KRİZİN ASIL SEBEBİ TARIM POLİTİKASININ BULUNMAYIŞI
Ankara’dan sonra Mardin ve Bursa’daki depo baskınlarının ardından üreticiler hedef haline getirilmelerine tepki gösterdi. Karacabey Ziraat Odası Başkanı Erhan Erdem “Hasadı eylülde başlayıp ekimde biten ürün muhafaza maksatlı depolara konuyor” dedi.
Tüccarların mahsulü depoda bekletmediğini söyledi. Gıdada sık sık yaşanan aşırı fiyat artışları, tarım politikalarındaki yetersizliği gün yüzüne çıkardı. Üretimde planlamaya dayanan bir stratejinin hayata geçirilmemesi bugünkü tablonun altında yatan neden olarak öne çıktı.
Eylül ayında başlayan soğan hasadı, ekimin ilk haftası bitiyor. Yapılan baskınların anlamsız olduğunu söyleyen tüccarlar “Elimizdeki ürünlerin hepsini hale süremeyiz. Halde depo yok, alan yok. Böyle olursa ürünler fire verir. Kısa süreli düşen fiyatlar artar” dedi. Karacabey Ziraat Odası Başkanı Erdem “Tarlalarda soğanın durma şansı yok. Mahsûl tarlada durmadığı için muhafaza maksatlı depolara konuyor” diye konuştu.
Patates ve soğanda yaşanan fiyat artışları, tüketicinin cebini yaktı. Küf hastalığı sonrası fiyatları artan soğan ve patatesten yeni zam sinyali geldi. Mevcut ürünlerde depolarda yaşanan firenin yanı sıra ihracatın da etkisi olduğunu kaydeden Antalya Toptancı Hal Yaş Sebze ve Meyve Komisyoncuları Dernek Başkanı Nevzat Akcan “Hiç kusura bakmayın patates ve soğanda bahar sezonuna yani yeni ürünlerin çıkmasına kadar fiyat artışı devam eder” dedi. Artan fiyatlara en büyük etkiyi ise stokçuların yaptığı öne sürüldü. Ardından, birçok şehrin ilçelerindeki depo ve iş yerlerine gece baskın ve denetimler yapıldı. Ziraatçılar ise bu baskınlar karşısında özellikle bir noktaya değindiler. Patates ve soğanın iyi koşullarda saklanması gerektiğini açıklayan yetkililer, stokçuluk olmazsa hasat edilen ürün tam yıl içerisinde pazara sürülemeyeceğini açıkladılar. Birçok üretici veya tüccarın haklı olarak stok yapıp onu yıl içinde taze olarak pazara sürdüğüne değinildi. Açıklama şöyle devam etti: “Tüm stoklara bir anda baskın yapıp (tabi kayıtlı ticaret amacıyla yapılan stoklardan bahsediyorum) fiyatlar kısa vadeli düşer. Fakat sonrasında, baskınlarla tüm malın pazara sürülmesinden dolayı yılın geri kalanında sağon veya patates fark etmez, tezgahlarda azalır. Ürün olmaz. Fiyatlar yükselir.” Öte yandan yetkililer, fahiş fiyat için stokçuluk yapanlara da yapılan baskınların oldukça yerinde yapılan bir uygulama olduğunu ifade etti.
Ziraat Odası Başkanı Erhan Erdem, Karacabey’de soğan ekiminin geçen yıla nazaran yüzde 30 arttığının altını çizerek “Türkiye’deki soğanın ne kadarının Karacabey’de üretildiği yıldan yıla değişiyor. Bunu kestiremeyiz. Geçen yıl Karacabey’de 5 bin dekar alanda ekilmişti, bu yıl 6 bin 500-7 bin dekar civarında ekildiğini biliyoruz. 2019’da ortalama 25-30 bin ton civarında mahsûl bekliyoruz” şeklinde konuştu. Karacabeyli çiftçiler olarak stokçuluğa karşı olduklarını vurgulayan Başkan Erdem “İlçemizde soğan depolama iklim şartlarından dolayı zaten yapılmıyor. Ürünleri alan esnafımız depolarında çok uzun müddet tutamıyor. Depolardan günlük 100-150 ton olarak marketlere ve pazarlara sunmak zorundalar. Para kazanmak için tüccarlarımız mahsûlü deposunda tutmuyor. Ürünler tarlada durmadığı için muhafaza için depolara alınıyor. Buradan da satışa sunuluyor. Tüccarlarımız depoculuk yapıyor, ama asla stokçuluk yapmıyorlar” ifadelerini kullandı. Karacabey Soğan Pazarı’ndaki arpacık ve soğan tüccarlar ise “Karacabey’de nem ve rutubetten dolayı zaten depolama veya stoklama yapmamız mümkün değil. Kuru iklimi olan yerlerde depolama yapmak mümkün olabilir. Karacabey’de böyle bir durum söz konusu olamaz” şeklinde konuştu.
