M. SELİM GÖKÇE / İSTANBUL
Ressam Erol Akyavaş’ın Peru, Meksika ve Hindistan seyahatlerinde çektiği ve kendine sakladığı siyah-beyaz fotoğrafları ‘Form and Texture: Erol Akyavaş Photographs (Form ve Doku: Erol Akyavaş Fotoğraflar) albümünde bir araya geldi. Sanatçı, eşi İlona Akyavaş himâyesinde, fotoğraf sanatçısı Ahmet Ertuğ tarafından yayımlanan ve sadece 250 adet basılan eserde ölümünden 21 yıl sonra az bilinen fotoğraf sanatçısı kimliğiyle ortaya çıktı.
Ressam Erol Akyavaş, son derece zeki, sempatik, esprili ve hoşsohbet bir adamdı; yanında asla sıkılmazdınız. İstanbul’un köklü bir ailesinden geliyordu; Abdülbaki Gölpınarlı büyük dayısıydı, Türk basınının seçkin isimlerinden Ragıp Akyavaş ise amcası... Hakiki bir İstanbulluydu. 1932 yılında ahşap bir İstanbul evinde doğmuş, İstanbul ve Floransa Güzel Sanatlar Akademilerindeki resim eğitiminin ardından Paris’te Andre Lhote ve Fernand Leger ile çalışmış, ABD’de Illinois Institute of Technology’de mimarlık eğitimi görmüş, hatta bir süre meşhur mimar Eero Saarinen’in mimarlık bürosunda çalışarak bazı önemli projelere katkıda bulunmuştu. Fakat bir süre sonra mimarlıktan sıkılarak büyük aşkına, yani resme döndü, New York’ta 1957 yılında açtığı ilk sergisinde yer alan ‘Glory of the Kings’ isimli tablosuyla Modern Sanatlar Müzesi’nin sürekli koleksiyonuna girmeyi başardığı gibi, aynı müzenin 1963 yılında hazırladığı, çeşitli sanat merkezlerinde tekrarlanan ‘Modern Resmin Tarihi’ sergisinde de temsil edildi.
Resim bütün hayatını doldurduğu için seyahatlerinde çektiği fotoğrafları kendine saklayan Erol Akyavaş, vefatından yirmi bir yıl sonra hayranlarının karşısına Peru, Meksika ve Hindistan seyahatlerinde çektiği siyah-beyaz fotoğraflardan oluşan ve Form and Texture: Erol Akyavaş Photographs (Form ve Doku: Erol Akyavaş Fotoğraflar) ismini taşıyan muhteşem bir albümle, dolayısıyla az bilinen fotoğraf sanatçısı kimliğiyle çıktı.
SAMİMİ BİR DOSTLUĞA ARMAĞAN
Macera, yaklaşık kırk yıldır mimari ve arkeolojik miras üzerine önemli kitap hazırlayıp yayımlayan Ahmet Ertuğ’un İlona Akyavaş’la tanışmasıyla başlamıştı. Erol Akyavaş’la 1980’lerde Hasan Yörük’ün efsanevi fotoğraf laboratuarı Chromacopy’de tanışan Ertuğ, albüme yazdığı önsözde asıl meslekleri olan mimarlık ve ortak zevkleri olan fotoğraf sayesinde aralarında samimi bir dostluğun kurulduğunu, İstanbul’da çalışan ve yaşayan bütün profesyonel fotoğrafçılar için bir buluşma yeri olan Chromacopy’de sık sık görüştüklerini söylüyor. Ne var ki fotoğrafta dijital teknolojinin yaygınlaşması, Chromacopy’nin kapanmasına yol açmış ve burada buluşanlar ister istemez birbirlerinden uzaklaşmışlardı.
İlona Akyavaş’la karşılaşması, Ahmet Ertuğ’un 1999 yılında kaybettiğimiz Erol Akyavaş’la çektiği fotoğraflar sayesinde yeniden buluşmasını sağlar. Hazırlamakta olduğu son kitabı görmek için kendisini stüdyosunda ziyaret eden İlona Hanım, fotoğraf sanatı hakkında konuşurlarken eşinin negatiflerden oluşan çok zengin bir fotoğraf arşivinin bulunduğunu söyler ve siyah-beyaz fotoğraflarının yer aldığı bir kitap yayımlamakla ilgilenip ilgilenmeyeceğini öğrenmek ister. İki yardımcısının görevlendirerek Akyavaş’ın arşivini inceleyen ve Peru, Meksika ve Hindistan’da çektiği siyah-beyaz negatiflerin daha ayrıntılı bir incelemeye değer olduğunu kanaatine varan Ertuğ, bu fotoğraflar arasında özenle seçtiği yüz negatifi stüdyosundaki tambur tarayıcıda tarar, monitöründe derinliklerine nüfuz ederek inceler ve albümde kullanmak üzere altmış sekiz fotoğraf seçer.
