KARAR.COM/ANALİZ
Türkiye yeni bir seçim arifesinde. Seçimi belirleyecek en önemli noktalardan biri ise seçmenin ekonomik durumu olacak. Zira hem AK Parti hem de CHP'nin vaatleri ekonomi odaklı. İki partinin 9 maddelik seçim vaatlerine kısaca bakalım.
AK Partinin seçim vaatleri:
1-İşçiyi fazla çalıştıran işyerlerine ceza verilecek
2-Esnek çalışma sistemi genç işsizliği azaltmak için kullanılacak
3-İşsizlik fonundan yararlanma şartları esnetilecek
4-Faizsiz finans sistemi için etik kurul oluşturulacak
5-Kredi kullanımında KOBİ'lerin taşınır malları teminat kabul edilecek
6-İmalat sanayinde makine teçhizat yatırımında Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi'ne (BSMV) istisna getirilecek
7-Enerji de yerli kömürle üretilen elektriğin payı artırılacak
8-Yüksek teknoloji üretiminde yerli malına kamu alım garantisi getirilecek
9- Rant vergisi getirilerek bu kaynak fakirlerin konut temininde kullanılacak
CHP'nin seçim vaatleri:
1-Asgari ücret net 1500 Lira olacak
2-Emeklilere iki bayramda iki maaş ikramiye verilecek, yaşa takılan emeklilerin sorunu çözülecek. Emeklilikte intibak yasası ile farklılıklar kaldırılacak. Banka kesintisi, muayene kesintisi ve katılım payı kaldırılacak
3-Hiçbir hanenin geliri 720 TL'nin altında olmayacak
4-Beş milyon kişiye sosyal yardım yapılacak ve sosyal yardımlar iki katına çıkartılacak
5-Kamuda taşeron işçilik kaldırılacak
6-Kredi kartı borçlarının yüzde 80'i silinecek
7-Çiftçiye mazot 1,5 liradan satılacak
8-Esnaf kira-araç gibi giderlerini vergiden düşecek
9-Evi olmayanlara ev almaları için ayda 277 lira ev kredisi verilecek
Uygulanan vaatler:
Partilerin seçim vaatlerine bakıldığında bazı vaatlerin aslında uygulanmakta olduğunu, bazı vaatlerin de yeni uygulanacağını görüyoruz. Mesela CHP'nin çiftçilere mazotun 1,5 lira yapılması vaadi ile şu an uygulanan Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) üzerinden mazot, gübre ve yem desteği aslında aynı kapıya çıkıyor. Bu yıl ÇKS sistemi üzerinden çiftçiye 2 milyar liralık mazot, gübre ve yem desteği ödemeleri başladı bile.
Diğer Sosyal yardımlar:
2014 yılı bütçe giderleri 434 milyar lira olarak gerçekleşti. Bütçe harcamalarının yüzde 21'i sosyal yardımlara gitti. Başlıca yardımlar ve miktarları şöyle:
-Hastalık ve malullük yardımları: 4 milyar 290 milyon TL
-Yaşlılık yardımı hizmetleri : 345 milyon TL
-Aile ve çocuk yardımı hizmetleri: 669 milyon TL
-İşsizlik yardımı hizmetleri: 2 milyar 70 milyon TL
-Sosyal güvenliği bulunmayanlara sağlanan hizmetler: 4 milyar 317 milyon TL
-Diğer sosyal yardım hizmetleri: 80 milyar 590 milyon TL
TOPLAM: 91 milyar 944 milyon TL
Taşeron işçilik:
Bir başka önemli vaat ise taşeron işçilik olarak görülüyor. AK Parti taşeron işçilik konusunda işçi haklarının korunmasına yeni önlemeler getirileceğini açıkladı. CHP ise taşeron işçilerin kamu personeli yapılacağını beyan etti.
Geçen yılın bütçesine baktığımızda devletin personel giderlerinin 95,5 milyar lira olduğunu görüyoruz. Bu meblağın 87 milyar lirasını memur maaşları oluştururken, işçi maaşları, sözleşmeli personel maaşları ve geçici işçi maaşlarının toplamda 8,5 milyar lira olduğu görülüyor.
Gerçekler ve seçim vaatleri:
Her iki siyasi partinin ekonomiye ilişkin vaatlerine bakıldığında ortaya çıkan ortak sorun kaynak sorunu. AK Parti vaatlerinde kaynak sorunu çok daha makul görünürken vaatlerin refah artırıcı yönü sönük kalıyor. CHP'nin ekonomik vaatleri gelir odaklı olmak yerine nerede ise tamamen gider odaklı olarak şekillenmiş görünüyor. CHP'nin bir an önce bu vaatler karşısında kaynak sorunu noktasında topluma açıklayıcı bilgiler vermesi gerekiyor.
Çalışma saatleri:
AK Partinin ilk sırada sayabileceğimiz çalışma saatlerine getirilecek önerisi aslında yıllardır Türkiye'nin en acı sorunlarından biri olarak görülüyor. Türkiye'de çalışma süreleri OECD ülkeleri arasında (2012) ilk sırada yer alıyor. Türkiye bir taraftan yüksek işsizlik ve diğer taraftan çalışanın çokça çalıştırıldığı bir noktada yer alıyor. Çalışma sürelerinin uzunluğu aynı işi daha az sayıda işçiyi daha uzun süre çalıştırarak yapmanın bir tezahürü olarak görülüyor.