KİMSE SOĞAN ALIP SATMIYOR
Soğan fiyatlarındaki anormal artış ile birlikte soğanda yaşanan sıkıntı, tüketicinin yanı sıra pazarcı esnafı ile birlikte halcileri ve kamyoncuları da olumsuz etkiledi. Ege Bölgesi’nin en büyük hallerinden biri olan ve her gün onlarca tır soğan satışının gerçekleştiği Acarlar Halinde soğandaki anormal artış durgunluğa neden oldu. Kimsenin halinden memnun olmadığı halde, halcisinden pazarcıya, at arabacısından tır şoförlerine kadar herkes durumdan şikayetçi. Ege Bölgesi’nin en büyük hallerinden birisi olan ve her gün değişik illerden getirilen onlarca tır soğanın satışının yapıldığı İncirliova Acarlar Hali’nde soğan alınıp satılmaz oldu. Eskiden birkaç saat içerisinde bir tır soğanı sattıklarını şimdi ise fiyatlardaki anormal artış nedeniyle mal satamadıklarını belirten halciler, soğan fiyatlarının eski haline gelmesinin herkesi rahatlatacağını belirttiler.
HASTALIK VURDU SAĞLAM ÜRÜN KALMADI
Şu anda toptan 2.5 lira ile 3 lira arasında olan soğanın 1 lira ile 1.5 lira arasında olması gerektiğini belirten pazarcı esnafı sıkıntının tamamen stokçulardan kaynaklandığını belirttiler. Sergide 3 liraya satabildikleri soğanı toptan 3 liraya satılmasının ciddi sıkıntıya neden olduğunu belirten pazarcı esnafı pahalı olduğu için soğan almadıklarını belirttiler. Durumdan şikayetçi olan halciler ise soğanda bu yıl yaşanan küf ve mantar hastalığından dolayı aldıkları ürünün büyük bir bölümünün çöpe gittiği için fiyatların yükseldiğini belirterek sağlam gibi görünen soğanların içinin çürük çıktığını söylediler. Tarladan depoya kaldırılan soğanın bu yıl görülen hastalık nedeniyle büyük bir bölümünün çürüdüğü için çöpe gittiğini belirten halciler, yaşanan bu sıkıntıdan dolayı fiyatların yükseldiğini ileri sürdüler.
FİYAT ARTIŞI DEVAM EDECEK
Patates ve soğanın eş değer ürünler olduğunu ifade eden Antalya Toptancı Hal Yaş Sebze ve Meyve Komisyoncuları Dernek Başkanı Nevzat Akcan, her iki üründe de fire olaylarının yaşandığını ifade etti. Mevsimsel küf hastalığından dolayı ürün eksikliğinin yaşandığını kaydeden Akcan, “Borsa başkanımızda bunun uyarısını daha önce yapmıştı. Belki bir iki aya da kalmayacak fiyatların yükselmesi. Çünkü afaki bir eksiklik var patates ve soğanda. Patates 2,5 lira bandında, asıl fiyat değişikliği soğanda yaşandı ama patateste de artmasını bekliyoruz. Hiç kusura bakamayın patates ve soğanda bahar sezonuna yani yeni ürünlerin çıkmasına kadar fiyat artışı devam eder” dedi.
HEM TEŞVİK VAR HEM DE BASKIN
Geçen yıl sebze ve meyve ticaretinde lojistik altyapının geliştirilmesi ve lisanslı depoculuğun yaygınlaştırılmasına yönelik tedbirler alınmaya başlandı. Gıda işleme tesislerinde soğuk zincir, depolama ve hijyenik koşulların iyileştirilmesi için çalışmalar yapılıyor. Hatta depolar tesisler kuruluyor. Tarım ürünlerinin israfını önlemek amacıyla, gıda işleme tesislerinin, depolama tesislerinin iyileştirilmesi ile birlikte gıda ürünlerinin uygun koşullarda toplanması, depolanması ve sevkiyatı için soğuk zincirin oluşturulması, geliştirilmesi konularında desteğe ihtiyaç var. Bunun yanı sıra, bazı küçük ve orta ölçekli üreticiler ve işleme tesisleri, gıdanın tarladan sofraya hijyenik koşullar altında üretilmesi ve işlenmesi için temel ekipmana ihtiyaç duyuyor. “Tarım İşletmelerinin Fiziki Varlıklarına Yönelik Yatırımlar” ve “Tarım ve Balıkçılık Ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması Konusunda Fiziki Varlıklara Yönelik Yatırımlar” başlıklı tedbirler, ilgili ekipmanları edinmeleri için bu tür kuruluşlar desteklenecek. Tüm bu detaylara bakıldığında depoculuk bir yandan teşvik ediliyor. Bir yandan da basılıyor.