Akyavaş, bu fotoğrafları çoğu panoramik kamerayla olmak üzere 1992’de Hindistan’da, 1994’te Meksika’da, 1995 yılında da Peru’da, çekmişti. Ahmet Ertuğ, “Panoramik kameralar o zamanlar modaydı ve fotoğrafçıların manzaraları yeni bir perspektiften çekmesine ve dünyamızın yeni bir bakışla keşfine izin veriyordu. Bu fotoğraflarda Erol, mimari ve arkeolojik sit alanlarında kullanılan taşların olağanüstü formlarını ve dokularını belgeledi. Geniş açılı panoramik kameraların kullanılması ona yaratıcı bir bakış açısı sundu. Bu fotoğraflarda sofistike bir sanatçının vizyonunu yaşıyoruz” diyor.
1999 yılında İstanbul’da yaşamını yitiren Erol Akyavaş Sacsayhuamán arkeolojik alanında. Peru, 1995.
Albümdeki siyah beyaz fotoğrafların baskısı Almanya’da Karl Grammlich matbaasında, el işi cildi ise İtalya’da yapıldı.
SANATÇININ YARATICI ZİHNİNE AÇILAN BİRER PENCERE
Ahmet Ertuğ’a göre, albümde yer alan fotoğraflar, Erol Akyavaş’ın yaratıcı zihnine açılan birer pencere niteliği taşıyor. Albümün sayfalarını çevirirken, Peru, Meksika ve Hindistan’ın manzaraları ve arkeolojik alanlarında Akyavaş’la birlikte heyecan verici bir yolculuğa çıkıyoruz. Bir mimar ve ressam olarak dünyaya çok farklı bakan Akyavaş’ın ışık, gölge ve perspektifi ustaca kullanarak yarattığı olağanüstü kompozisyonlar, gerçekliğin dokularında beliren gerçeküstüyü yansıtıyor. Bu biraz da siyah-beyaz fotoğraf tekniğinin yarattığı, renkli fotoğrafta bulamayacağımız bir çeşit büyüdür. Bir süre sonra farklı coğrafyaları ve mimari anlayışları yansıtan bu fotoğraflarda formlara ve dokulara odaklanınca aslında hepsinin arkasındaki şaşırtıcı birliği fark ediyorsunuz. Ertuğ, albüme ‘Form and Texture’ ismini bu sebeple uygun gördüğünü söylüyor.
Ertuğ, albümü yayımlaya karar verip fotoğrafları seçtikten sonra bu fotoğrafları analiz etmesi için önemli bir fotoğraf tarihçisi ve mimari fotoğrafçısı olan Dr. Rolf Sachsse’yle görüşmüş ve Akyavaş’ın fotoğraflarına derinliğine nüfuz edilmesini sağlamak için bir makale yazdırmıştır. Baskısı Almanya’da Karl Grammlich Matbaası’nda, cilt işleri ise el işçiliğiyle İtalya’da yapılan Form and Texture, kutusu, cildi, tasarımı ve baskısının nefasetiyle de bir sanat eseri niteliği taşıyor. Albümün eksiği, metinlerin Türkçesine yer verilmemiş olmasıdır. Sınırlı sayıda basıldığı için astronomik bir fiyat satışa sunulan albümdeki resimleri Ahmet Ertuğ’un sosyal medya hesaplarında görmek mümkün.
Erol Akyavaş’ın farklı bir yönüyle gün ışığına çıkmasını sağlayan eşi İlona Akyavaş’ı ve Ahmet Ertuğ’u tebrik ediyor, bu vesileyle büyük sanatçıyı saygıyla anıyorum.
Erol Akyavaş’ın albümünden: Rajasthan eyaletinde Udaipur şehrindeki Şehir Müzesi’nin avluya bakan balkonu. Hindistan, 1992.