İşsizlik fonu meselesi:
AK Parti'nin bir diğer seçim vaadi ise işsizlik fonundan yararlanma şartlarının iyileştirilmesi. Bilindiği üzere işsizlik sigortası 1999 yılında kurulmuş olup, 2000 yılında fonda para birikmeye başlamıştı. Ve işsizlik fonu uygulaması nerede ise AK Parti iktidarı döneminde işlev gördü.
İşsizliğin ortalama yüzde 9'un üzerinde seyrettiği bu 12 yıllık dönemde 2 milyondan aşağı düşmeyen işsiz sayısına rağmen işsizlik fonunda bırakın işsizlere çare olacak ödemeyi 80 milyar liranın üzerinde para birikmiş durumda.
Hatta işsizlik fonu işsizlerin faydalandığı bir fon olmak yerine devletin ek kaynak ihtiyacını karşılayan bir fona dönüşmüş duruma geldi.
Devlet işsizlik fonundan iki şekilde yararlanıyor:
A- Fonda biriken kaynakları doğrudan kullanıyor. Özellikle 2008-09 krizinden çıkış yollarından biri olarak büyük yatırım projelerine (GAP-DOP-KOP) işsizlik fonundan kaynak aktarılmaya başlandı. Ve yakın zamanda diğer yatırım desteklerinde de işsizlik fonu devletin en önemli kaynaklarından biri haline geldi.
B- Devlet ikinci olarak işsizlik fonunda biriken parayı borçlanma yolu olarak kullanmaya başladı. Fonda biriken paralar devlet borçlanma kağıtlarına aktarılarak bir nevi devleti finanse eden kurum haline geldi.
Toplamda işsizlik fonu sadece yüzde 10 civarında bir oranla işsizleri desteklerken yüzde 90 oranında devleti destekleyen bir fon haline getirildi. Ve bu sorun kamuoyunda ve işsizliğin bu kadar yüksek olduğu işsizlik piyasasında çok ciddi eleştiri konusu olarak 12 yıldır devam etti.
CHP'nin kaynak sorunu: Sosyal yardımlar
Aslında seçim vaatlerine bakıldığında Türkiye'nin temel sorunlarına ilişkin bir çözüm modelinin ortaya çıkmadığını söyleyebiliriz. Kronik sorunlara yönelik ciddi bir reform ve kararlılık henüz ufukta gözükmüyor.
Her iki partinin ama özellikle CHP'nin vaatleri harcama üzerine kurulmuş. Her kesime ve her yere harcama yapılacağı belirtiliyor ama bu harcamaların nasıl ve nerede olacağı bilinmiyor. Türkiye bu tabloyu 1991 seçimlerinde bir kez yaşamış ve 10 yılını kaybetmişti.
CHP sosyal yardımları iki katına çıkaracağını açıklıyor. Asgari ücretin 1500 lira olacağını ve her ailenin gelirinin 720 TL'den aşağı olmayacağını vaat ediyor. Ve ayrıca kredi kartı borçlarının yüzde 80'inin sileceğini.
2014 Devlet bütçesine göre:
Türkiye'nin GSMH: 1 trilyon 750 milyar TL
Devlet Merkezi Bütçesi: 434 milyar TL
GSMH'ya oranı : %24,8
Kısaca her 100 liranın 24,8 lirası devletin sadece merkezi bütçesine gitmiş oluyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) toplam Giderleri: 204,4 milyar TL
-Prim gelirleri: 134 milyar TL
-Hazine katkısı 51 milyar TL
Merkezi Bütçe ve SGK Bütçesi toplamı: 587 milyar TL (geçişken hesaplar düzeltilmiş şekli)
Merkezi Bütçe ve SGK bütçesinin GSMH payı %33,5
Bu tablo ne anlama geliyor? Devlet çok yüksek oranda merkezi bütçe ve SGK olarak milli gelirden pay alıyor. Bütçenin büyük kısmı personel giderleri (95,5 milyar TL); Sosyal yardım giderleri (92,3 milyar TL) ve SGK giderleri (204 milyar TL)'ne harcanmaktadır.
Bu üç büyük gider kalemi tam 392 milyar lira etmektedir ve 1 trilyon 750 milyar liralık milli gelirin zaten yüzde 22,4'üne denk gelmektedir.
Kısaca zaten Türkiye'nin en büyük sorunu olan gelir artırıcı ve kazanç artırıcı vaatler yerine ortaya giderleri daha da artırıcı bir seçim vaatleri çıkmış durumda.
Son on yılda devlette maaşların yüzde 35'e yakın reel olarak arttığı ve buna karşılık özel sektörde maaşların yüzde 20'ye yakın reel olarak düştüğü göz önüne alındığında karşımızdaki seçim çıkmazını daha iyi anlayabiliriz.
Herkesin devlet memuru olmak istediği ve 47 yaşında emekli olunan bir ülkede yine devletçiliği ve emekliliği vaat eden siyasi partilerin ülke sorunlarına ne kadar derman olacağı bir soru olarak karşımızda duruyor.