HASAT EYLÜL'DE BAŞLAR EKİM'İN İLK HAFTASI BİTER
Kabzımallar Odası Başkanı Ali Batman, geçen sene soğan üretimi fazla yapıldığı için ürünlerin kilosu sebze halinde 50-70 kuruşa satılırken bu yıl az üretim nedeniyle 2.5-3 TL’ye satıldığını belirterek “Yıllardır soğan üreten insanlar perişan oldu, malları satılmadı, 3 kuruş para edince niye her şeyi soğana bağlıyorlar Buna anlam veremedim” dedi. Fiyatların artması için ürünlerini stok yapanlara karşı olduklarını ancak yüksek soğan fiyatının stokçulardan kaynaklanmadığını düşündüğünü ifade eden Batman “Soğan eylül ayında hasadı başlar, 10 Ekim’e kadar hasadın bitmiş olması lazım. Açıkta soğan yanar, yağmur yağsa çürür, soğuk vursa donar. Bu nedenle bildirim yapılarak kayıt tutulur ve depolarda saklanabilir. Devletin bundan haberi olur. Çok gelirse fiyat düşer, az gelirse fiyat yükselir, yağış olursa fiyatlar değişir. Stokçulardan kaynaklanıyorsa hükümet cezasını versin. Bizim sebze halinde zaten stok yapma lüksümüz yok. Ürünler buraya gelir, temizlenir ve satışa hale getirilir” diye konuştu.
FİYATLAR GEÇİCİ OLARAK DÜŞER
Çiftçi Sendikaları Konfederasyonu Kurucu Genel Başkanı Abdullah Aysu “Genel olarak baskınların büyük depolara yapılmış olması gerekir. Çünkü işin esas hacmi orada. 200 bin tona kadar depolar var. Ancak soğanlarda soğuk hava deposu kullanmaya da gerek yok. Bildiğimiz hangar tipi, karşılıklı iki taraftan da açılmış olan pencerelerle havalandırılmasıyla depolama yapılabiliyor. Aynı şekilde limon da mağaralarda bekletiliyor. Aradaki büyük tüccar elindeki ürünlerin hepsini hale sürsün deniyor ama halde depo yok. Hal komisyoncusu nereye koyacak tonlarca ürünü? İhtiyaç çerçevesinde periyodik şekilde gitmesi lazım. Kamyonlar bile hale gittikleri zaman hemen ürünlerini boşaltamıyor. Yer boşalmasını bekledikten sonra, bazen bir iki gün sonra ürünleri indirebiliyor. Bahsedildiği gibi ürünleri bir anda piyasaya sürerseniz geçici olarak fiyat düşürürsünüz ama bu sorunun kökten çözüldüğü anlamına gelmez” dedi.
TARLADAN TOPLANAN ÜRÜN DEPOLANIYOR
Tarım ürünlerinin TSE standartları çerçevesinde hijyenik ve ekonomik koşullarda, bakanlık gözetiminde, sigortalı ve tarafsız bir ortamda saklandığı silolardır. Lisanslı depolarda ürünlerin Yetkili Sınıflandırıcılar tarafından analizleri yapılarak kalite sınıfları belirlenir ve lisanslı depo işletmecisi tarafından depolara alınır. Tüm depolar ürünlerin depolanma süreci boyunca kalitesini muhafaza etmekle yükümlüdürler. Lisanslı depolar kalite sınıfı belirlenmiş depoya kabul edilecek ürünlerin Elektronik Platformlarda işlem görmesi için ELÜS (Elektronik Ürün Senedi) üretirler.
İHTİYAÇ DUYULAN MALLARIN İSTİFLENMESİ
Son zamanlarda sık duyduğumuz stokçuluk tam olarak nedir, nasıl yapılır? Piyasalardaki geçici dalgalanmaları fırsat gören bazı spekülatörlerin çeşitli ürün ve ürün gruplarında arz-talep dengesiyle uyuşmayan fiyat artışları stokçuluk olarak belirtiliyor. Başka bir isimle istifçilik anlamına gelirken, ileride bulunmayacağı veya pahalılaşacağı düşüncesiyle çok mal yığarak piyasada sıkıntıya yol açma durumudur. Karaborsacılık ise halkın ihtiyaç duyduğu malları toplayıp, fiyatları yükselsin diye satmayıp saklamak demektir. Bir malı stok ederek talebi artırmak suretiyle malın pahalanmasına sebep olmak ve fiyatlar yükselince malı satarak aşırı ve haksız kazanç elde etmek İslam dininde yasaklanmıştır.