemilerin yollarının uzaması dolayısıyle yaptıkları zarar bu miktarın çok üstündedir.