Mikdat Karaalioğlu/ALMANYA
Bilgisayar dünyasında birçok platform yıllık olarak, en başarılı bilgisayarların listelerini yayınlıyor. Şu anda listenin başında 'Summit' bulunuyor. Summit IBM tarafından ABD'nin Tenesse eyaletinde buluna Oak Ridge Natinola Laboratory isimli araştırma merkezinde temiz enerji araştırmaları için kullanılıyor.
ÇEYREK İŞLEMDEN KATRİLYONLARA
Summit'in 148,6 Petaflops işlem hızı var. Bir Petaflops bir katrilyon flopsa denk düşüyor. Flopslar da saniyede yapılan işlem sayısını tespit etmek için kullanılıyor. Dünyanın ilk bilgisayarı olarak kabul edilen ve 1837 yılında İngiliz matematikçi Charles Babbage tarafından bulunan Analytical Engine ise saniyede ancak 0.3 flops kapasitesine sahipti. Ancak bu sistem Babbage tarafından tam olarak geliştirilemedi, bayrağı devralan oğlu da buluşu istenilen düzeye getiremedi. Ve bu çalışma uzun yıllar içinde unutuldu.
İLK SÜPER BİLGİSAYAR Z3
Dünyanın ciddi anlamda işlem yapabilen ilk bilgisayarı Z3 olarak kabul ediliyor. Z3 Berlinli bir mühendis olan Konrad Zuse tarafından 1941 yılında yapıldı. Bu bilgisayarda 30 bin kablo 2500 Relais (o dönem telefonlarda da kullanılan elektronik şalterler) bulunuyordu. Bu cihaz bir ton ağırlığındaydı ve bütün bir duvarı kapatacak ebatta bir dolap büyüklüğündeydi.
İKİLİ SAYI SİSTEMİ DEVREDE
Z3'deki en önemli yenilik dezimal sisteminin (onlu sayı sistemi) alternatifi olarak binary sistemini (ikili sayı sistemini) kullanılmasıydı. İkili sayı sistemi (0 ve 1'den oluşan sistem) o günden bugüne modern bilgisayarların da temelini oluşturdu. Z3, 64 kelimeyi hafızasında kaydedebiliyor ve bir çarpma işlemini yapabilmek için 3 saniyeye ihtiyaç duyuyordu. Bu ilk bilgisayar İkinci Dünya Savaşı sırasında bir bombalamada yok oldu. Yeniden yapılan bir benzeri ise Münih'deki Deutschen Museum isimli müzede sergileniyor.
ENİAC'LA ARTAN FLOPSLAR
ABD ordusu tarafından 1946 yılında kamuoyuna açıklanan Eniac (Elecktronic Numerical Integrator and Computer) isimli bilgisayar ise 350 flops kapasitesine sahipti. 17 bin elektron borudan oluşan bu bilgisayarın ağırlığı 27 tondu. Eniac'ın yegane görevi top ve raketlerin yörüngelerini hesaplamaktı. Eniac'ın programlanması genelde kadınlar tarafından yapılıyordu.
SÜPER BİLGİSAYARIN DOĞUŞU
Süper bilgisayar kavramı ilk kez 1960'larda ortaya çıktı. Ayrıntılı özelliklere ve kabiliyetlere sahip 'süper bilgisayar'lar, piyasadaki diğer bilgisayarlardan ayrılıyordu. İlk süper bilgisayar, hem Amerikan donanması hem de atom araştırmalar merkezi için birer adet üretilen Univac Larc oldu.
Bugün dijital dönüşümün mottosu haline gelen ünlü Moore Yasası da 1960'larda ortaya çıktı. Çip üreticissi Intel'in kurucusu Gordon Moore kabaca bilgisayarların verimliliklerinin her 2 yılda bir ikiye katlanacağını söyleyerek, dijital dönüşümün hızı hakkında bir standart olarak kabule edilen formülü ifade etmiş oldu.
YASA HIZLA İŞLEDİ
Moore Yasası, süper bilgisayarların gelişmesini de hızlandırdı. 1964 yılında piyasaya sürülen Control Data Corporation 6600 isimli süper bilgisayarın hızı 3 megaflopsdu. Bunun 5 yıl sonra piyasaya sürülen bir üst modeli ise on kat daha hızlıydı.
FİYATLARI ATEŞ PAHASI
Süper bilgisayar rekabetinde listenin başına 1976 yılında Cray-1 geldi. Cray-1'in fiyatı 8,8 milyon dolardı ve ABD'de nükleer araştırmalar yapan Los Alamosu National Laboratory'e satıldı. Yaklaşık 5,5 ton ağırlığına sahip olan Cray-1'leri sivil amaçlar için de satın alanlar çıktı. Bunlardan birisi İngiltere'nin Reading kentinde bulunan 'Orta Vadeli Hava Tahminleri Avrupa Merkezi' isimli kurumdu.
EN ŞÖHRETLİ SÜPER BİLGİSAYAR: DEEP BLUE
Süper bilgisayarlar dünya kamuoyunun gündemine ise ciddi anlamda ilk kez 1997 yılında Deep Blue isimli süper bilgisayarın Dünya Satranç Şampiyonu Garri Kasparow'u yenmesiyle geldi. Deep Blue o tarihlerdeki süper bilgisayarlar listesinde hiç de prestijli sayılmayacak 259. sırada bulunmasına rağmen bu medyatik galibiyet ile verimlilikte olmasa bile şöhrette birinci sıraya yerleşti.
KATRİLYON SINIRI AŞILDI
Petaflops sınırını aşan (1 katrilyon flops) ilk süper bilgisayar ise IBM tarafından üretilen Roadrunner oldu. Ancak son yıllarda üretilen süper bilgisayarların işlem gücü önceki yıllarda olduğu gibi katlanarak büyümüyor. 2018 ile 2019 yıllarından üretilen 500 süper bilgisayarın hesaplama gücü sadece yüzde 10 düzeyinde. Moore Yasası miadını doldurmuş görünüyor.
SIRA KUANTUM BİLGİSAYARLARDA
Şimdi gözler yeni jenerasyon Kuantum bilgisayarlarında. Eğer bu bilgisayarların vadettiği hız gerçekte sağlanırsa süper bilgisayarlar da dijital tarihin nostalji sayfalarındaki yerini almış olacak.
*Bu yazı Süddeutsche Zeitung'un internet sayfasında 23.10.2019'da Mirjam Hauck imzasıyla yayınlanan 'Mit Zahnraedern fing es an' (Her şey dişlilerle başladı) başlıklı makaleden derlenmiştir.